Tíminn - 24.02.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Þriðjudagur 24. febrúar 1976
Ólafur Jóhannesson, viðskiptaráðherra:
ÞJÓÐIN ÞARF NÚ UMFRAM
ALLT AÐ STANDA SAM-
EINUÐ, EN EKKI SUNDRUÐ
1 lokaorðum sinum i útvarps-
umræðunum i gærkvöldi sagði
ólafur Jóhannesson viðskipta-
ráðherra, að nú þyrfti þjóðin um-
fram allt að standa sameinuð en
ekki sundruð. Ræða viðskiptaráð-
herra fer hér á eftir, en i ræöu
sinni ræddi ráöherrann um land-
helgismálið og gerði grein fyrir
stöðu efnahagsmálanna. Kom
fram i ræðunni, að ýmis teikn um
bata i þeim efnum væru sjáanleg:
,,Ég held, að vantrauststillaga
hafi sjaldan veriö borin fram i
minni alvöru eða af meira
ábyrgðarleysi en sú, sem hér
liggur fyrir.
Ég efast um, að nokkru sinni
áöur hafi við hliðstæöar aðstæður
veriö stefnt aö stjórnleysi að kalla
um skemmri eða lengri tima, þvi
að stjórnarandstæðingar hafa
lýst þvi yfir, að þeir hefðu ekki
nýja rikisstjórn i handraðanum.
Svokallaðar röksemdir flutn-
ingsmanna vantrauststillögunnar
eru i hnotskurn þær, að ástandið
sé svo alvarlegt, bæði út á viö og
inn á við, að stjórninni beri að
vikja, enda sé sýnt, að hún fái
ekki við það ráðið, hvorki við
landhelgismálið né efnáhagsmál-
in. Ný stjórn þurfi að koma til.
Það er vissulega rétt, að við
margvislega erfiðleika er að etja,
bæði út á við og innanlands.
Öll þjóðin hefur
átt samleið
í landhelgismálinu
Þjóöin stendur nú i alvarlegri
landhelgisdeilu við Breta en
nokkru sinni fyrr. Á fáu riður
meir en að þjóðin standi einhuga
saman i þeirri baráttu, sem
framundan er. Það er illt verk að
stofna þar til sundrungar, og vil
ég ekki ætla stjórnarandstæöing-
um það. Það er og sannleikurinn,
að til þessa hefur þjóðin öll átt
samleið i þessu máli. Það er, aö
ég ætla, ekki ágreiningur um, aö
landhelgisgæzluna þurfi að efla.
Ég vænti, að samstaða veröi á
þingi um nauösynlega fjáröflun i
þvi skyni. Það hefur ekki verið
ágreiningur um þær aögeröir,
sem gripiö hefur verið til, t.d. um
stjórnmálaslitin. Stjórnarand-
stæðingar hafa ekki verið þeim
andstæðir, nema þá Alþýðu-
bandalagið, aö þvi er varöar
heimsókn dr. Luns. Ég fæ þvi ekki
séð, aö þar geti þeir fótaö sig á
vantrausti. Þá hefði verið
skömminni til skárra fyrir þá að
flytja vantraust i sambandi við
Þýzkalandssamninginn.
Vatn á myllu Breta
Hitt er annað mál, að þeir
kunna að vilja, að gripiö sé til enn
frekari aögeröa, og liggur þó ekki
ljóst fyrir, hvort þeir eru þar allir
á sama máli. En þá eiga þeir
vitaskuld aö flytja um það tillög-
ur og kanna hvort um hana eða
þær geti náðst samstaöa. Ef svo
reyndist ekki, þá væri fyrst
ástæöa til vantrauststillögu af
þeim sökum, ef menn teldu þaö
þá horfa til heilla fyrir islenzkan
málstaö að flika slikum ágrein-
ingi. En hvaö sem um það er, held
ég, að það yröi ekki til að létta
okkur róðurinn i landhelgisbar-
áttunni — þessu lifshagsmuna-
máli, sem nefnt hefur verið — ef
núverandi rikisstjórn væri vottað
vantraust og setzt niöur við
stjórnarmyndunartilraunir, sem
enginn veit hvenær eða hvernig
kynnu að enda. Ég held, að slikt
yrði vatn á myllu Breta.
En svo mikil ævintýra-
mennska, sem það nú er, að ætla
að steypa stjórninni i miðju land-
helgisstriðinu við Breta, þá er það
þó enn meira ábyrgðarleysi með
tilliti til þjóðfélagsástandsins hér
innanlands, aðstofna til stjórnar-
upplausnar með öllu þvi, er þar
myndi sigla i kjölfariö.
