Atuagagdliutit

Árgangur
Tölublað

Atuagagdliutit - 15.11.1994, Blaðsíða 13

Atuagagdliutit - 15.11.1994, Blaðsíða 13
Nr. 88 • 1994 13 /rftoLajpajpc/é/a £/£ GRØNLANDSPOSTEN Inuuniimi nappaatitit suusut paasemsuppigit Ukiut qulit tulliuttut ingerlanerini umitta sananeqaataanik nakorsat misissuinermikkut qanoq peqqitsigissanersugut siulittuutigisinnaalissavaat Allattoq, Erik Miinster Tamanna ilaasa taajumassa- vaat »nunarsuaq inuuffik nutaaq«, ilaasali taajumas- sallugu »nunarsuaq inuuffik ajortoq«. Tassalu ilisimatuut inuit sananeqaataat tamaasa paasippatigik, aaviinikkullu siulittuutigisinnaalerlugu i- nuup ataasiakkaap inuuner- mi sinnerani qanoq peqqis- suseqarnissaa. Eqqoriakan- nemeqarsinnaassaarlu qa- noq sivisutigisumik inuuso- qassanersoq, ajunaarnerit naatsorsuutaanngitsut eq- qaassanngikkaanni. Taama pisoqarnissaanut ungasikkunnaarpoq. Ukiup 2005-ip missaani naatsor- suutigineqarpoq inuup sana- neqaatai tamarmik nalunaar- sorneqarsimassasut. Maan- nakkut nunarsuaq tamakker- lugu ilisimatusartut assigiin- ngitsut tamatuminnga sulia- qartinneqarput. Suliassat ag- guataarsimavaat, taamaalil- luni ilisimatusartut assigiin- ngitsut marluk sananeqaati- nik kingornuttakkanik assi- giinnik misissueqqunagit. Aningaasartuutit katillutik 20 milliarder koruuninik a- merlatigissangatinneqarput. Taakkulu aningaasarpas- suupput. Inuillu sananeqaa- taat 100.000-it missaat nas- saariniarneqartussaapput kromosom-ini marloqiusani 23-niittut, inuit sananeqaa- taanni imminni uumassuse- qartut. Kromosom-ini inis- sisimaneri peqqissaartumik sumiinnersut nalunaarsor- neqassapput, inuullu sana- neqaataasa ataasiakkaat inu- it ineriartornerannut pingaa- rutaat nalunaarsorneqassal- lutik, ilumiuulernermit toqu- nissap tungaanut. Misissorneqartussat ila- gaat timikkut innarluutaa- sartut sananeqaatit pigisin- naasaat, inunngortut innar- luutigisinnaasaat, imaluun- niit inuunerup ilaani anner- tunerusumik annikinnerusu- millu nappaataalersinnaasu- nut pissutaasartut. Tamakku misissorneqa- reerlutik naammassineqar- pata aaversinnermi sanane- qaatit misissornerisigut - immaqaluunniit qiseq naam- massaaq - paasissutissat a- meriasoorpassuit pissarsia- rineqarsinnaassapput, inuk inuunermini qanoq atuga- qassanersoq. Ilisimatuut siu- littuisartut suliaat tigussa- vaat, taakkunanngali siulit- tuutigisartagaat 100 proenti- mik eqquigajunnerussallu- tik. Inuit sananeqaataat nas- saarineqareerput oqaluttuar- tut inuk ajornannginnerusu- mik soorlu inalugarsuakkut kræfteqalianerusinnaasoq, i- viangikkut kræfteqalianeru- sinnaasoq, uummatip taqaa- sigut qerattartuulianerusin- naasoq aamma puakkut nap- paammik cystisk fibrose- mik nappaateqalianerusin- naasoq. Nappaat kingulleq eqqar- saatigalugu qaammatip tulli- ani - Tuluit Nunaanni - ator- neqalissaaq misiliisarnermi atortoq, taamaalilluni aappa- riit meerartaarniartut paasi- sinnaalissallugu puatsigut nappaatip taassuma timikkut innarluuteqartitsilersartup sananeqaataanik peqarnerlu- tik. Immaqa tamanna aalaja- ngiisuulersinnaassaaq mee- rartaarniarnermut. Taamaas- sappat naartunerup nalaani misiligutissanik tigusinikkut