Atuagagdliutit - 09.07.1998, Qupperneq 18

18 • TORSDAG 9. JULI 1998
ATUAGAGDLIUTIT
Illit isummat / Din mening
AF SVEN GUDMAN, LÆRER
En skole uden Helligånd
I den megen debat, der har
været om den grønlandske
skole, har der været bred
enighed om, at den ikke lever
op til sin formålsparagraf.
Jeg vil gerne give mit bud
på, hvad der, efter mit skøn,
er galt med den grønlandske
skole.
I 1960-erne og 70-erne
blev det danske skolesystem
brudt op og sat sammen igen
på en ny måde. Den delte
skole forsvandt, og enheds-
skolen så dagens lys.
Enhedsskolen har som ud-
gangspunkt, at ét skolesy-
stem er nok til at nå og
undervise alle børn hensigts-
mæssigt. Tanken bag er
smuk og rigtig og hører
naturligt hjemme i den sam-
fundsudvikling, der mani-
fisterede sig på det tidspunkt
i Danmark.
Forudsætningen for at
enhedsskolen kan fungere er,
at elevgrundlaget er temme-
lig ensartet. Der skal ikke
være megen forskel på ele-
vernes forudsætninger, refe-
renseramme og øvrige bag-
grund.
Dernæst kræver enheds-
skolen, at mange lærerres-
sourcer placeres i klasserne,
idet der i klassen skal være
overskud til også at undervi-
se børn med vanskeligheder
af den ene eller anden art.
Enhedsskolen har nu fun-
geret i Danmark i flere årtier,
men er på det seneste be-
gyndt at krakelere, og vi kan
flere gang om året læse i avi-
serne, at nu er danske børn
bagefter hvad læsning angår,
hvad matematik angår, hvad
brug af computere angår.
Hele tiden bliver skolen
målt, ikke som en helthed,
men som et antal detaler,
som kan anskues hver for
sig, måles og vurderes.
Politisk optimisme
På et tidspunkt kom enheds-
skolens velsignelser til Grøn-
land. Man overtog ukritisk
enhedsskolens filosofi, ind-
rettede fuld af politisk opti-
misme denne måde at skrue
en skoleorganisation sam-
men på.
Jeg siger udtrykkelig
»politisk« optimisme. Ind-
førelsen af en enhedsskole i
Grønland kan ikke have byg-
get på nogen saglig begrun-
delse, idet hovedforudsæt-
ningen - det ensartede ele-
vgrundlag - vel næppe no-
gensinde har været til stede i
Grønland. Forskellen mellem
bybøm og bygdebøm, mel-
lem østkystbøm og vestkyst-
børn, mellem den bevidste
grønlandske elites børn og
fremmedgjorte børn fra ind-
flyttede familier er så stor, at
det er urimeligt at forvente,
at enhedsskolen har kunnet
nå dem alle på den bedste
måde.
Undersøgelser op igennem
tiden og praktiske erfaringer
har underbygget denne på-
stand. Den grønlandske skole
leverer ikke varen.
Samtidig er forskellen
imellem de store byers skoler
og de små byers skoler blevet
forstærket af, at uddannede
grønlandske lærere ikke er
vilde efter at søge ansættelse
i bygder og i fjernere liggen-
de byer. Alle søger imod de
store byer, med de store sko-
ler og med de mange tilbud.
Med det resultat, at de små
steder betjenes af nogle gan-
ske få lærere og uuddannede
timelærere.
Her er det vel på sin plads
at give den meget omtalte
tømrer, der ifølge KIIPs ide-
katalog skal til at arbejde i
skolen, et ord med på vejen.
For det første har jeg
aldrig mødt nogen uddannet
tømrer, der underviser i sko-
len. Lønnen er simpelthen
for lav. Jeg har derimod
mødt arbejdsløse kvinder fra
ALLATTOQ SVEN GUDMAN, ILINNIARTITSISOQ
Atuarfik Anersaaqanngitsoq
Kalaallit Nunaanni atuarfe-
qarneq pillugu oqallinneru-
jussuarmi amerlanerit isuma-
qatigiissutigaat siunertami-
nik eqquutsitsinngitsoq.
Kalaallit Nunaanni atuar-
feqamermi suut ajoqutaaner-
sut isummakka saqqummi-
ukkusuppakka.