Myndi veikari
stjórn ráða frekar
við vandann?
Það er rétt, að margt hefur ver-
ið mótdrægt i þjóðmálum hér á
landi hin siðari misseri. Má þar
til nefna versnandi viöskiptakjör,
vaxandi veröbólgu, gjaldeyris-
halla, rýrnun lifskjara og nú siö-
ast en ekki sizt vinnudeilur og
verkföll, svo að nokkuð sé nefnt.
En verður rikisstjórninni með
nokkurri sanngirni kennt um
þessi áföll? Ég held varla, nema
þá út frá svipuðum sjónarmiðum
og fyrrum, er konungum var
kennt um uppskerubrest og
náttúruhamfarir. Þau eiga aö
verulegu leyti rætur að rekja til
óviðráðanlegra utanaðkomandi
ástæðna. önnur má rekja til
innanlands aðstæðna, sem ekki
hafa verið á valdi stjórnvalda eöa
ekki þá nema að litlu leyti. Að
sjálfsögðu hafa þessari stjórn,
eins og öllum öðrum, orðið á ein-
hver mistök. Og satt er það, að á
þessum sviðum getur oft veriö
erfitt að greina á milli orsakar og
afleiðingar. Og auðvitað geta ver-
ið skiptar skoðanir i rfkisstjórn
um einstök mál. En er líkiegt, að
önnur og veikari stjórn hefði ver-
ið betur i stakk búin að takast á
við vandamálin? Það er ósenni-
legt, svo aö ekki sé meira sagt. Og
eitt er vist, að ekkert hefur fram
komið, sem bendir á, að stjórnar-
andstæðingar hafi átt nein hald-
betri úrræði i handraðanum.
Þvert á móti, allur þeirra mál-
flutningur og öll þeirra tillögu-
gerö hefur miðað að þvi að skapa
hér meiri vanda á svo aö segja
hvaöa sviði sem er. Uppistaðan
hefur ætið verið sú hin sama
kröfugerð á hendur þvi opinbera
og ivafið þversagnakennt óraun-
sæi.
Rofar til
Sannleikurinn er auk þess sá,
aö i sumum þeim efnum, sem ég
nefndi, er nokkuð fariö aö rofa til,
eöa a.m.k. leit svo út, aö nokkuð
væri að birta til, nema ný vand-
ræði kæmu til.
Þannig hefur t.d. nokkur breyt-
ing i bata átt á viöskiptakjörum
átt sér stað. Verðlag á sumum út-
flutningsafurðum hefur talsvert
hækkað, t.d. á Bandarikjamark-
aði, verö á skreiö hefur lyft sér,
saltfisksveröiö hefur veriö viöun-
andi þrátt fyrir ýmsa erfiöleika á
þvi sviöi. Hægt var að fá gott verö
fyrir frysta loðnu, sem e.t.v.
kemur aö visu aö litlu gagni, ef
hún fær að ganga óveidd hjá
garði. Þannig mætti fleira nefna.
Verðlag á innfluttum vörum hef-
ur hins vegar færzt i stöðugra
horf, og i sumum tilfellum hefur
verið um nokkra lækkun aö ræða.
Verðbólgan hefur hægt á sér
upp á siökastið. Þannig má t.d.
nefna, að á siöasta þriggja mán-
aða timabili hækkaði visitalan
um 3,2%. Á sömu mánuðum i
fyrra hækkaði visitalan hins veg-
ar um 8,8%. Visitöluhækkun sið-
ustu þriggja mánaða samsvarar
þvi, að verðbólgan aukist um tæp
13% á heilu ári, en árið 1974 og
fram á mitt ár 1975 var verð-
ólafur Jóhannesson.
bólguaukningin um 50%. Þessar
tölur tala sinu máli og þeim hefur
tæp^st verið gefinn nægur gaum-
ur. Vitaskuld getur þessi þróun
farið aftur úr böndum, ef óskyn-
samlega er á málum haldið.
Þróun gjaldeyrismála virðist
einnig hafa stefnt i rétta átt allra
siðustu mánuðina. Janúar og
febrúar munu aö jafnaði vera
taldir einna erfiðustu mánuðirnir
i gjaldeyrislegu tilliti. Þessir
mánuðir i ár munu i þessum efn-
um veröa miklum mun hagstæð-
ari en sömu mánuöir i fyrra.
Gjaldeyrisviðskipti viðskipta-
bankanna voru að visu nokkuð
fyrir neöan strikið i janúar, en
það sem af er febrúar hafa gjald-
eyriskaupin verið nokkru meiri
en gjaldeyrissalan, þannig að
miðað við siðasta daginn, þ.e. 19.
