Tíminn - 12.09.1975, Blaðsíða 11

TÍMINN
10
TÍMINN
Föstudagur 12. september 1975.
Föstudagur 12. september 1975.
11
Ingólfur Davíðsson:
LITAZT
UM
Á
MORS
Unga kynslóðin á Mors
Margir kalla Mors
perlu Limafjarðar,
frjósama og fjöl-
byggða, alla kapprækt-
aða að kalla. Kirkjur
eru taldar um 30. Ég
var að minnast á
Ansgarkirkjuna i Jölby
siðast. Þar er nú prest-
ur Lau Jörgensen, sem
áður var lengi blaða-
maður og býr i Nyköb-
mg.— Ég var með ykk-
ur i handritamálinu,
sagði hann strax og
hann vissi að ég var ís-
lendingur . Frikirkju-
söfnuð kvað hann
stofnaðan hér úti á
Mors fyrir 200 árum,
einn hinn fyrsta i Dan-
mörku — og starfandi
ötullega.
Eftir fjörugt viðtal, gekk
prestur til kirkju og predikaði
yfir gömlu fólki, stórum hópi, er
þar var mættur og tók hressi-
lega undir sönginn. t Jölby, ekki
allfjarri kirkju og fyrrverandi
prestssetri, hefur verið útbúið
útileikhús i gamalli kalkgryfju i
skjóli laufmikilla trjáa. Sæti
fyrirhundruð manna eru hlaðin
úr grastorfi i brekkunni. Leik-
arar frá Kaupmannahöfn og
víðar að hafa stundum leikið
þarna undir berum himni á
sumrin. Rétt hjá er iþróttavöll-
ur og var verið að æfa hringa-
reið (hringarenning) fyrir
væntanlegt mót. Hringareið er
gamall riddaraleikur, sem enn
tiðkast á Mors. Upp er hengdur
málmhringur, en riddari með
langa stöng i hendi þeysir að og
reynir að ná hringnum upp á
stöngina. Þarf leikni til og fær
sigurvegarinn krans að launum.
Það eru ekki nema tvær aldir
siðan að nær enginn skógur var
á Mors. Landið var aðallega
votlendi og beitilyngheiðar. Nú
eru viða skógarblettir, lundir og
skjólbelti. Votlendið ræst fram
og gert að akurlendi. Fyrrum
áttu herragarðar mikiö land, en
þvi hefur að mestu verið skipt i
margar ja ðir. Stórbúskap
sýndi Jens uundi mér t.d. i
Thyssinggarði. Þar hefur mikið
land verið þurrkað og ræktað.
Akrar eru viðlendir, fjósið
griðarstórt, fjöldi rauðra kúa á
beit og einnig nokkur holdanaut.
A öðru gömlu herrasetri Uller-
upgarðitaldist 500 tunna land en
var fyrrum 1500. Frjósama
landið þar er allt kornakrar,
graslendi og kálgarðar, en
skógur ræktaður á hæðum, ein-
hver sá mesti þar. Talsverður
skógur lika á hæðinni ,,Smiðs-
fjalli” kennt við gamla smiðju.
Á mörgum bóndabýlum á Mors
er landstærð 30-40 tunnur, en
100-200 á stórbæjum (Tunna
lands um 1/2 ha). En allt er
þetta land ræktað.
Við sáum lika allmargar
kirkjur, flestar mjög gamlar.
Vejerslevkirkja er einhver hin
elzta, svipmikil, hlaðin úr stór-
um „kampsteinum” vandlega
tilhöggnum, en undirstaðan er
úr óhöggnu grjóti, e.t.v. leifar af
eldri kirkju. Á myndinni sjást
glöggt hinir þrir hlutar kirkj-
unnar, þ.e. miðhlutinn (skipið),
kórinn og fprkirkja með turni.
Kannski hefur kirkjan uppruna-
lega verið skipið eitt. Við kom-
um lika i Ljörslevkirkju, stóra
oggamla,alla hlaðna úrhöggnu
grjóti og þvi liklega eitthvað
yngri en hin.
t lokaðri hliðarstúku standa
tvær miklar steinkistur með
áletrunum. „Poul og Augusta
Klingenberg.” Paul Klingen-
berg var ættaður frá Hamborg,
en gerðist mikill viðskipta- og
embættismaður, háttsettur i
Danmörku um miðja 17. öld.
