Tíminn - 23.06.1976, Side 11

10
TÍMINN
MiOvikudagur 23. júni 1976
MiOvikudagur 23. júni 1976
TÍMINN
11
Súlmundur Einarsson heldur hér á fyrsta kópnum sem leiOangrinum tókst aö handsama. Heldur er hann
frýnilegur, enda búinn aO velta sér upp úr sandinum.
Hafrannsóknastofnunin hefur
nýlega tekiö upp þá nýjung, aö
merkja kópa og hafa tvær feröir
veriö farnar austur aö Markar-
fljóti i vor i þessu skyni. Mjög
erfitt er aö ná kópunum, þvi aö
þeir eru geysilega styggir. BæOi
var reynt aö háfa þá á sundi, reka
þá upp á sandeyrar eöa þá aö
læöast aöþeim, þar sem þeir lágu
og flatmöguöu i flæöarmálinu. t
þessum tveim feröum tókst aö
merkja tiu kópa, og kvaöst Sól-
mundur Einarsson, fiski-
fræöingur, sem var leiöangurs-
stjóri, ánægöur meö þann
árangur. Þetta er i fyrsta skipti
sem kópar eru merktir, en tiltölu-
lega lltiö er vitaO um göngu
þeirra. Blaöamanni Timans var
boöiö 1 seinni leiöangurinn austur
aö Markarfljóti og segir I grein
þessari frá honum.
Rannsóknir á selstofn-
inum hér við land
Aö sögn Sólmundar
Einarssonar, hófst samstarf Haf-
rannsóknarstofnunar og Rann-
sóknastofnunar fiskiönaöarins
snemma árs 1973, til aö gera
úttekt á selastofninum viö tsland.
Verkaskiptingin milli þessara
tveggja stofnana, hefur veriö
fólgin I þvi, aö Rannsókna -
stofnun fiskiönaöarins hefur tekiö
að sér rannsóknir á selastofn-
inum meö tilliti til útbreiöslu og
sýkingar af völdum hringorms og
um fæðuval sela. Jón Björn
Pálsson liffræöingur hefur aö
mestu haft þær rannsóknir meö
höndum. I þvi skyni hafa selir
verið veiddir og magainnihald
þeirra kannað.
Hafrannsóknastofnunin hefur
aftur á móti haft meö liffræöi-
legar athuganir aö gera, sem Sól-
mundur Einarsson hefur haft
meö höndum, en þar eru kyn-
ferðis- og aldursgreiningar stór
þáttur.
Samstarf þetta hefur haldizt
óbreytt þangað til nú, aö ákveöiö
var aö færa út kviarnar og
merkja selina, og einnig er
ákveöiö aö telja þá — bæöi úr lofti
og af landi. Viö höfum stuözt viö
útflutningsskýrslur Sambandsins
og fleiri, um sölu á kópaskinnum,
en þau eru aöallega flutt til
Svíþjóöar og Þýzkalands, sagöi
Sólmundur. Þessar skýrslur eru
þaö eina sem viö höfum haldfast.
A þeim má sjá, aö 5.534 kópaskinn
af landsel voru flutt út áriö 1974,
en voru 6.040 áriö 1975. Undan-
farin ár hefur þessi tala veriö frá
5 til 6 þúsund, en nú viröist vera
um greinilega aukningu stofnsins
aö ræða. Arið 1974 voru teknir 406
haustútselskópar , en þeir eru
veiddir á timabilinu frá þvi i
ágúst og fram i desember. Ariö
1975 var talan hins vegar aöeins
73, en þar ber aö gæta, aö öll skinn
eru ekki komin til sölu svo og aö
greinilegt veröfall hefur veriö á
útselsskinnum, og er ekki sótzt
eins mikiö eftir þeim og landsels-
skinnum.
Talning selastofnsins mun fara
fram i júli og ágúst, en þá er hann
I hárlosi og fer þá slður i sjóinn.
Afram mun einnig áætlaö aö
merkja selina, og veröur útselur
merktur I haust og er hann mun
auðveldari viöureignar en land-
selskóparnir, þvi að fyrstu vikuna
fara útselskóparnir ekki i sjóinn
og þvi er hægt aö ganga aö þeim
Leiðangurinn til
að merkja kópa
Sólmundur Einarsson fiski-
fræðingur var leiöangursstjóri
feröarinnar, sem farin var 14.
júni s.l. Auk þess voru einnig meö
Farkostir leiöangursmanna Hafrannsóknastofnunar og Rannsóknastofnunar fiskiðnaöarins, jeppinn og
gúmmibáturinn.

I feröinni Jón Björn Pálsson líf-
fræöingur og Björn Steinarsson
liffræöinemi, báöir frá Rann-
sóknastofnun fiskiönaöarins og
Ölafur ólafsson, vélstjóri, starfs-
maður Hafrannsóknastofnunar.
Jón Einarsson, bóndi á Bakka,
slóst einnig i förina, og svo aö
siöustu blaöamaöur Timans.