þ.m. sem ég hefi tölur um, voru
viðskiptin hjá þessum bönkum
hagstæð„i mánuðinum um 310
milljónir króna.
1 fjármálum hins opinbera er
stefnt að talsverðum samdrætti.
Hætt er viö, að meiri og sneggri
samdráttur gæti stofnað atvinnu-
öryggi i verulega hættu.
Þegar mál hafa þannig nokkuð
þokazt til réttrar áttar, má þaö
seinheppni kallast að fara einmitt
þá aö flytja vantrauststillögu.
Skuggi verkfalla
Hinu er ekki að leyna, að um
þessar mundir hvilir þungur
skuggi yfir þjóðarbúi, þar sem
eru hinir óieystu kjarasamningar
og viötæka vinnustöðvun, sem
lamar um sinn allt athafnalif i
landinu. Ég held, aö þaö sé unnið
að lausn þessara erfiöu deilumála
af fullum krafti. Fundir eru
haldnir linnulaust og i rétta átt
viröist miöa. Vonandi tekst að
leysa þau sem allra fyrst svo að
hjól atvinnulifsins taki aftur að
snúast. Það hljóta allir góöviljað-
ir menn að vona. Það þarf ekki að
eyða orðum að þvi, hvert tjón
vinnustöðvunin hefur i för með
sér fyrir þjóðarbúið. Það getur
tekið langan tima að vinna það
upp. Og það er staðreynd, sem
ekki verður komizt i kringum, að
vegna þessarar stöðvunar verður
minna til skiptanna en ella. Fram
hjá þvi komast menn ekki, hver
sem niðurstaða samninga verður
að hver vinnustöðvunardagur
þýðir, að kakan til skiptanna verð-
ur minni en ella og lifskjör fyrir
heildina eitthvað lakari fyrst um
sinn.
En ég held, að á þvi viðkvæma
stigi, sem deilan er, sé engum
greiöi ger með þvi að fjölyröa um
hana á þessum vettvangi. Ég vil
aðeins segja, að það er fáránlegt
aö ætla að varpa ábyrgð á deil-
unni á annan hvorn aðila. Vinnu-
brögð i þessari deilu virðast ekki
hafa verið frábrugðin þvi, sem
áöur hefur verið. Vinnubrögð á
þvi sviði virðast satt að segja
vera komin i fastar skorður,
óþarflega fastar skorður að
mörgum finnst. Það er engin ný
bóla, að slik deila leysist ekki fyrr
en eftir vinnustöövun. Þaö er allt-
af jafn tilfinnanlegt, og ég vil
segja hörmulegt. En við byggjum
á frjálsum samningsrétti á vinnu-
markaðnum. Vill nokkur i raun
og veru hverfa frá þvi skipulagi?
Ég býst ekki við þvi, þó að e.t.v.
mætti setja nánari reglur um
starfsaðferðir. En menn verða þá
lika að taka þeim afleiðingum,
sem kerfinu geta fylgt. Og það
þýðir ekki aö horfa fram hjá, að
málin eru margslungin, og það
tekur sinn tima aö ná endum
saman á hinum ýmsu sviðum.
Afskipti
ríkisstjórnarinnar
En eitt er vist, að vantraust á
rikisstjórnina verður ekki sér-
staklega byggt á afskiptum eða
afskiptaleysi hennar af þessum
málum. Hún hefur haft þau skipti
ein af þessum kjaramálum, sem
eðlileg má telja og hafa vinnu-
brögð hennar að þvi leyti verið
mjög á sömu lund og fyrri rikis-
stjórna. Hún eða Þjóðhagsstofn-
unin hafa annazt upplýsingamiðl-
un til aðila. Ég held, að sú upp-
lýsingamiðlun sé að verða æ full-
komnari. Rikisstjórnin skipaði
sáttanefnd. 1 henni eiga sæti hinir
ágætustu menn, sem ég hefi ekki
heyrt neina gagnrýni á frá deilu-
aðilum. Sáttanefnd hefur sett
fram óformlega sáttatillögu, auö-
vitað sjálfstætt og óháð rikis-
stjórn. Alþýðusambandið setti á
sinum tima fram 15 punkta, ef ég
man rétt. Ég hefi marglýst þvi yf-
ir, að ég teldi ýmsa þeirra skyn-
samlega og athyglisverða. Siðar
lögðu aðilar sameiginlega 14
atriöi fyrir rikisstjórn, sem hún
tók afstöðu til, fyrst munnlega og
siðarskriflega. Fallizt var á sum,
önnur tekin til vinsamlegrar at-
hugunar, en nokkrum hafnað.
