Atuagagdliutit - 20.12.1994, Síða 10

10
Nr. 98 • 1994
ajt'O.g'c/é/'a.
GRØNLANDSPOSTEN
Tapiissutit Kalaallit
Nunaat ipisilerpaat
Misissueqqissaarneq aallaavigalugu namminersortunut
ingerlatassanngortitsineq siunnersuutigineqarpoq
All. Nina Lauritsen
KØBENHAVN - Aningaa-
saqarneq qaasuitsup kil-
leqarfiata eqqaani oqallisaa-
leruttorpoq. Ukiuni kingul-
lerni tallimani-arfinilinni ka-
laallit aningaasaqarnerat
nakkariarfiungaatsiarsima-
voq, piffissallu ingerlanerani
siuariarfioreerluni massak-
kut qallunaat ataatsimoorus-
samik tapiissutigisartagaat
Kalaallit Nunaata pinngit-
soorsinnaajunnaarnerulersi-
mavai. Massakkorpiaq a-
taatsimoorussamik tapiis-
sutaasartut 3 milliarder kro-
niusut Kalaallit Nunaata ilu-
ani tunisassiat 50 procente-
raat, siornatigut annikinner-
paagamik 40 procentiusima-
galuarlutik. Tamanna Dan-
markimut Kalaallillu Nu-
naannut alloriarneruvoq, mi-
sissueqqissaarnermimi paa-
sineqarpoq atugarisat allan-
ngortinnagit ingerlasoqaan-
nassaguni iluaqutaanavian-
ngitsoq.
Aalisameq aatsitassarsior-
nerluunniit aningaasaqarne-
rup imminut napatitsissuti-
giligassaanik ineriartortus-
satut naatsorsuutigineqarsin-
naanngillat. Kalaallit Nu-
naanni aningaasaqarneq siu-
ariassappat anguniakkat nu-
taat pilersittariaqarput.
Allatut oqaatigalugu nuna
nutaanik aqqutissarsiortaria-
qarpoq. Aqqutissarsiarisin-
naasaalu nutaat ukiorpassu-
arni qallunaanit isumagine-
qarnerup assersungaatsiarsi-
mavai, taamaammallu inuia-
qatigiit kalaallit nutaanik
aqqutissarsiuussagunik as-
sorujussuaq ulapittussaap-
put.
Ilorrisimaarneq pigiliu-
tiinnagaq annertuallaalissap-
pat aqqutissarsiornissaq aal-
lartinngitsooriataarsinnaa-
voq, aammalu inuiaqatigiit
isumagineqarnertik iluari-
liinnassagunikku ukiukkut
silap apinerani illut appus-
saatiinnarlugit aqqutissaa-
ruttarnerisut isikkulimmik a-
tugaqalissapput.
Kalaallit 50.000-iusut ul-
lut ilaanni iteriataarsinnaap-
put oqartussaajunnaarsimal-
lutik katersugaasivimmisut
inuulersimallutik, taamaalil-
lutillu nammineq piumassu-
seq atorlugu inuusinnaajun-
naarsimallutik suliffissaale-
qiffiusorujussuarmiilersi-
mallutillu.
Aningaasaqarnerup ineri-
artortinneqartarneranut pro-
fessori, dr. eocon. Martin
Paldam, Århus-imeersoq
Rockwool Fonden sulissul-
lugu misissueqqissaarsima-
voq. Taanna siornatigut Ka-
laallit Nunaannut tunngasu-
nik sammisaqarsimanngilaq,
taamaakkaluartorli isuma-
qarluni avataaniittutut nunap
ajornartorsiutai takusinnaal-
lugit suliassaq ingerlatissal-
lugu toqqarsimavaa.
Martin Paldam-ip aal-
laqqaasiinermini oqaatigaa
kalaallit aningaasaqarnikkut
qallunaanit tapiiffigineqar-
tamerat nunarsuarmi pissut-
sit allat eqqarsaatigalugit a-
junngilluinnartuusoq, tassa-
mi qallunaat kalaallillu isu-
maqatigiissutigisimammas-
sut kalaallit inooriaasiat qal-
lunaanit ajornerussanngitsoq
pappiaqqami allassimam-
mat.
Pissusiviusulli taamaan-
nginnerinut peqqutaasorpiaq
tassaapput ataatsimoorussa-
mik tapiissutaasartorpassuit,
taakkumi pisortat pilersuiso-
qarferujussuinut taamaallaat
iluaqutaasaramik aningaasa-
qarnermik oqimaaqatigii-
gunnaartitsisarput.