Hann átti miklar jarðeignir,
lánaöi konungi fé„ var lengi
aðalpóstmeistari og endur-
skipulagði póstþjónustuna. Dó
fátækur. Klingenbergættin lifir
enn i góðu gengi i Þýzkalandi,
Höfn, Álaborg og viðar. Ég
nefni þetta vegna þess að ein
grein ættarinnar festi rætur i
Borgarfirði fyrir alllöngu. Rakti
t.d. Þorgeir Sveinbjarnarson
frá Efstabæ i Skorradal einn
þátt ættar sinnar til Klingen-
bergsættar. Yngsta miðalda-
kirkjan á Mors er sú i Jörsby.og
talin er jafnframt hin eina
gamla úr tigulsteini. Kór og
aðalkirkja frá gotneskum tima
(e.t.v. 15. öld), en vopnahúsið
yngra. Þar hengdu menn vopn
sin, er gengið var til messu. Á
hliöarvegg Lejerlevskirkjuhafa
verið mjóar aukadyr, sem múr-
að hefur verið i fyrir löngu.
Þetta voru kvennadyr. Þar
gengu konur inn, en karlmenn
um aðaldyrnar. Ekki er raunar
langt siðan alsiða var að konur
sætu sér i samkomuhúsum,
einnig hér á landi.
Kirkjurnar gömlu eru sannar-
lega forvitnilegar og geyma
mikla sögu kynslóðanna.
Stærsta kirkjan á Mors er i
Nyköping, 44 m löng og rúmir 43
m á hæð með -koparklæddri
turnspíru, sem sést langt að.
Þessi kirkja var byggð 1891. Nú
var orðið fært að gera miklar
hvelfingar út tigulsteini og reisa
fjölbreytta turna. Hér á landi
getið þið borið saman torfkirkj-
ur, timburkirkjur og stein-
steyptar kirkjur o.fl. byggingar,
en okkur vantar leir i múrstein-
inn.
Gamlar hallir eru til á Mors
t.d. Ilöjrishöll.sem Klingenberg
eitt sinn átti. Höllin er nefnd á
14. öld. Við sáum glitta i hana
gegnum laufþykkni. Hún var
umgirt fornri virkisgröf og
gnæfir hátt með turni 'og spiru,
en fagur trjágarður umhverfis.
Ekki er búið lengur i' höllinni.
Eigandinn kvað nú vera þýzkur
greifi kvæntur danskri baró-
nessu og stendur hús þeirra
skammt frá. Þarna var áður
mikill búskapur og eru gripahús
ærið stór. Leifar af gamalli
kornmyllu sjást við læk i
grenndinni i skógarlundi. Ekki
bftur fénaður kornið, þvi að
kýrnar eru hvarvetna i rafgirð-
ingum og hinar fáu kindur tjóðr-
aðar. Jens bóndi var óþreytandi
að aka og sýna mér landið. Við
komum i frilandssafnið i
Glomstrup (eins konar Árbær)
og sáum gömul hús með strá-
þaki og fjölda gamalla muna,
einkum i sambandi við forn
vinnubrögð. Safnið er aðeins 10
ára gamalt. Jarðfræðisafn
merkilegt er einnig á Mors,
enda eyjan forvitnileg jarð-
fræðilega. Við gengum á höfð-
ana bröttu á norðurströndinni,
Feggeklit og Hanklit og nutum
fagurs útsýnis, þótt talsverð sól-
móða væri oft á lofti. Við blasa
grænar öldur, bæjarlundir,
bleikir byggakrar, dökkgrænir
kálgarðar, fagurgulir raps- og
mustarðsblettir, löng skjólbelti,
hlýleg sveitaþorp á öldóttu
landinu, bátar á Limafirði
o.s.frv. Græni liturinn er alls
staðar yfirgnæfandi, enda sér
varla nokkurs staðar i stein,
nema við ströndina.
t höfðunum er i jörðu hinn
frægi „moler”, þ.e. kisilleir,
myndaður i sjó af skeljum ör-
smárra kisilþörunga fyrir tug-
milljónum ára. Kisilleirlögin
eru ljós en i þeim sjást greini-
lega bugðótt leir og öskulög
dökk eða ljós. Einhvern tima
hefur gosið i Danmörku eða haf-
inu úti fyrir. Hin dökku lög
hugðu menn fyrrum vera kol.