— Það hefur lengi veriö áhuga-
efni okkar að fylgjast betur meö
ferðum landselsins, sagði Sól-
mundur, en þaö er i fyrsta skipti i
vor, sem af þvi veröur aö viö
merkjum kópa. Við vitum tiltölu-
lega lítiö um ferðir selsins, en
eina leiöin til að kynnast þeim
nánar er aö merkja kópana og
fylgjast siöan vel meö þvi hvar og
hvenær þeir veiðast.
Mikið er af landsel I ósum
Markarfljóts á kæpitimanum,
sem er frá um 20. mai fram I júni-
mánuö. Sá leiðangur, sem hér
veröur sagt frá, var annar i
rööinni og sá síöasti I vor. Fariö
var meö giímmibjörgunarbát
meö utanborösmótor um ósa
Markarfljóts, en báturinn var
festur á tengivagn viö jeppa á
leiöinni austur frá Reykjavik.
Ýmsar tafir á ferðinni austur
uröu þess valdandi aö ekki var
komiö aö Markarfljóti fyrr en
undir kvöld. Eins og fyrr segir
slóst Jón bóndi á Bakka I Austur-
Landeyjarhreppi I förina, en hann
er gjörkunnugur fljótinu og öllu
umhverfi þess.
Texti og myndir:
Guðný Bergsdóttir
Hann var feginn frelsinu kópurinn, sem hér er varpað út I vatnið eftir mælingar og merkingu leiðangurs
manna.
y ■
■*«***"& . -
■

Gúmmibáturinn settur á flot. Eins og sjá má var straumurinn viðasthvar mjög mikill.
Hvað eftir annað þurfti að draga
bátinn yfir grynningarnar I
ósum Markarfljóts og kom sér þá
vel að vera vel útbúinn I vöðlum.
Markarfljót
Það er ekki úr vegi að segja
litillega frá Markarfljóti áöur en
lengra er haldið. Markarfljót er
jökulvatn, sem á meginupptök sin
i Mýrdalsjökli, aö nokkru einnig
úr Eyjafjallajökli, en lengsta
upptakakvislin er úr Reykjadöl-
um vestan Torfajökuls.
Markarfljót er stórfljót eftir aö
niöur I byggö er komiö og flytur
fram möl og grjót vegna straum-
hörku sinnar. Ain hefur flæmzt
sitt á hvaö um sanda og flatlendi
og löngum valdiö ■stórfelldum
spjöllum á nytjalandi. Markar-
fljóter 100 km á lengd frá upptök-
um til ósa og vatnasviö þess um
1070 ferkm.
Aöur fyrr töldu menn sig sjá
skrimsli i Markarfljóti. Til er sú
saga, aö maður nokkur taldi sig
hafa séö skyndilega stórar gusur
og boðaföll 1 ánni, en rétt á eftir
gægöust þrir eöa fjórir svartir
hausar þegjandi og hljóölaust upp
úr vatnsskorpunni. Ferliki þetta
var á aö gizka 12-15 metra langt.
Fjöldi manns taldi sig hafa séö
skrimslið I ánni.
Samkvæmt þjóösögn er skrimsl-
iö þannig til komið, að bóndi
nokkur tók gamla, herta skötu úr
hjalli sinum og henti i Þverá til
aö verja Fljótshliöinga ágangi
jökulvatna og þá fyrst og fremst
Markarfljóts, sem féll oft og tiö-
um I Þverá og olli þá hinum
verstu spjöllum á Fljótshliöar-
jöröum. Skatan lifnaöi viö og varö
aö skrimsli, enda hefur oft
„skriplað aö á skötu” þegar menn
riöu Markarfljót eöa Þverá.
t leiöangri Hafrannsóknastofn-
unar á dögunum uröu feröalangar
hins vegar ekki varir viö neitt
skrimsli, enda var ekkert fariö
upp meö fljótinu, en eingöngu
siglt fram og aftur um ósana.
Erfitt að
fanga kópa
Eftir aö gúmmibáturinn haföi
veriö settur á flot i ósum Markar-
fljóts leiöangursmenn klætt sig
vöölum og gúmmistigvélum, var
haldiö af staö. Þegar varö vart
viö stóra hópa af selum, sem lágu
og flatmöguöu á eyrunum 1 ósun-
um. Strax og báturinn nálgaðist
styggöust . þeir og sentust út I
vatniö. Þaö er ótrúlegt hvaö þessi
stóru dýr eru fljót að hreyfa sig á
söndunum. Þarna voru urtur I
tugatali meö kópa sina, en kóp-
arnir veröa tiltölulega fjótt sjálf-
bjarga I vatninu og ótrúlega
þolnir, en þvi áttu leiðangurs-
menn svo sannarlega eftir aö
komast aö raun um, þegar elting-
arleikurinn byrjaöi.
Mjög fjótlega tókst aö nálgast
kóp, sem var einn sér á sandeyri
og tókst að háfa hann I stóran háf,
sem haföur var meöferöis. Kóp-
urinn hvæsti og urraöi og var hinn
versti viðureignar, en varö aö
láta i minni pokann. Hann var
veginn og lengd hans mæld, og
var talinn vera tæplega tveggja
vikna gamall. Siöan var hann
merktur merki Hafrannsókna-
stofnunar i annan afturhreifann
og honum sleppt. Var hann frels-
inu harla feginn og synti sem ör-
skot i burtu.