Martin Paldam-ip oqarne-
ratut tamatuma inernerisaani
akit tupinnaannartumik qaf-
fasipput, akillu taakku ka-
laallit atugaasa immikkooru-
teqarnerinut, soorlu silaan-
naap pissusaanut, inoqarfiit
imminnut ungasinnerinut i-
maluunniit Europa-miit aq-
qussuata takineranut nassui-
aatigissallugit atorsinnaan-
ngillat. Kalaallit Nunaanni
moms atugaanngikkaluartoq
kronip pisissutaasinnaanera
Kalaallit Nunaanni Danmar-
kimut naleqqiullugu 22 pro-
centimik annikinneruvoq.
Aammattaaq ataatsimoorus-
samik tapiissutaasartorpas-
suit pissutaallutik nunap
nammineq isertitarisinnaasai
eqqarsaatigalugit akissarsia-
rititaasartut pingasoriaati-
ngajammik annertunerup-
put.
Holland-imiut
nappaataat
Fagøkonomit taamaatut pi-
soqarnera holland-imiut
nappaataannik taaguuser-
paat, aammami kalaallit ani-
ngaasaqarnerat napparsima-
voq. Aamma Kalaallit Nu-
naanni namminersortutut i-
nuussutissarsiutinik ingerla-
taqartut aallartinniartullu a-
migaataanerisa kulturimut
oqaluttuarisaanermullu tun-
ngassuteqarneri eqqarsaati-
gissanngikkaanni nammi-
nersorluni ingerlatsisinnaa-
neq periarfissaqanngilaq. A-
kissarsiat akigititaasullu ki-
siisa tunngaviliukkaanni i-
nuussutissarsiummik nali-
nginnaasumik aallartitsisin-
naaneq ajornarluinnartar-
poq.
Tamatuma sanitigut Mar-
tin Paldam oqaatigaa pisor-
tanut aaqqiinerit arlaqartut,
tamakkulu Danmarkimit ki-
ngornussaasut taamaammal-
lu aningaasaqarnikkut qallu-
naat atugaannut naleqqut-
tuusut. Kalaallit aningaasa-
qarnerat siuariassappat,
Martin Paldam-ip isumaa
malillugu maleruagassat qa-
sukkartittariaqarput, taa-
maalilluni namminersorlutik
aallartitsiniartut nunani ine-
riartortitsitsinermut naleq-
quttunik inuussutissarsiortu-
ni atugassarititaasut assigi-
nik atugaqarsinnaalissam-
mata.
Imaatigut angallanneq ta-
kornariartaatinik angallati-
taartornissamut akimmisaar-
fiusunut assersuutitut taa-
vaa. Maleruagassammi ima
sukangatigipput akuersissu-
tinik pisariaqartitanik pissar-
siniarnissaq taamatullu nam-
minersortutut suliniutinik
aallarnisaanissaq ajornarlu-
innartarluni.
Ajornartorsiutinut tunnga-
viusut uterfigigutsigit Ka-
laallit Nunaata aningaasa-
qarnerata imminut nammas-
sinnaalernissaanut ineriari-
artortitsinissamut ataatsi-
moorussamik tapiissutaasar-
torpassuit ajoqutaalluinna-
ngajattarput.
Tupannerup kingorna
Taamaammallu ukiuni qa-
ninnerni pissutsinik iluar-
siissutaasinnaasunik inner-
suussissalluni oqitsuinnaan-
ngilaq. Fremskridtspartiet-ip
siunnersuutigaa ukiut talli-
mat ingerlanerini ataatsi-
moorussamik tapiissutaasar-
tut peerneqassasut, taamaat-
toqassagunili kingunerlutsi-
tsingaatsiartoqassaaq. Mar-
tin Paldam-ip taamatut aaq-
qiisoqarnissaa isumaqatigin-
ngilluinnarpaa, naak taku-
sinnaagaluarlugu tupatsitse-
rujussuarnissaq inuit, nukat-
sitat perorsarneqarnissaan-
nut iluaqutaalluarsinnaaga-
luartoq.
Oqaatigaalu piffissami u-
ngasinnerusumi aningaasa-
qarnikkut ajornartuulerne-
rup nassatarisaanik sulisut
taarserarneri annertunerusu-
mik sunnemeqarsinnaasut.
Taamatullu aningaasatigut
ajornartoornerujussuup nas-
satarisaanik kalaallit inuin-
naat takornariartitsinerup i-
neriartortinneqarneranut so-
qutiginninnerulersissinnaas-
sagai.