paasineqarsinnaavoq naar- tup sananeqaatit kingornut- takkat timimiorinerai, taa- malu aalajangerlugu naartu- ersinnissaq imaluunniit naartunerup ingerlatiinnar- nissaa. Inuit sananeqaataat pillu- git siunissami sukumiisumik ilisimasaqalernissaq ileqqo- rissaarnermut tunngassute- qartunik ajornartorsiutinik annertoorujussuarnik piler- sitsissaaq. Apeqqutit anner- tuut ilagaat, inuit ataasiak- kaat ilisimalerusunneraat qanoq innertik siunissamilu qanoq peqqitsigissanerlutik. Assersuutigalugu franskit ilisimatusartut nassaarisima- vaat sananeqaat, 90 procenti tikillugu eqqortumik paasis- sutaasinnaasoq inuk utoqqa- linermini Alzheimer-ip nap- paataanik nappaateqalissa- nersoq. Kialli inuunermi i- ngerlanerani ilisimarusus- sinnaavaa utoqqalerpiarna- niluunniit utertunngornissa- ni, taamalu silaqassutsini annaallugu? Taamatut ilisimasaqarneq iluaqutaassaaq nappaatinut katsorsarneqarsinnaasunut, pingaartumik pinaveersaar- tinneqarsinnaasunut. Kisian- nili taamatut ilisimasaqar- neq nikallungajuarnermut pissutaassaaq, amerlasuunut katsorsarneqarsinnaanngi- tsumik nappaateqalernissa- mik nalunngisaqartunut. Inuit sananeqaataat pillu- git ilisimasat annertusiartu- piloortut aammali kingu- neqassapput, sananeqaatit a- kornuteqartut akornuteqan- ngitsunik taarserneqarsin- naalissammata, taamaalillu- ni inuk nappaatinit sakkor- tuunit eqqorneqarsinnaajun- naarlugu, naak inunngoq- qaarami sananeqaatinik a- jortunik timimioqarsimaga- luarlunni. Sananeqaatit al- lanngortinnerisigut katsor- saanerit siulliit suliarineqa- reersimapput. Pinaveersaartitsinerlu i- nooriaatsip allanngortinne- qarneranik kinguneqarsin- naavoq. Assersuutigalugu sananeqaat ullumikkut na- lunngilarput hyperkolestero- læmi-mik pilersitsinnaasoq, tassalu orsumik kolesterol-i- mik taqqat qerattartoortarne- rannut pissutaasumik aakkut akoqarpallaalernermut. Inuit taakku taqqanik milittoor- sinnaanerat annikillisarne- qarsinnaavoq inuuneq ta- maat orsoqarpallaanngitsu- nik fiber-ilinnik nerisaqar- nerisigut, pujortarnaveer- saarnerisigut, annertuumik timigissartarnerisigut im- maqalu iisartagartomerisi- gut, timip kolesterol-imik a- koqalertarneranik annikilli- saasinnaasunik. Inuit inalugarsuarmikkut inunnguutsiminnik kræf- teqaliasut annertuumik pi- latsiunissaq pinaveersaarsin- naavaat inalugarsuarmik a- kuttunngitsunik misissortit- tarneratigut. Taamaalilluni piffissaagallartillugu katsor- saaneq aallartinneqarsinnaa- voq, allannguutit anniki- tsunnguunerisa nalaanni pi- sariaqartumillu katsorsaa- nissap annikinnerpaaffigi- saani, taamalu peqqissivin- nissap annerpaaffigisaani. Assersuutissaq alla tassa puakkut kræfteqalertarneq. Ilisimaneqarpoq inuit pu- jortartorujussuit taamaallaat 15 procentiisa missaat taa- matut nappaateqalersartut. Sananeqaatit iluaqutigalugit inuit kikkorpiaat toqqar- neqarsinnaapput nappaam- mit tassannga eqqorneqar- sinnaasut, taamalu meeraa- nerminnit paasereerlugu pu- jortanngilluinnarnissartik. Assersuutip taassuma eq- qarsaatigilersippaa siunis- sami toqoriataarnissamut sillimmasertarneq. Ullut i- laanni sillimmasiisarfiit pi- umasaqalerumaarput