Atuagagdliutit - 16.02.1995, Page 19

Nr. 14 • 1995
19
GRØNLANDSPOSTEN
- Pinerluuteqarsimasut siumut saatinniartarnerat ajornarnerulersimavoq, tamatumunngalu peqqutaavoq inuiaqatigiit allanngoriartornerat, kalaallit pinerluuteqarsimasunik nakkutilliisoqar-
fianni pisortaq Elizæus Kreutzmann oqarpoq.
- Det er blevet vanskeligere at få de kriminelle på ret køl, fordi samfundet har ændret sig, siger lederen af den grønlandske kriminalforsorg, Elisæus Kreutzmann (Ass./foto: Knud Josefsen).
Pinerluttut siumut aallaitikkumimattarput
Piniartoqarfiit pinerluuteqarsimasumk paaqqutarisaqarnissaminnut piukkunnarnerusartut Elisæus Kreuzmann isu-
maqarpoq
Af Karen Brygmann
ÅRHUS - Ullumikkut ineri-
artupiloomerujussuaq peq-
qutaalluni inuiaqatigiit a-
kornanni pinerluuteqarsima-
sut siumut aallarteqqinniar-
tarnerat ajornakusoortoru-
jussuuvoq. Inuppassuit pif-
fissami matumani ilinnia-
gaqarsimanissamut piuma-
saqaataasut annertusiartorfi-
ini malinnaaniapiloorpput
aammalu suliffiit inissiallu-
unniit imaaliallaannaq pis-
sarsiarineqarsinnaajunnaar-
lutik. Taamaammat inuit al-
lat ajornartorsiutaannut qa-
qutigorujussuaannaq piffis-
saqartoqartarpoq.
Kalaallit Nunaanni piner-
luuteqarsimasunik isuma-
ginnittoqarfimmi pisortaq,
Elizæus Kreutzmann qanit-
tukkut kalaallit eqqartuussi-
veqarnerat pillugu Århus-i-
mi isumasioqatigiinnermi i-
neriartorneq pillugu oqaase-
qarami taamatut nassuiaa-
voq.
Isumaqarporlu tamatuma
nassatarisaanik pinerluut-
eqarsimasut inuiaqatigiinni
inissisimaffigisaminnut ut-
eqqinniartarnerat ajornarsi-
sartoq.
- Qanoq iliornissaq paa-
sisimarpianngikkaanni ma-
linnaaniarnissaq ajornarsin-
naasarpoq, Elizæus Kreutz-
mann oqarpoq imatullu iti-
siliilluni:
- Siomatigut aalisartut pi-
niartullu amerlanerujus-
suupput, ilinniagaqarsima-
nissamullu piumasaqaate-
qarfiunngitsunik suliffigisin-
naasanillu tunisassiorfeera-
qartiterluni. Taamanikkut i-
laqutariit imminnut ataqati-
giilluarput aammalu ullu-
mikkut takussaajunnaartu-
mik allanik sammisaqarnis-
samut piffissaqartarlutik.
Taamanikkut unioqqutitsisi-
magaanni akuerisaaqqiler-
nissaq ikiorneqamissarlu a-
jornannginneruvoq.
Piniartoqarfiit suli piner-
luuteqarsimasunik utertitsi-
sinnaasarmata nersualaarpai,
oqaatigalugulu siunissami
pinerluuteqarsimasunik isu-
maginnittoqarfimmiit sule-
qatigineqamerisa annertu-
sarneqarsinnaanera takor-
loorsinnaallugu:
- Ataqatigiinneq ataqqe-
qatigiinnerlu suli nunaqar-
finni nassaassaavoq. Uni-
oqqutitsilaarsimagaluaraan-
niluunniit nunaqarfinni i-
ngerlaqqeriarsinnaaneq ajor-
nannginnerusarpoq. Aam-
malu kikkut tamarmik ki-
sitsinermi qallunaatoorner-
milu angusarissaarnerpaa-
sinnaannginnerat akueriin-
nartariaqalerpoq, Kreutz-
mann oqarpoq. Pinerluu-
teqarsimasunik isumaginnit-
toqarfiup misissuisitsinera
innersuussutigaa:
Pinerluuteqarsimasunik i-
sumaginnittoqarfiup sullitai
229-iusut affaat sinnerlugit
annikitsuararsuarmik ilin-
niagaqarsimasuupput aam-
malu suliffeqarnikkut inis-
saqarnikkullu atugaat pitsaa-
vallaaratik. Isumaqartarpul-
lu inuunertik periarfissatillu
allanngungaarnavianngitsut.