Kisiannili aaqqiissutissat
pitsaanerusunik atugaqarlu-
ni aaqqinniartariaqarput,
taamaattoqassappallu Ka-
laallit Nunaanni innuttaasut
politikcrillu naatsorsuutigi-
simanngisaraluaminnik auli-
aqassapput. Tassami kalaal-
lit aningaasaqarneranni a-
kimmiffeerarpassuit amer-
laqaat, Martin Paldam-illu
oqarneratigut inatsisartut u-
kiualunni akimmiffeerarpas-
suit ilaannik qaangiiniarsin-
naagunik, tamatumunngalu
peqatigitillugu pisortat sulif-
feqarfiutaannik naqisiman-
neqisunik aaqqiiniaqqissin-
Danmarkimiit Kalaallit Nunaannut ataatsimut tapiissutaasartut peqqutaallutik akissarsiat n-
unap isertittagaanut naleqqiullugu pingasoriaatingajammik annertunerupput.
Det store bloktilskud fra Danmark til Grønland er skyld i et lønniveau, der er næsten tre gan-
ge så højt, som landets egenindtægter betinger. (Ass/Foto: AG s arkiv).
naagunik angusaqarluartus-
saapput.
Equngassutit
Ukiut untritilikkaat ingerla-
nerini kalaallit politikkeqar-
neranni pingaartitaasut sor-
suffigineqarnissaat ilaapput.
Siulliulluni eqqorniarneqar-
tussaq tassaavoq assigiim-
mik akeqartitsineq, taamaa-
lionermi pisiassat assigiit il-
loqarfiit pingaarnersaanni
Nuummi imaluunniit Tunu-
mi nunaqarfiit isorliit ilaan-
ni pisiarineqarnerminni assi-
giimmik akeqartinneqarnis-
saat qulakkeerniarneqartar-
poq.
- Naalakkersuisunut siun-
nersuutissara siulleq unaas-
saaq: Assigiimmik akeqar-
titsineq unitsillugu ulluin-
narni pisiassat namminer-
sortunut ingerlatassanngor-
lugit tunniussigit. Illoqarfiit
nunaqarfiillu akornanni equ-
gassuteqartitsilissaaq, kisi-
annili ataatsimut isigalugu
pisiassat akiisa apparsimaar-
tinniarneqarnissaat pinngit-
soorneqarsinnaanngilaq,
Martin Paldam oqarpoq, ta-
matumunngattaarlu peqati-
gitillugu Namminersorne-
rullutik Oqartussanut kaju-
missaarutigaa nunaqarfiit
napatiinnarniarlugit qanoq
aningaasartuutit annertutigi-
sut atorneqartarnersut paasi-
narsaqqullugu.
- Eqqoriaanera malillugu
nunami tunisassiat tamakkii-
sut 20 procentii nunaqarfiit
ataannartinniarneqarnerinut
akigineqartarput. Innuttaasut
16 procentii nunaqarfimmi-
uupput, aningaasaqarner-
mullu tapersiissutigisarta-
gaat ataatsimoortikkaanni
annikitsuararsuullutik, Mar-
tin Paldam oqarpoq, taas-
sumalu kalaallit assigiimmik
akeqartitsinerat nioqqutissa-
nillu pilersuinissamut qulak-
keerissuteqartarnerat isuma-
qatigivallaanngilaa.
- Ilami aamma sooq naa-
lagaaffik pilersuinissamut
qulakkeerisuussava. Pisini-
arfimmik matusisoqaraangat
piniartut ilaat nutaamik am-
maasinnaassaaq, imaluunniit
illoqarfimmut qaninnermut
qallunniarsinnaassalluni, o-
qarpoq. Aaqqiissutaaniartus-
sat tamarmik namminersor-
tut periarfissinneqarnissaan-
nut ipisitsisuuginnartarput.
Akit eqqarsaatigalugit tama-
nut assigiimmik akeqartitsi-
nissamut isuma soorunami
iluarinartuugaluarpoq, kisi-
annili inuit ilaasa allanit a-
vinngarusimasunut nuunnis-
sartik toqqartarpassuk ta-
manna naapertuuttuunerluni.
Martin Paldam-ip tikkuar-
paa nunaqarfippiaat suliffis-
saaleqinerup toqqorternis-
saanut annertuumik taperta-
riniarneqarmata. Nunaqar-
finnimi innuttaasut illoqar-
finnut suliffissaqarfiginngi-
saminnut nuussagaluarpata
isumaginninnikkut ajornar-
torsiuteqarpassuarnik nassa-
taqartussaapput.