misis- suinerit assigiinngitsut isu- magineqariissasut, erseqqis- sumik takutitsisut inuunerup sinnerani peqqissuseq qanoq issanersoq. Sillimmasiisar- fiit assersuutigalugu iner- teqqutigisinnaavaat inuit pu- jortarnissaat, pujortartarpa- talu sillimmasiineq ingerla- annaq atorunnaarsissinnaal- lugu, imaluunniit sillimma- sernermut akiliutaasartut qaffannissaat piumasarisin- naallugu. Ukiuni arlalinni Dan- mark-imi piumasarineqa- reerpoq inuit aningaasarpas- suarnik sillimmasertinniar- tut HIV-imik aammioqar- nerlutik misissortissasut. Ta- mannalu paasiuminarpoq. Kisiannili Tuluit Nunaanni sillimmasiisarfiit arlalippa- suariarlutik sillimmasertin- niartut itigartittarsimavaat, tusatsiarsimagunikku sillim- masertinniartut HIV-imik aammioqarnerlutik misis- sortissimasut. Taamaalillutik naatsor- suutigisarpaat misissortissi- masut AlDS-eqalersartunut ilaasinnaasut. Tamanna uki- uni arlalinni sakkortuumik oqallisigineqartarsimavoq, aatsaallu sap. akunnerisa ar- laqanngitsut matuma siorna tuluit sillimmasiisarfiisa taa- ma periaaseqarneq atorun- naarsimavaat. Paasisimava- ammi nalinginnaasoq inuit HIV-imik aammioqarnerlu- tik misissortittarnerat, qa- muuna eqqissiumallutik. Sananeqaatit atorlugit katsorsaasarneq nappaatinut inuunermut navianartorsior- titsisunut taamaallaat pi- ngaaruteqanngitsoq takutik- kumallugu, nappaat eqqu- miitsoq trimetylaminuri naggataarutigalugu eqqar- tussavara. Inuit taamaattu- mik nappaatillit kiagunner- mikkut, anersaartornermik- kut quumikkullu aniatittar- paat tipi aalisakkat mikiarsi- masut tipaannut eqqaanar- toq, qanorluunniit eqqilui- saartigigaluarunik. Tamatumunnga pissutaa- voq enzym amigaatigim- massuk, nerisat trimetula- min-imik akuinik suujun- naarsitsisartoq. Taarsiullugu aniatittarpaat silaannaq tipit- torujussuaq. Maannakkulli St. Mary's Hospital-imi London-imiittumi ilisima- tusartut sananeqaat nassaa- ringajalerpaat, taama nap- paateqarnermut pissutaasoq. Sananeqaat nassaarineqar- pat sananeqaatit atorlugit katsorsaaarnikkut nutaakkut, ukiuni tulliuttuni qulini na- linginnaalersussakkut, taa- matut nappaatillit immaqa katsorsarneqarsinnaalissap- put. Taamalu pisoqarnissaa- ta tungaanut taamatut nap- paatillit nerinaveersaassa- vaat aalisakkat imarmiut, nersutit ilumiui, manniit, blomkål-it, eertat aamma eertat soyat, tamarmik tri- metylamin-imik akoqartoru- jussuit. #f,4 Inuit sananeqaataat pillugit siunissami sukumiisumik ilisimasaqalernissaq ileqqoirssaarnermut tunngassuteqartunik ajornartorsiutinik annertoorujussu- arnik pilersitsissaaq. Apeqqutit annertuut ilagaat, inuit ataasiakkaat ilisimalerusunneraat qanoq innertik siunissamilu qanoq peqqitsigissanerlutik. Fremtidens detaljerede viden om generne vil rejse enorme etiske problemer. Et af de helt store spørgsmål er, hvor meget det enkelte menneske egentlig ønsker at få at vide om sig selv og sin helbredsmæssige fremtid. (Asseq toqqorsivimmiit/ arkivfoto: Knud Josefsen)

x

Atuagagdliutit

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Atuagagdliutit
https://timarit.is/publication/314

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.