1960-ikkunni 70-ikkunnilu
qallunaat atuarfeqarnerat mi-
sissorluarneqarpoq allan-
ngortinneqarlunilu. Atuarfik
avinneqarsimasoq atorun-
naarpoq, ataatsimoorussallu
atuutsinneqalerlutik.
Ataatsimoorussamik atuar-
feqarnerup aallaavigaa sule-
riaatsimi ataatsimi meeqqat
tamaasa siunertalimmik ilin-
niartitsinneqarneranni ilaa-
tinneqarlutillu ilinniartinne-
qarsinnaasut. Eqqarsaat ku-
sanarlunilu eqqortuuvoq, taa-
manilu Danmarkimi inuiaqa-
tigiit ineriartortinneqameran-
nut tulluuttuulluni.
Taama ingerlasoqarsinnaa-
neranut atuarfimmi aallaavi-
ussapput atuartinneqartussat
assigiiaarnissaat. Atuartut
aallaavii, aallaavimminni a-
tugarisaat tunuliaquttallu al-
lat assigiinngippallaassan-
ngillat.
Ilinniartitsisuttaaq klassi-
nik atuartitsisussat tamati-
goortunik piginnaasallit ator-
neqartarput, klassini meeqqat
arlaaligut ajornartorsiutillit
ilinniartitsinneqarnissaannut
nukissaqartoqartariaqarmat.
Taama atuarfeqameq ukiu-
ni qulikkaani arlalinngortuni
Danmarkimi ingerlanneqa-
reerpoq, piffissamili kingul-
lermi ajortikkiartorpoq, ukiu-
mullu arlaleriarluta aviisini
atuarsinnaasarparput qallu-
naat meerartaat atuarneq,
matematik qarasaasiamillu
atuineq eqqarsaatigalugit ki-
nguariartortut. Atuarfik ataa-
tsimoortutut nalilerneqas-
saarpoq, ataasiakkaalli arlal-
lit tunngavigalugit uuttome-
qarlutillu nalilemeqartarput.
Isumalluamerit
Taamaalluni atuarfiup ataat-
simoortup pitsaaqutai Ka-
laallit Nunaannut pipput. A-
tuarfeqarnerup isumai isorin-
ngivillugit ingerlanneqaler-
put, atuarfeqarnerup taama
aaqqissuunneqarnissaanut
politikkikkut isumalluarfigi-
neqarluni iluarsaanneqarpoq.
»Politikkikkut« isumallu-
arneq erseqqissumik taavara.
Ataatsimoortumik atuartitse-
riaatsip Kalaallit Nunaanni
ingerlanneqarnissaani ilisi-
masanit tunngaveqarsima-
navianngilaq, siunertaami -
atuartitassat assigiiaartunik
tunuliaqutallit - Kalaallit Nu-
naanni qangaluunniit pigine-
qarsimanavianngilaq. Meeq-
qat illoqarfimmiut nunaqar-
fimmiullu assigiinnginnerat,
tunumiut kitaamiullu assi-
giinnginnerat, kalaallit nui-
manerusut meeraat kiisalu
ilaqutariit nuuttut allamiutut
misigilersut assigiinngissu-
taat ima annertutigaaq taama
atuarfeqarfeqamissamut pit-
saasumik tamaasa angune-
qarsinnaanngimmata.
Piffissap ingerlanerani mi-
sissuinerit misilittakkallu
tunngavigalugit tamanna up-
pernarsarneqareerpoq. Ka-
laallit Nunaanni atuarfeqarfi-
up piginnaasat tunniusin-
naanngilai.
Illoqarfiit annerit minneril-
lu atuarfiini assigiinngissutit
sakkortusameqarput, ilinni-
artitsisutut ilinniarsimasut
nunaqarfinni illoqarfinnilu
avinngarusimasuni suliler:
nissartik nakerisanngimmas-
suk. Amerlanerit illoqarfin-
nut annemut qinnuteqartar-
put, anginemik atuarfilinnut
periarfissaqarnernullu. Ta-
matuma nassataraa sumiiffiit
minnerit ikittuinnamik ilin-
niartitsisoqalersamerat time-
lærerillu ilinniarsimanngitsut
atorneqartarlutik.
Pissusissamisuussaaq
KIIP-p isummersuutaani
sanasoq atuartitsisussaq upa-
ruaaffigissallugu.
Sanasutut ilinniarsimasu-
mik atuarfimmi ilinniartit-
sisumik takunikuunngisaan-
narpunga. Akissarsiat ikip-
pallaaqaat. Paarlattuanik aa-
lisakkerisut arnat suliffeqan-
ngitsut naammattoortarpak-
ka, pisiniartitsisut allaffilliul-
lu suliffeqanngitsut atuartit-
sisut aamma naammattoor-
tarpakka.
