Tíminn - 10.09.1975, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 10. september 1975.
TÍMINN
7
tJtgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrfmur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðalstræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verö I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 700.00 á mánuði.
Blaðaprenth.f.
Viðræðurnar
við Breta
Á morgun hefjast i Reykjavik viðræður milli
rikisstjórna Islands og Bretlands i tilefni af út-
færslu islenzku fiskveiðilögsögunnar i 200 milur.
Það er athyglisvert, að þessar viðræður hefjast á
þann hátt, að brezkir ráðherrar koma hingað og
að brezk stjórnarvöld hafa átt frumkvæðið að
þeim. Þegar Islendingar færðu fiskveiðilög-
söguna út i 50 milur var þessu öðru visi háttað. Þá
áttu islenzk stjórnarvöld frumkvæðið að
viðræðunum og þá hófust þær á þann hátt,að is-
lenzkur ráðherra fór til London.
Þetta er á vissan hátt táknrænt dæmi um þá
þróun, sem hefur orðið á þessum tima. Það er von
Islendinga, að þær viðræður sem hefjast milli
Breta og íslendinga á morgun, fari fram i anda
þeirrar þróunar.
Það er jafnframt von íslendinga, að Bretar
taki fullt tillit til fleiri staðreynda, sem eru enn
ljósari nú en fyrir fjórum árum, þegar viðræður
hófust i tilefni af útfærslunni i 50 milur. Þá var
ljóst, að þorskstofninn á Islandsmiðum
þarfnaðist verulegrar friðunar. Þetta er þó enn
ljósara nú. Á þessum tima hefur fiskiskipastóll
Islendinga aukizt verulega og þeir þvi orðið fær-
ari um að veiða þar allan þann fisk, sem þar má
veiða, ef nauðsynlegrar friðunar er gætt. Efna-
hagskreppan, sem nú hrjáir vestlæg lönd, gerir
Islendinga enn háðari fiskveiðunum en ella.
Engin þjóð i heiminum er eins mikið háð fiskveið-
um og Islendingar. Staða þeirra er algert
einsdæmi i þeim efnum. Þess vegna er rangt að
vera að vitna i önnur lönd, sem eru minna háð
fiskveiðum, þótt þau kunni að veita eða ætli að
veita öðrum þjóðum meiriháttar leyfi til veiði
innan fiskveiðilandhelgi sinnar.
Samkvæmt drögum þeim að nýjum hafréttar-
lögum, sem nefndarformenn hafa lagt fram á
hafréttarráðstefnunni og njóta tvimælalaust
mikils fylgis þar, hefur strandrikið ótviræðan
rétt til að ákveða þann hámarksafla sem veiða
má innan fiskveiðilögsögu þess. Það hefur einnig
ótviræðan rétt til að ákveða, hvort það getur nýtt
þennan afla til fulls af eigin rammleik. Allt bend-
ir til, að þessi sjónarmið njóti og muni njóta
stuðnings Bretlands á hafréttarráðstefnunni. Þvi
má hins vegar halda fram með nokkrum rétti, að
þessar reglur séu enn ekki orðnar að alþjóðalög-
um. Hin reglan er hins vegar yfirleitt viður-
kennd, að ef takmarka þarf heildarafla vegna of-
veiði, hafi strandrikið algeran forgangsrétt. Það
er þvi alveg sama, hvort þessi gamla regla er
höfð i huga eða hin nýja, sem væntanlega verður
sett. Réttur Islands er skýlaus samkvæmt þeim
báðum.
Á það er svo að lita, að Bretar hafa verið að
draga saman veiðar sinar við Island og þannig
búið sig réttilega undir það, að Islendingar gætu
setið að þeim einir. Jafnframt eru Bretar i vax-
andi mæli að uppgötva að þeim nægja heima-
miðin, ef þeir nýta þau rétt.
Ef viðræður þær, sem eru að hefjast milli Breta
og íslendinga, verða byggðar á þeim skilningi,
sem hér er rakinn, ætti lausn að geta náðst. Að
öðrum kosti verður ekki hægt að ná sameiginlegri
niðurstöðU. — Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Soares veitir nú
betur en Cunhal
Urslitin eru þó órdðin enn
ÞOTT oft sé erfitt að átta sig
á stjórnmálaástandi og stjórn-
málahorfum i Portúgal, virð-
ist það augljóst, að höfuðátök-
in hafa staðið milli tveggja
manna eða þeirra Mario
Soares, leiðtoga Sosialista-
flokksins, og Alvaro Cunhals,
leiðtoga Kommúnistaflokks-
ins. Fyrst eftir byltinguna,
sem fór fram i april i fyrra,
virtist ætla að takast sæmi-
leg samvinna milli þeirra,
enda eru þeir góðir kunningjar
frá fomu fari og hefur yfirleitt
komið vel saman persónulega.
Hins vegar hafa skoðanir
þeirra ekki átt samleið, en það
olli i fyrstu ekki klofningi milli
þeirra eftir að þeir tóku þátt i
stjórninni, sem herforingjarn-
ir mynduðu eftir byltinguna.