Leiö nú nokkur timi aö siglt var
fram og aftur um fjótiö, án þess
aö tækist aö ná i fleiri kópa. Þá
sáust skyndilega tveir kópar, sem
lágu á sandeyri, og tók þá Jón
bóndi undir sig stökk, hljóp meö
gusugangi miklum aö kópunum
og náöi I afturhreyfa þeirra
beggja áöur en þeim tókst aö
komast á nokkuö dýpi. Erfitt var
aö festa hendur á þeim, en aö lok-
um tókst einnig aö mæla þá I bak
og fyrir og merkja.
Nú var siglt I nokkra klukku-
tima fram og aftur, kópar eltir,
en allt án árangurs. Báturinn var
þá tekinn upp og fluttur á vagni
austur i ósana og settur út aftur.
Þar var sömu sögu aö segja, siglt
var um, fullt af kópum allt i kring
um bátinn, en ekki tókst aö fanga
einn einasta, þótt oft munaöi ekki
nema hársbreidd.
Kóparnir stungu hausnum upp
viö hliðina á bátnum, horföu á
leiðangursmenn sinum fallegu
augum meö spurn og forvitni i
augnaráöinu. Svo geltu þeir einu
sinni eöa svo, en voru horfnir áö-
ur en tókst aö beita háfnum. Þaö
virtist sem þeir væru aö gera grin
aö leiöangursmönnum, sem þó
gátu ekki annaö en dáöst aö þeim.
Kóparnir voru flestir aðeins eins
til tveggja vikna gamlir, en þeir
voru ótrúlega þolnir I þessum elt-
ingarleik. Stundum voru þeir
tveir og tveir saman og þegar
þeir tóku að þreytast skriöu þeir
til skiptis upp á bakiö hvor á öör-
um til aö hvila sig. En þannig
gera þeir viö urtuna þegar þeir
eru minnstir. Stundum komu urt-
urnar einnig og kölluöu á kópa
sina og björguðu þeirn I burtu frá
mönnunum.
En forvitnir eru kóparnir meöaf-
brigöum og talið er aö sérstak-
lega veki rauöi liturinn áhuga
þeirra, en leiðangursmenn voru
allir klæddir i rauö björgunar-
vesti. Oft þegar búiö var aö elta 2-
3 kópa i langan tima, og gefizt
haföi veriö upp á eltingarleikn-
um, þá snerist dæmiö viö og kóp-
arnir eltu bátinn.
Seint um kvöldiö var báturinn
dreginn á land, og ákveðið aö
hætta við að reyna aö ná fleiri
kópum. 1 staö þess var haldiö á
jeppanum suöur Krossasand, allt
suður aö Affalli og skyggnzt um
eftir selum. Nokkrir hópar sáust,
en aöeins tókst aö nálgast einn
þeirra.
A einni sandeyrinni fannst litill
kópur sem urtan haföi yfirgefiö.
Undanvillingar, eru þeir kallaöir.
Heldur var hann horaður og
ræfilslegur og vældi eins og unga-
barn þegar hann var tekinn upp.
Á söndunum viö ósa Markarfljóts
var þetta sandlóu-hreiöur, en
sandlóan haföi búiö snyrtilega um
eggin sin isjóreknum netahring.
Akvebiö var aö taka hann meö til
Reykjavikur og koma honum fyr-
ir i Sædýrasafninu. Virtist honum
liða ágætlega i jeppanum á leið-
inni I bæinn.
Um klukan 2 um nóttina var
komiö þar aö, þar sem yfir
þrjátiu fullorðnir selir, ásamt
mörgum kópum, lágu i fjöruborð-
inu og flatmöguöu. Leiöangurs-
menn læddust hljóðlega aö þeim,
siöasta spölinn á fjórum fótum.
Allt I einu stukku þeir upp og
hlupu allt hvaö af tók I átt aö sel-
unum. Hófust þá læti mikil og
buslugangur þegar selirnir
styggöust og æddu i átt til sjávar.
Með snarræöi tókst þó þeim Jóni
Birniog Birniaöná tveim kópum,
sem þeir drógu á afturhreifunum
upp fjöruna. Þeir voru nokkuö
stórir og fokreiðir yfir þessari
meðferð. Reyndist þaö fullerfitt
aö festa á þá bandiö, sem nauö-
synlegt var þó, til að geta vegiö
þá. Reyndust þeir vera brimill og
urta, 22 og 24 kg og tæplega metri
á lengd hvor. Voru þeir siöan
merktir og þeim sleppt. — Þrátt
fyrir itrekaöar tilraunir tókst
leiöángursmönnum ekki aö ná
fleiri kópum, og um klukan hálf
fjögur um nóttina var ákveðið aö
nóg væri komiö og haldiö heim á
leiö, en þá var sólin aö koma upp.
—gébé-