Ungasianniit
nakkutigisat
Inuit isumaqartarput piner-
luttartut amerlanerpaartaat i-
nuusuttuaraasartut. Kisian-
nili pissusiviusut imaapput;
inatsisinik unioqqutitsisartut
amerlanertigut 25-iniit 35-i-
nut ukioqartarput, Elizæus
Kreutzmann oqaluttuarpoq.
- Tamannalu sulinitsinnut
oqilisaataanngilaq. Inuit u-
toqqaliartortillugit sungiusi-
masaannik allanngortitsini-
arneq ajornarsiartortarpoq,
Elizæus oqarpoq.
Pinerluuteqarsimasunik
isumaginnittoqarfimmi ajor-
nartorsiutaasut annersaraat
inuit nakkutigisaasut 1000
kilometerit sinnerlugit unga-
sissusilimmiissinnaasarne-
rat. Sullitagut ilaanneeriar-
lutik nakkaannartoorsinnaa-
sarput, imilersinnaasarlutik
allamilluunniit pinerluute-
qarsimasinnaallutik, Elizæus
Kreutzmann oqarpoq.
Taamatut pisoqartillugu
innuttaasut aqutsisunut ta-
persersuinerat aammalu tati-
ginninnerat allanngorluin-
narsinnaasarpoq. Taamaam-
mallu Kalaallit Nunaanni pi-
nerluttulerinermut inatsisip
»akaarinnittutut« taaneqar-
tarnera allanngortinnaveer-
saarneqassappat pinerluute-
qarsimasunik isumaginnit-
toqarfiup nakussassaavigin-
eqarnissaa pingaartippaa.
Neriupporlu kommuninut
tallimanut-arfinilinnut isu-
maqatiginninniarnerit inger-
lanneqartut naammassereer-
pata isumaginninneq ukiut
marlussuit ingerlanerini pit-
saanerulerumaartoq, piaartu-
millu Kalaallit Nunaata sin-
nerani atuutilersinnaassasoq.
Uppemermut
tunnganerusoq
Kalaallit Danmarkimut inis-
sinneqarsimasut angerlarnis-
saallu Århus-imi isumasio-
qatigiinnermi oqallisigine-
qartuni sammineqarnerup-
put. Oqallisigineqareermat
eqqarsaatigineqalerpoq Ka-
laallit Nunaannut uterlutik
sakkortuumik pinerluute-
qaqqinnginnissaat kissaa-
tigigaanni upperisaq eq-
qaaqqajaanarnerussasoq.
Elizæus Kreutzmann-ip
asserssutinik saqqummiussi-
nermini ilaatigut oqaatigaa
utersimasut ilaat pitsaasu-
mik inuuneqartut, ilaalli pit-
saavallaanngitsumik inuu-
neqartarlutik. Danmarkimi
paarnaarussivinniitinneqar-
tut Kalaallit Nunaannut a-
ngerlassappata pinerluute-
qarsimasunik isumaginnitto-
qarfimmi aammalu nakorsat
katsorsaasarfiini atortussat
naammaqqajanngimmata er-
seqqissaatigaa.
Nykøbing Sjælland-imi
Sikringsanstaltimi nakorsaa-
neq Bjørn Kaldan isumaqar-
nerarpoq Kalaallit Nunaanni
nakorsat innersuussutaat eq-
qarsaatiginngilluinnarlugit
allassimanngikkaluartumik
aalajangiussisoqareersima-
soq, taannalu tassaasoq
Danmarkimi paarnaarussat
ilarpassui Kalaallit Nunaan-
nut uteqqinngilluinnarnis-
saannik kissaateqarneq. Dr.
jur. Vagn Greve imatut o-
qaaseqarpoq:
- Eqqartuussivinni tarnip
pissusaanik ilisimasallit, i-
nunnik isumaginninnermi
immikkut ilisimasallit ima-
luunniit qallunaat eqqartuus-
siviisa inuit pineqartut pi-
nerloqqinnginnissaat nali-
liiffigisinnaanngikkaat. Taa-
maammat inuit tigummiin-
narneqartut sakkortuumik
piunngitsuliorfigineqartut o-
qaatigineqarsinnaasarput.