Timelærerit ilinniarsiman-
ngitsut eqqaassagukkit, a-
merlanersaat pitsaasumik su-
liniarlutik ilungersoqimmata.
Atuarfimmili ilinniarsimasa-
tik taamaallaat tunngavigalu-
git atuartitsiniarunik atuar-
titsinerat kimikissaaq, pi-
ngaartumik perorsaanikkut
ilitsersuussisinnaanerat ami-
garpat. Pingaartumik nunami
atuarfeqameq innuttaasunillu
ilinniartitsineq ilungersuuti-
gisani pingaartinnneqarner-
saanerini, - soorlu Danmark -
imut, Europamut USA-mullu
naleqqiullugu, taakkunani
innuttaasut ilinniartinneqar-
nerat ukiut arlaqanngitsut
matuma siorna qaffasillua-
lersimasoq - erngumanarto-
rujussuuvoq.
Ilinniatitsisut
ilinniarsimanngitsut
Taamatullu atuarfinni taa-
maallaat iluarineqarsinnaa-
gunarpoq ilinniarsimanngit-
sunik sulisoqarneq. Peqqin-
nissaqarfimmi taama ilior-
toqaraluarpat isumap san-
ngiissusai ingerlaannaq ta-
kussaalissagaluarput.
Qipinnguersinnermi sinit-
sitsisartoq, peqqissaasoq pi-
lattaanermi ikiorti nakorsarlu
atorneqartannginnerpat. Pi-
lattaaneq taama ingasanngit-
sigisoq immikkut ilisimasal-
lit taama amerlatigissanerpat.
Ajornaatsumik pitsaassutsi-
millu appartitsisoqamani im-
mikkut ilisimasalik ataaseq
assersuutigalugu aalisakker-
sisumik arnamik suliffeqan-
ngitsumik taarserneqarsin-
naagaluarpoq. Sapaatit akun-
nialuit pikkorissartikkaanni
tamatumani iluaqutaalersin-
naagaluarpoq. Akikissaaq,
immikkullu ilisimasalik alla-
nut nukinginnarnemut ator-
neqarsinnaavoq.
Soorunami kialuunniit qi-
tomani peqinnguertissappat,
namminerluunniit, pilattaa-
sartunut tamakkiisumik pi-
ginnaaneqanngitsunut suli-
akkiissutiginavianngilaa. A-
ngajoqqaalli meeqqamik atu-
artitaanerat pineqartillugu
akuersaaginnarlutik isorin-
nittanngillat. Atuarfinni
paarlattaasartut timelærerillu
amerlaqisut akerliusoqarpal-
laarnani akuerineqaannartu-
arput.
Ataatsimut isigalugu oqar-
toqarsinnaavoq atuarfimmi
siunertaammat meeqqat ataa-
siakkaat piginnaasaat sapin-
ngisamik ineriartortinnissaat,
inuiaqatigiinnut iluaqutsis-
sanngortillugu - taama siu-
nertaq atuarfinnut suliakkiis-
sutaavoq.
Aqqutit arlallit
Ataatsimut siunertat anguni-
arlugit imaattariaqanngilaq
meeqqat tamarmik aqqut a-
taaseq atussagaat. Meeqqat
ilaannut aalajangersimasu-
mik siunertalinnut atuarfik
aalajangersimasoq pitsaane-
russaaq, allanik anguniaga-
linnut atuarfik alla pitsaane-
mssalluni.
Pisariaqarluinnarporli eq-
qarsaatigilluaraanni qallu-
naat atuarfeqarnermut aaq-
qissuussinerat Kalaallit Nu-
naanni atuarfimmik ajomar-
torsiortitsinnginnersoq, ilin-
niartitsisut qallunaat ajor-
nartorsiortitsinerannit inga-
sannerusumi, assersuunne-
qartut »Kalaallit Nunaanni
soorlu naasut plastikkit«.
Imaassinnaavoq ukiut arlallit
matuma siorna atuartitseriaa-
seq kukkulluinnartoq toqqar-
neqartoq, aatsaallu sorpassuit
ajortilluinnalerneranni aat-
saat paasineqartut.
Ukiut pingasut matuma si-
oma misissuinermi paasine-
qarpoq kalaallit meeqqat pit-
saaginanngitsumik kalaalli-
sut atuartarlutillu allattartut,
qangamut naleqqiullugu.