Þessi danski kisilleir er nú
brenndur i stórum stil og hag-
nýttur til múrsteinsgerðar og
einangrunar bæði gegn kulda og
hávaða. Mikið er i jörðu af kalki
og krit inni i miðri Mors og
hefur verið allmikið unnið. 1
Fröslevsá ég gamla kalknámu
ogyfirgefna verksmiðju i djúpri
lægð er grafin hafði verið i
kalkið. Sjá mynd. Náman gaf
góðar tekjur á árunum
1924—1970. 1 brattri brekku
Feggehöfða (Feggeklit) sjávar-
megin hefur verið reistur
bautasteinn Fegge konungs, er
munnmæli telja hér heygðan.
Hann var talinn hafa myrt föður
Hamlets og siðan kvænzt ekkj-
unni. Drap Hamlet hann siðar
til hefnda.
Ég kom á nokkra bóndabæi og
virtist mjög smekklegt innan-
húss sem utan og þrifalegt. HúS-
gögn hentug og margt góðra
muna, sumt erfðagripir. Virtist
hér meira um það en heima að
sama ættin búi á staðnum kyn-
slóð eftir kynslóð. Kvað fátt fólk
flytjast burtu frá Mors. En
ferðamannastraumur þangað
er nú mikill. Alls staðar eru
keypt einhver blöð og fræðibæk-
ur um ræktun, búfé, byggingar
o.s.frv. en fremur litið virtist
um aðrar bækur.
1 görðum við bæina eru rækt-
aðar matjurtir og ýmis blóm.
Annast konan oft mest um garð-
inn en bóndinn ræður á ökrun-
um. Ekki er mikil ávaxtarækt á
Mors, en þó vaxa nokkur
ávaxtatré hjá flestum bæjurh —
epli, perur, plómur, kirsuber
o.fl. til heimilisnotkunar.
Flestir stunda „blandaðan
búskap”. þ.e.komyrkju og hafa
jafnframt margt kúa og svina
— annað eða hvort tveggja
(kúabændur eða svinabændur).
Flugur eru mikil plága á bónda-
bæjunum, eða voru það a.m.k. i
hitunum I sumar. Þær klekjast i
búfjáráburðinum og gripahús-
unum og sækja þaðan inn i bæ-
ina, þótt reynt sé að halda þeim
i skefjum með lyfjum og ýmiss
konar ráðum. 1 stiunum voru
svinin sums staðar svört af flug-
um.
Á ökrum þarf að hafa mikla
gát á illgresi t.d. þistlum og
„flughöfrunum” illræmdu, sem
geta eyðilagt uppskeruna, eða
stórlækkað hana i verði.
Á myndinni frá i sumar sjáið
þið kirkju forna, gamalt kalk-
brennsluhús, bóndabæ, brauð-
gerðarhús og börn úti við skjól-
belti. Þau hafa fundið risavaxna
jurt — dúnkamar að nafni — og
útbýta til nágrannanna, glöð i
bragði. 1 sveitaþorpinu Fröslev
á Mors sjáið þið kaupfélagið
(Brugsen, sem Danir kalla og
verzla mikið i).
Vejerslevkirkja á Mors (1975)
Gamalt kalkbrennsluhús 1 Fröslev á Mors (1975)
Jón Kr. Kristjónsson:
Er þjóðkirkjan
í hættu?
Á nýafstöðnum héraðsfundi Þing-
eyjarprófastsdæmis flutti ég
eftirfarandi tillögu og greinar-
gerð. Hún hlaut þar ekki fulln-
aðarafgreiðslu.
„Héraðsfundur Þingeyjarpró-
fastsdæmis, haldinn að Skúla-
garði 1 Kelduhverfi 31. ágúst 1975,
vill lýsa eftirfarandi áliti sinu:
Brýn nauðsyn ber til að þjóð-
kirkja Islendinga sé það viðsýn og
umburðarlynd, að landsmenn
geti fundið sig sem meðbræöur
innan hennar, þrátt fyrir ólfkar
skoðanir og lifsviðhorf.
Það væri óbætanlegt tjón, ef
þröng sjónarmið og ein-
strengingsleg túlkun trúarskoð-
ana, eða óhæfileg fastheldni við
játningar og samþykktir kirkju-
þinga og funda, leiddu til þess, að
fleiri eða færri segðu sig úr þjóð-
kirkjunni, gengju i sérsöfnuði,
eða stæðu utan allra trúarsam-
taka, enda mundi það algerlega
kippa fótum undan safnaðarlifi
með almennri þátttöku, aö
minnsta kosti I strjálbýli.”