Soares tók þá sæti utanrikis-
ráðherra, en Cunhal varð ráð-
herra án stjórnardeildar til
þess að geta sinnt flokksmál-
um betur. Soares hlaut
embætti utanrikisráðherra
ekki sizt vegna þess, að hann
þekkti marga stjórnmálaleið-
toga i Vestur-Evrópu, einkum
þó leiðtoga sosialista og
sosialdemókrata. Það féll i
hlut hans að semja við sjálf-
stæðishreyfingarnar i ný-
lendunum um að þær tækju við
stjórn sem fyrst. Vegna þessa
var Soares stöðugt i sviðsljós-
inu og varð þekktur bæði
heima og erlendis. Heima
fyrir aflaði þetta honum álits
og vinsælda,enda sýndi það sig
i kosningunurn til stjórn -
lagaþingsins á siðastliðnu
vori, að hann var sá stjórn-
málamaður Portúgals er naut
orðið langmests trausts og
fylgis. 1 kosningunum fékk
flokkur hans mun meira fylgi
en spáð hafði verið, en
kommúnistar aftur á móti
minna. Fljótt eftir þetta, kom
málefnaágreiningurinn milli
þeirra Soares og Cunhals upp
á yfirborðið. Cunhal reyndi nú
allt,sem hann gat til að hindra
þingræði og írjálsar kosningar
og stefndi markvisst að sama
stjórnarfari og i Austur-
Evrópu. Soares, sem beitir sér
fyrir lýðræðislegum sósial-
isma, sá að hverju stefndi og
reyndi eftir megni aö hindra
áform Cunhals. Cunhal virtist
I fyrstu eiga meiri stuðning
meðal herforingjanna, sem
fóru með völdin, og leiddi það
til þess, að Soares fór úr rfkis-
stjórninni i mótmælaskyni.
Um skeið virtust meiri likur
Mario Soares
benda til þess, að Cunhal færi
með sigur af hólmi, en siðustu
vikurnar virðist striðsgæfan
hafa breytzt. Nú virðist eins
og herforingjar þeir, sem
fylgja Soares að málum, séu
að ná undirtökunum, og að
stefna hans beri þvi sigur úr
býtum.
MARIO SOARES er um
fimmtugt og hefur tekið þátt i
st jórnmálabaráttunni frá
barnsaldri. Faðir hans, sem
var frægur skólamaður, var
eindreginn lýðræðissinni og lét
það óspart i ljós. Salazar lét
þvi oft setja hann i fangelsi.
Soares var kornungur, þegar
hann byrjaði að heimsækja
föður sinn þar. Sfðar sátu þeir
eitt sinn i sama klefanum, en
þá var sonurinn einnig farinn
að láta taka til sin á stjórn-
málasviðinu. Á þessum árum
setti faðir hans sérstakan
skóla á stofn, Colegio
Moderno, sem vann sér mikið
álit, og var mjög sóttur af
börnum stjórnarandstæðinga.
Cunhal var um skeið kennari
við þennan skóla og var
Soares einn af nemendum
hans. Sennilega hefur það
verið að einhverju leyti vegna
áhrifa frá Cunhal að Soares
var orðinn eldheitur kommún-
isti, þegar hann hóf háskóla-
nám 17 ára gamall. Næstu
árin lét Soares stjórnmál sig
miklu varða og hann hafði
setið fjórum sinnum i fangelsi,
þegar hann lauk háskólanámi
24 ára gamall. Eftir það gerð-
isthann kennari við skóla föð-
ur sins. Á þessum árum hafði
Soares verið smám samari að
fjarlægjast kommúnismann
og átti það mestan þátt i þvi,
að kommúnisminn samræmd-
ist ekki hugmyndum hans um
frelsi einstaklingsins og lýð-
ræðislegt stjórnarfar. Svo fór.
að hann sleit alveg tengslin við
kommúnista. Árið 1964 var
hann aðalstofnandi Sosialista-
flokksins, sem nú er stærsti
flokkurinn i Portúgal. Þótt
flokkurinn starfaði levnilega,
fylgdist leynilögreglan með
starfsemi hans. Árið 1968 var
Soares fluttur til eyjarinnar
Sao Tome af yfirvöldunum. án
þess að nokkur dómur hefði
gengið i máli hans, en honum
var gefið að sök, að hafa
móðgað Salazar. Timann þar
notaði hann til að rita bók um
portúgölsk stjórnmál, sem
vakið hefur mikla athygli.
Árið 1970 var hann endanlega
dæmdurtil útlegðar og dvaldi
hann eftir það i Frakklandi,
þar sem hann kenndi sögu og
portúgölsku. Soares sneri svo
heimleiðis strax eftir bylting-
una i fyrra. Meðan Soares var
I útlegð stjórnaði kona hans
Colegio Moderno, en hún hefur
veriðhonum samhent i stjórn-
málabaráttunni. Þau eiga tvö
börn. uppkomin.
SA SOSIALISMI, sem fyrir
Soares vakir, er mun róttæk-
ari en sósialdemókrata á
Norðurlöndum. Flokki hans
svipar að ýmsu leyti til Sosial-
istaflokksins á ltaliu.en þar er
einnig starfandi flokkur
sósialdemókrata. Soares úti-
lokar ekki samstarf við
kommúnista, ef þeir undir-
gangast að vinna á grundvelli
persónufrelsis og þingræðis.
Deilan milli hans og Cunhals
er sprottin af þvi, að þegar til
alvörunnar kemur, vill Cunhal
ekki vinna á lvðræðisgrund-
velli. Viða i Vestur-Evrópu
hafa leiðtogar kommúnista
gagnrýnt afstöðu Cunhals, en
það er þó engan veginn
öruggt. að þeir myndu vinna
öðru visi en hann.ef þeir væru
i sporum hans. i Portúgal
ganga kommúnistar nú undir
sögulegt próf. sem þeir hafa
ekki staðizt að dómi Soares.
Þess vegna hafa leiðir hans og
Cunhals skilið, þótt báðir
aðhyllist sosialisma.
Þ.Þ.
Cuiihiil og Soares