Tii hverra frekari afskipta er
hægt að ætlast af rikisstjórn?
Vilja stjórnarandstæðingar, að
rikisstjórnin hefði gripið inn i
deiluna með öörum hætti, t.d.
með einhvers konar lagasetn-
ingu? Þvi trúi ég vart, enda hefur
þaö ekki verið stefna þeirra hing-
að til. Og hinu er ekki hægt að
halda fram, að ríkisstjórnin hafi
haft nokkur ótilhlýðileg skipti af
þessum kjaramálum. Það er og
vist, að ef á einhverjum einstök-
um atriðum'stendur á lokastigi til
þess að endar nái saman og til
stjórnarinnar verður leitað, mun
hún gera það, sem i hennar valdi
stendur til að leysa hnútinn.
Það er óþurftarverk aö ætla að
reyna að blanda pólitik i þessar
vinnudeilur. Ég hygg, að flestir
stjórnmálaflokkar eigi fylgis-
menn beggja megin borðsins. Ég
vil alls ekki ætla háttvirtum þing-
mönnum stjórnarandstöðunnar
slikt. En hitt er vist, að málgögn
þeirra eru ekki saklaus i þvi efni.
Stjórnarandstaðan
veður reyk
En ástandið er alvarlegt. Það
má öllum vera ljóst. Þjóöfélagiö
stendur andspænis miklum vanda-
málum, sumum, sem enn liggja
ekki ljóst fyrir. Er nú skynsam-
legt, þegar þannig stendur á, að
ætlast til þess, að þingræðisleg
stjórn, sem á 42 þingmenn að
stuðningsmönnum, hlaupi undan
böggum og varpi frá sér vandan-
um. Nei, það væri ráðleysi og það
hvarflar auðvitað ekki að neinum
stjórnarþingmanni. Það væri eins
og ætla að stiga af hestinum i
miöju straumvatni.
En stjórnarandstæðingar loka
augunum fyrir staðreyndum og
vaða reyk. Þeir krefjast þess, að
stjórnin segi af sér. Þeir vilja
nýja stjórn. Þeir vilja vera i
þeirri stjórn. En hvernig á sú
stjórn að öðru leyti að vera skip-
uð? Hvers konar stjórn vilja þeir?
Þar er ekki milli margs að velja.
Það er ekki til of mikils mælzt, aö
þeir gefi skýr og ótviræð svör um
það, hvers konar stjórn þeir óski
eftir i stað þeirrar, sem nú situr,
og eru þeir þar allir á einni linu?
Það verður hlustað á svör þeirra.
Hér gagna þeim engir útúrsnún-
ingar eða vafningar. Af slikum
viðbrögðum verður lika ályktun
dregin.
Það hefði kannski veriö
skiljanlegt og viðurkenningar-
vert, ef stjórnarandstæðingar
hefðu boðizt til að hlaupa undir
bagga með okkur — axla
byrðarnar með okkur á þessum
viðsjárverðu timum, með öðrum
orðum óskað eftir þátttöku i
stjórn allra flokka, svokallaðri
þjóðstjórn. Vera má raunar, að i
þeim þætti litill fengur, ef mál-
flutningur þeirra er spegilmynd
af hugarfarinu. En hvað um það.
Þeir hafa ekki óskað eftir að
leggja hönd á plóginn með þeim
hætti. Nei, þeir vilja stjórnina frá
og út i óvissuna. Það er ekki þjóö-
ráð á þessum timum. Það er
sannkallað Lokaráð.
Það má e.t.v. segja, að það hafi
veriö óþarft að taka þessa van-
trauststillögu alvarlega. Þaö er
fyrirfram vitað, að hún er and-
vana fædd. Hún fær auðvitaö ekki
nema i hæsta lagi 18 atkvæði, þ.e.
stjórnarandstæðinga. En auðvit-
aö er þeim frjálst og ekki of gott
að efna til þessarar almennu um-
ræðu. Má þó vera, að þeir hafi
ekki erindi sem erfiði. Lands-
mönnum ætti að vera ljósara eftir
en áður, hvilik loddarahlutverk
þeir hafa kosið sér, og þessi van-
trauststillaga er auðvitað ekkert
annað en frumhlaup og fljót-
ræðisflan.
Þaö, sem þjóðin þarf nú um-
fram allt, er að standa sameinuð
en ekki sundruð. Kjörorðið á að
vera: Samtaka þjóð.”