Greinargerð
Tillaga sú, sem hér hefur verið
skýrt frá, á rót að rekja til þeirra
deilna, sem átt hafa sér stað I
fjölmiðlum á þessu ári. Þær hóf-
ust með grein séra Heimis Steins-
sonar I 4. hefti Kirkjurits Presta-
félágs Islands, ársettu 1974.
Þótt enginn hafi treyst sér til
þess að gerast opinber málsvari
veigamikilla atriða, sem þar
koma fram, litur svo út sem hún
hafi orðið kærkomið tækifæri
þeim prestum, sem sr. Heimir
telur hafa hina réttu trú, til þess
að hefja merki sitt að húni. Nægir
I því efni að benda á velþóknunar-
orð ritstjóra Kirkjuritsins og hina
mjög umdeildu samþykkt slðustu
prestastefnu.
Þetta er efni, sem alla varðar,
er um trúmál hugsa.
Til glöggvunar skal samþykkt
prestastefnunnar lesin I heild.
Hún hljóðar svo:
,,a) Prestastefna íslands 1975
varar við dultrúarfyrirbrigðum
af ýmsu tagi, sem á síðari timum
hafa breiðzt út meðal þjóðarinn-
ar, og hvetur söfnuði landsins til
þess að v«ra vel á verði gagnvart
þess kyns áróðri.
Kristin kirkja byggir boðun
slna og lif á Jesú Kristi einum,
eins og honum er borið vitni I
Nýja testamentinu, og brýnir
fyrir öllum að láta ekki bifast af
þeim grundvelli.
b) Prestastefnan beinir þeim
tilmælum til biskups, að afstaða
kirkjunnar til þessara mála verði
formlega tekin til ýtarlegrar um-
ræðu á prestaráöstefnu sem
fyrst.”
Glöggt er, aö hér er um þrjú
atriði að ræða:
Það er yfirlýsing um Krist Nýja
testamentisins sem grundvöll
kirkjunnar —-yfirlýsing, sem allir
kristnir menn eru fúsir að sam-
þykkja — höfö að buröarási. Við
hana er svo tyllt annars vegar
varnaðarorðum gegn dultrú, nán-
ar vitað fyrst og fremst spiri-
tisma, og hins vegar ósk um ráð-
stefnu til þess að ræöa afstööu
kirkjunnar til þessara mála. Oll-
um, sem lesið hafa fyrrnefnda
grein séra Heimis, hlýtur að
vera ljóst samband þarna á milli.
Hinir mörgu trúflokkar, er telja
sig byggja á Kristi Nýja testa-
mentisins, bera þess glöggt vitni,
hve breytilegur skilningur þeirra
er. Er það nú ekki fullkomið
sjálfstraust, hvers þeirra fyrir
sig, að einmitt þeirra trú sé „trú-
in hreina”? Veröum viö ekki að
sættast á þá hugsun, að jafnvel af
engum presti sé heimtandi meir,
en að hann kenni samkvæmt sin-
um skilningi og sinni trú?
Vilja menn til dæmis enn I dag
áfella þá séra Pál I Gaulverjabæ
og séra Matthlas Jochumsson
fyrir frávik þeirra af troðnum
leiðum kirkjunnar manna á
þeirra tlð?
Er manninum ikki veitt álykt-
unarhæfni, vaxtar- og eillfðarþrá
vegna hans sjálfs — gjafir, sem
hann hefur skyldur við — fremur
en hann sé til þess fæddur að játa
vissan skilning misviturra
samtiðarmanna eða forvera
þeirra? Einum er vegur, sem öör-
um sýnist ófæra. Og þaö er þröng-
sýni aö viðurkenna það ekki.
Hvaö má svo segja um splri-
tismann I þessu sambandi?
Er hann hófst hér til vegs, gætti
mikils efa og efnishyggju og frá-
hvarfs almennings frá hefð-
bundnum boðskap kirkjunnar.
Splritisminn leiddi margan
manninn beinlinis I sátt við hana
og inn á nýjar brautir vonar og
trúar.
Hversu mörgum hefur hann til
dæmis hjálpað örðugustu skrefin I
sambandi við ástvinamissi?
Skyldi sú áherzla, sem splritism-
inn leggur á kærleiksrlkar hugs-
anir til hinna framliðnu og bænir
fyrir þeim, vera ófarsæl látnum
og lifendum?