Nuummi Dronning Ing-
rids Hospitalimi nakorsaan-
erusimasoq, Inge Lynge, ka-
laallit tarnimikkut nappaatil-
lit ukiorpaalunni misissuiffi-
ginerini pasisani tunngavi-
galugit oqaaseqarpoq. Mi-
sissuiffigisaanit sakkortuu-
mik pinerluuteqarsimasut a-
merlanersaat ataasiinnaann-
gitsumik pinerluuteqartarsi-
mapput (toqutsineq, toqutse-
riaraluarneq, pinngitsaalii-
neq). Elizæus Kreutzmann
sakkortuumik pinerluuteqar-
simasut nuutsinneqanngin-
nerini pinerluuteqarsimasu-
nik isumaginnittoqarfiup,
minnerunngitsumik Kalaal-
lit Nunaanni pinerluuteqar-
simasunik inissiisarfinni ti-
gummineqartunik sullissine-
rata iluani nakussassaaso-
qarnissaata pisariaqartinne-
qarnera pillugu oqaaseqar-
mat Inge Lynge isumaqataa-
voq. Kalaallit Nunaanni tar-
nimikkut nappaatilinnut im-
mikkoortortamik matoqqa-
sumik pilersitsinissaq peri-
arfissatut allatut isigaa.
Unioqqutitsisut
ikinnerusut
Massakkut Kalaallit Nu-
naanni »nalinginnaasunik«
pinerluuteqarlutik inatsis-
inik unioqqutitsisartut sior-
natigomit ikinneralaarsuup-
put. Nutaarsiassaq nuannaa-
jallannartoq taanna Århus
Universitet-iani Center for
Nordatlantiske Studier-mi
inatsisilerituup, Finn Brein-
holt Larsen-ip saqqummiup-
paa. 1986-imiit massakku-
mut pinerluutitut »nalingin-
naasutut« taaneqartartut 25
procentimik ikileriarsimap-
put, taamatullu
ingerlaannarnissaat naats-
orsuutigineqarlutik. Assers-
uutitut taaneqarsinnaavoq
Danmarkimi nunarpassuar-
nilu allani taamatut pinerlu-
uteqartartut amerleriarsi-
mammata - amerliartuaarne-
risalu ingerlaannarnissaat il-
imagineqarluni.
Kisiannili toqutsinerit ka-
nnguttaatsuliomerillu (soor-
lu pinngitsaaliinerit meeqqa-
nillu kinguaassiutitigut ator-
nerluinerit) eqqarsaatigissa-
gaanni ajoraluartumik Ka-
laallit Nunaat suli naluna-
arsuinermi siuttunut ilaavoq.
Pinerluutaasartut taakku
marluk Danmarkimut naleq-
qiullugu 22-eriaammik aam-
ma 14-eriaammik amerla-
nerussuteqarput. Kanngut-
taatsuliornerit Danmarkimut
naleqqiullugu sakkortune-
rujussuupput, aammalu uki-
uni kingullemi nalunaaruti-
ginnittamerit amerleriaruj-
ussuarsimallutik. Pinerluut-
taasut inuit nipangiussima-
annassallugit akuerisinnaa-
junnaarsimagaat, taamaam-
mallu nalunaarutigineqar-
tartut amerleriarsimaneranut
tamanna peqqutaasoq poli-
tiit isumaqarput.
Breinholt Larsen-ip iner-
niliinermini oqaatigaa piner-
luutaasartut »nalinginnaa-
sut« ikilinerisigut politiit pi-
nerluuteqarsimasunillu isu-
maginnittoqarfik aningaa-
sassaqarnerulersimassasut,
aningaasallu taakku siunis-
sami pinaveersaartitsiniar-
nermut atomeqarsinnaas-
sasut. Kalaallit Nunaanni i-
meriaatsip allanngortinnis-
saa anguniameqarsinnaa-
voq. Silaarulluni imertarne-
rup pitsaavallaannginnera
nassuiaatigineqarsinnaavoq.
Ilaatigullu aamma oqaatigaa
pinerluutaasartut sakkortu-
nerit imemerup nalaani pili-
arineqartarmata. Aamma a-
nguniakkatut allatut pimoor-
ussinerusumik ingerlatsiso-
qarsinnaavoq: Pinerluute-
qartup aamma pinerluute-
qarsimasunik isumaginnit-
toqarfiup imminnut attave-
qaqatigiinngerat itisiliine-
rusumik sivisunerusumillu i-
ngerlanneqarsinnaavoq.