Ilinniartitsisut qallunaat atu-
artitsinerat pisuutinneqarsin-
naanngilaq.
Uteqqiigaluarlung - nuna-
mi maani attaveqaqatigiin-
nikkut taama atortorissarfiu-
tigisumi attaveqaatitigut pe-
riarfissarpassuit atomeqaler-
tariaqarput. Nunarsuarmi al-
lami misilinneqareerput ine-
riartortinneqarlutillu. Taa-
maallaat aalajangeraanni ani-
ngaasaliillunilu - soorunalu-
mi ineriartorneq aqullugu.
Iluaqutaanngilaq atuarfiit
qarasaasianik atortulerso-
raanni, sumullu atussallugil-
lu iluaqutigissallugillu ilisi-
managu, kikkullu suleriaatsi-
nik suliarinnissanersut, sule-
riaatsillu meeqqat ilinniagas-
saannut allanut nalimmassar-
nissaat.
Anersaaq amigaataasoq
Atuarfinni assigiinngitsuni
amerlasuuni sulinikuuvunga,
atuarfeqarfinnilu assigiin-
ngitsorpanni. Danmarkimi
nunanilu allani sulinikuuvu-
nga. Atuarfinni pisuuni piit-
sunilu sulinikuuvunga.
Meeqqanik inersimasunillu
ilinniartitsinikuuvunga. Na-
linginnarnik immikkullu ilin-
niartitsinikuuvunga.
Atuarfeqarfik Kalaallit
Nunaannisut taama pikku-
naatsigisumik naammattorsi-
nikuunngilanga. Atuarfiit
maanisut taama ipeqartigisut,
aserfallatsigisut torinngitsi-
gisullu naammattoomikuun-
ngilakka. Nuannaarutigin-
ninneq taama annikitsigisoq,
kajungersuserlu taama anni-
kitsigisoq naammattoorni-
kuunngilara. Atuarfimmi su-
linikuunngilanga atuarfiup
ingerlanissaanut taama ataat-
simoorussamik isummernis-
samut isumaqatigiinngitsi-
gisoqarfimmi ataatsimoorus-
samillu akisussaaffiginnin-
ngitsigisumi.
Isumaga tassa, suliassamut
peqataaneq aallussinerlu ilin-
niartitsisunut tamanut piu-
masaqaataassapput pingaar-
nerit. Nalunngilara piffissaq
tamaat allussiuartoqarsin-
naanngitsoq. Tamannali pi-
sariaqarpoq atuartut atuar-
nertik pingaartuusoq nuan-
nersuusorlu misigissappati-
git, ilaanneeriarlutik ilinniar-
titsisutik peqatigalugit aal-
lussillutik, nuannarinninner-
mik angusaqarusunnermillu
takutitsillutik.
Imaassinnaavoq kalaalli
qallunaallu kulturii assigiin-
ngissuteqartut, meeqqat eq-
qarsaatigalugit takutitsiffis-
sagaanni suut pingaaruteqar-
nersut pisariaqarnersullu.
Taamaattoqassappat kalaalli-
sut nuannarinneriaaseq qal-
lunaat nuannarinneriaasian-
nik taarsertariaqartoq, taa-
maalinngikkaannilu atuarfe-
qarfik allanngortittariaqar-
poq, taamaalilluni kalaallit
eriagisaat meeqqanut takutil-
lugit tunniullugillu.
Perorsaanermi
aqutsinnginneq
Kalaallit Nunaanni atuarfe-
qarfimmi ajomartorsiut ataa-
siinnaq uparuarsinnaagaanni
tassaasariaqarpoq aqutsiner-
mik ineriartortitsinermillu
amigaateqarneq.
Kalaallit Nunaanni pissut-
sini allarpassuamisut iluaru-
suutigineqartarpoq oqaan-
nassalluni: ilinniarfissuaqar-
pugut, ilisimatusarfeqarpu-
gut, illoqarfipput nipilerso-
qatigeeqarpugut, rockimik
nipilersortartoqassuaqarpu-
gut erinarsoqatigeeqarpugut
il.il. Taagugassat amerlaqaat.
Suliani tamakkunani arlalin-
ni ajomartorsiutaanersaasoq
tassaavoq atugassanut, taa-
guutissanut ileqqussanullu
soqutiginninneq. Ikittuinnaat
imaanut assigiimmik soquti-