Þeir, sem muna Harald Nlels-
son, hvernig hann og snjöllustu
lærisveinar hans gáfu nýjar
sýnir, fegurri jörð og hærri himin,
eiga erfitt með að samþykkja, að
þar hafifalsspámenn veriðá ferð.
Án efa hafa þeir, sem vara við
dultrú, guðspekina ekki siður i
huga.
Eigum við að trúa þvi, að
mannræktarhugsjónir, kærleiks-
boðun hennar og umburöarlyndi,
hafi reynzt Jakobi Kristinssyni,
Sigurði Kristófer Péturssyni og
skoðanabræðrum þeirra allt ann-
að en þroskavegur?
Er íslenzka þjóðkirkjan i hættu?
Margt bendir til að svo sé. Ekki
þó fyrst og fremst frá frjálshuga,
leitandi mönnum. Þeir hafa yfir-
leitt reynzt kirkju sinni trúir og
borið uppi safnaðarlif I sóknum
sinum. Hættan mesta er sú, að
hinir ihaldssamari prestar og for-
ystumenn um kirkjuleg efni
brjóta svo á hinum frjálslyndu, að
þeir telji sig ekki geta átt með
þeim samleið. Það er trúfrelsi i
landinu. Margur maðurinn mun
ekki telja sig þurfa að fá itrekað-
ar ábendingar frá prestastefnu,
um að skoðanir hans séu rangar,
til þess að hann segi sig úr þjóð-
kirkjunni. Þá verður hún ekki
lengur þjóðkirkja, og starfsmenn
hennar naumast launaðir af rikis-
fé.
Yfir þetta á ekki að draga fjöð-
ur. Þjóöin öll verður að gera sér
hættuna ljósa, en gæta þess að
rasa ekki um ráö fram.
Ýmsir tæpa á þvi að frikirkja sé
það sem koma skal.
Tiðindi' hins forna Hólastiftis
1975 eru komin út, með gagn-
merku erindi eftir séra Friðrik A.
Friðriksson, fyrrum prófast i
Húsavik. Það heitir: „Allir eiga
þeir að vera eitt” — Þjóðkirkjan
og framtið hennar —. Þetta erindi
ættu sem flestir að lesa. Þar kem-
ur fram i hvert óefni væri stefnt,
ef Islenzka þjóðkirkjan sundrað-
ist, og styðst höfundurinn við
margra ára reynslu sina I prests-
starfi meðal islendinga i Vestur-
heimi.
Brugsen (kaupfélagiö) I Fröslev á Mors
„Bakarí” I Elsö á Mors
Tvíkeppni
skákmanna
og bridge-
spilara hefst
í dag
Bridgefélag Reykjavikur bauð
nýlega Taflfélagi Reykjavikur i
tvíkeppni i skák og bridge. Tafl-
félag Reykjavikur hefur þegið
boðið. Ákveðið hefur verið. að
keppnin skuli hefjast kl. 20:00
föstudaginn 12. sept. i Hreyfils-
húsinu við Grensásveg og siðan
framhaldið laugardaginn 13. sept
kl. 14:00. Kepninni lýkur mánu-
dagskvöldið 15. sept.
Fyrirkomulag keppninnar
verður að 12 félagar úr hvoru
félagi keppa og verða sömu
keppendur i bridge og skák.
Keppnin stendur i 4 tima dag
hvem. Fvrri tvo timana verður
spilað og seinni tvo teflt.
Tefldar verða hraðskákir eða
2x5 min. skákir við hvorn and-
stæðing og spiluð sveitakeppni i
bridge.
Liðin hafa ekki verið endanlega
valin en vitað er. að þekktar
kempur verða i báðum. T.d. frá
Taflfélaginu:
IngiR. Jóhannsson. Jón Kristins-
son. Ölafur Magnússon. Helgi
Olafsson. Guðmundur Agústsson
og Jón Þorseinsson.
og frá Bridgefélaginu m.a.:
Hjalti Eliasson. Karl Sigur-
hjartarson. Jón Baldursson. Gylfi
Baldursson. Jakob Ármannsson
og Sigurður Sverrisson.
Keppni sem þessi ætti að vera
mjög hörð og skemmtileg. þvi
bæði félögin leggja mikið kapp á
aðsigra. Miðar verða seldir við
innganginn og kosta kr. 200.00.
/