Nunaqarfiit
inuerutsinnissaat
Pissutsilli imaapput kingu-
aariinni kingulliliat nunaqar-
finni najugaqaannarnissaat
kialluunniit naatsorsuutigi-
sinnaanngimmagu. Ilinniar-
titaanerit annertusiartortillu-
git illoqarfinnut nuuttarnis-
saat ilimanarpoq.
- Pinngitsoorani taamaat-
toqassasimavoq. Taamaatto-
qassappallu suliffissaqartit-
sinermi atugarissaamerup
nalaani taamatut pisoqarnis-
saa ajunnginnerpaassaaq.
Taamaanngippammi ukiua-
lunnguit qaangiuppata sulif-
fissaaleqisut amerlerujussu-
arsimasut takusinnaalissava-
gut, erseqqissaavoq.
Tunisassioriaatsimik ki-
nguneqarluarsinnaasumik
aallartitsinissaq oqitsuinna-
assanngilaq. Akissarsiat qaf-
fasinnerujussui peqqutaallu-
tik Kalaallit Nunaanni ani-
ngaasaqarnermut naleqqut-
tumik akissarsiaqartitsilluni
aallarteriartoqarnissaa ajor-
nakusoorpoq. Mersortar-
feeqqat suliffissuuaaqqallu
atorlugit akissarsianik appa-
sitsitsilluni nunarsuarmi tu-
nisassiornermut unammil-
lerluarsinnaasunik ingerlat-
sisoqarsinnaagaluarpoq. Ila-
mi massakkorpiaq nunanit
allanit tikisinneqartartunut
unammillersinnaasutut pi-
lersitaagaluit, soorlu plastik-
kiliorfik qaqorsaasiorfillu u-
nammillersinnaanngillat.
Namminersorlutik suliaqar-
fiusunik pisortanit nakku-
tigineqanngitsumik ingerla-
tsinerni taamaallaat taane-
qarsinnaavoq ikiaroomartu-
mik tuniniaaneq.
Qunusaarutit
Aammattaaq annassutaasin-
naasutut isigineqartartut na-
linginnaasut iluaqutaaval-
laarnavianngillat. Massak-
korpiaq nunanut allanut tu-
nisaqamermi isertitaasartut
95 procentii raajarniarnikkut
isertinneqartarput, taamaak-
kaluartorli qanorluunniit ilu-
atsitsisoqartigissagaluarpat
suliffissanik nutaanik tama-
tumuunakkut pilersitsisoqar-
sinnaanngilaq. Suliffiaqar-
finnimi taamaattuni teknik-
kikkut atortorissaarutit nu-
taat kisimik siuariaataasar-
put. Tamatumalu saniatigut
raajat nungutinneqariaan-
naaneri qunusaarutigineqar-
tuarluni.
Aatsitassarsiulernissamul-
li innuttaasut tamarmik eq-
qarsaataat pitsaaneruallaan-
ngilaq. Martin Paldam-ip
uppernarsarpaa aatsitassarsi-
ulernerup Kalaallit Nunaata
aningaasaqarnera annaatis-
sappagu massakkumut suli-
assarititaasutut ilisimaneqar-
tut 300-riaatinngortariaqar-
tut. Massakkorpiaq aatsitas-
sanit pigineqartutut paasine-
qartut ima annertutiginngil-
lat aatsitassarsiulernissap pi-
viusunngortinnissaanut tun-
ngaviusinnaallutik.
Taamaalilluni takornariar-
titsineq kiserngoruppoq. Ka-
laallit Nunaanni pinngorti-
taq alianaatsorsuuvoq, tikik-
kuminaallunili. Massakkor-
nit annertunerusumik orni-
garneqalissaguni suliniutit
annertuut, inuiaqatigiit ka-
laallit massakkumut nuki-
ngiussimanngisaat pilersitta-
riaqarput, aammalumi tassa-
ni akit qaffasinnerujussui
qulartitsilertussaapput.
Taamaakkaluartorli ta-
mannarpiaq siunissami peri-
arfissaavoq. Ukiumut tike-
raat 150.000-it tikisinneqar-
tassappata kalaallit aningaa-
saqarnerannut annertuumik
siuariaataasussaavoq.
Siunissarlu Kalaallit Nu-
naata namminiivilluni isu-
makuluutissaraa. Kisiannili
qallunaat tungaanniit ikiuer-
usuttoqalissagaluarpat Mar-
tin Paldam imatut siunner-
suuteqarpoq: Ataatsimoo-
russamik tapiissutaasartut
piffissaq sivisooq atorlugu
annikilliartortinneqarlik,
taamaalilluni Kalaallit Nu-
naata aningaasaqarnini na-
limmassaaffigisinnaavaa.