Tíminn - 10.09.1976, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 10. september 1976.
Maó lýsir yfir stofnun Klnverska Alþýöulýöveldisins 1. október Maó um 1919
1949
Maó og Chou En-lai 1964.
„Félagi Maó Tse-tung er
mesti marx-lenínisti vorra
tima. Hann hefur tekiö kenn-
ingu Marx og Lenins i arf, varið
hana og aukiö við hana meö
þeirri snilli, sköpunargáfu og
viöfeömi sem honum er gefin.
Hann hefur lyft henni á alger-
lega nýtt og hærra stig”. .
Svo sagöi Lin Piaó um Maó i
formála Rauða kversins fyrir
áratug.
En nú er Maó látinn, og jafn-
vel pólitiskir andstæöingar hans
hljóta aö viöurkenna, aö meö
láti hans missir heimurinn
mikilmenni — mikilmenni, sem
i senn var stjórnandi og heim-
spekingur.
Fæddist á timum upp-
lausnar.
A þessum vettvangi er ill-
mögulegt að geta nema helztu
merkisviöburöa ævisögu Maós,
þvi svo samtvinnuð er hún 20.
aldar sögu fjölmennustu þjóöar
heims.
Maó Tse-tung fæddist áriö
1893 i Hunan i Miö-Kina. Heim-
ildum ber ekki saman um fæö-
ingardag hans, en mesti fræöi-
maður um sögu kfnverska
kommúnismans — Edgar Snow
— telur Maó vera fæddan 26.
desember.
Þetta voru timar ólgu og upp-
lausnar gamalla hefða. öldum
saman haföi kinverska þjóöfé-
lagiö verið fastmótaö, en undir
lok 19. aldarinnar voru farin aö
sjást þess teikn, aö hamingju-
hjól keisaradæmisins væri á siö-
asta snúning. Maó átti eftir —
mest allra manna — að setja
svip sinn á atburðarásina, sem
þá tók við.
Á blómatimum keisaraveldis-
ins rikti mjög glögg stéttaskipt-
ing i Kina, en samt hefur ekki
verið hægt að finna merki um
nein veruleg stéttaátök. Aðall-
inn stjórnaöi landinu og lifði i
rikidæmi. Hins vegar var þvi
svo haganlega komið fyrir, aö
aðalmennsku var ekki hægt aö
erfa,og þurftu menn aö gangast
undir erfið próf til að öðlast
aðalstign. A þennan hátt var
komiö I veg fyrir, að fjölmenn-
asta stéttin — bændurnir —
tækju völdin i sinar hendur, þvi
þeir liföu alltaf i voninni um aö
einhver meðlimur ættarinnar
næöi prófinu og kæmist þannig
til valda.
A öndveröri 19. öld fór þetta
fastmótaöa þjóöfélagsskipulag
smám saman aðbrotna niður og
átti sú þróun sér margar sam-
tvinnaöar orsakir, þar sem er-
lend áhrif léku aðalhlutverkiö.
Af bændaættum
Þegar Maó fæddist, var faðir
MAÓ LÁTINN
hans fátækur bóndi.en hann jók
smám saman land sittog geröist
með rlkari mönnum af bænda-
ættum, og þá sérstaklega eftir
að hann byrjaði aö verzla. Þaö
atriði er reyndar merkilegt út af
fyrir sig, þvi aö i hinu hefö-
bundna Kina, þá þótti þaö niöur-
lægjandi, þegar bændur voru
með verzlun.
Þessar upplýsingar um sögu
föðurins eru komnar frá Edgar
Snow, sem hann fékk beint frá
Maó sjálfum. Það getur hins
vegar veriö, aö Maó hafi eitt-
hvaö ýkt um auðlegö fööur
sins, þvi 1936, þegar viðtaliö var
tekið, þá var Maó i mun, aö
sannfæra syni rikra bænda, að
þeir gætu alveg eins og aörir
gerzt byltingasinnar.
Erfiður unglingur.
Maó þótti snemma nokkuð
erfiöur, og þvi sérstakur ungl-
ingur. Hann deildi oft við föður
sinn og hafa reyndar sumir
sagt, að til þeirra atburöa megi
leita fyrstu skýringarinnar á
byltingarhneigö hans.
Maó reyndist snemma vera
bókhneigður, enfaðir hans, sem
var læs, átti ágætt bókasafn.
Atta ára gamall var hann farinn
aö lesa bækur eins og „Allir
menn eru bræöur”, sem hefur
verið þýdd á ensku af Pearl
Buck. Þar hefur hann sennilega
fyrst hrifizt af sögum um ræn-
ingja, sem böröust gegn spilltu
em bættiskerfi.
13 ára gamall var Maó
neyddur til þess aö hætta námi
og varð hann aö fara að vinna
fulla vinnu, þrátt fyrir aö hafa
unnið á ökrunum frá þvi aö h ann
var 6 ára gamall.
Óregluleg framhalds-
menntun
En hann var ekki lengi i
heimahúsum eftir það. 1911 fór
hann til Changsha, höföuborgar
héraðsins, og ætlaöi sér aö kom-
ast i skóla, sem og tókst.
Þetta var á siöasta valdaári
keisaradæmisins og voru upp-
reisnir þvi tiöar. Eftir aö hafa
verið vitni aö einni slikri, þá
gekk Maó i her byltingarinnar
til að hjálpa við „að ljúka við
byltinguna”, eins og hann sagöi
sjálfur. Hann var þar i aöeins
hálft ár, eöa þangaö til aö lýð-
veldið var stofnaö i Kina 1912.
Maó heiisar frú Súkarnó, fyrrum forsetafrú i Indónesiu. Milli
þeirra stendur þriöja eiginkona Maós, Chiang Ch’ing.
Maó um 1923
Eftir það sneri hann sér
að bókunum, en var þó aldrei
viss hvað hann vildi nema.
Hann fór i lögregluskóla, sápu-
gerðarskóla, sótti um i lögfræöi-
skóla, en hætti viö og fór I viö-
skiptafræöi i einn mánuö. Þá
loks ákvaðhann, aö bezt væri aö
lesa sjálfstætt þaö sem hug-
urinn girntist.
Maó kynnist Marx
1918 fer svo Maó til Peking,
þar sem hann fékk stööu að-
stoöarmanns i bókasafni há-
skólans I höfuöborginni. Þar
stárfaöi hann undir stjórn Li
Ta-chao, sem ásamt Chen
Tu-hsiu, stofnaöi Kommúnista-
flokk Kina.
Þarna kynntist Maó fyrst
ritum Marx, enda þótt skilning-
urinn hafi ef til vill ekki alltaf
verið upp á það bezta, þvi læri-
faðir hans, Li Ta-chao, var
frekar slakur fræðimaöur á
þessusviði eins og hefur komið
fram i' grein hans: Skilningur
minn á Marx.
Þátttaka i starfi
Kommúnista.
Maó var þó ekki lengi i Pek-
ing, þvi' 1919 sneri hann til baka
og fór aö kenna á æskuslóö-
unum. Um þaö timabil hefur
Maó sagt: „Ég var orðinn,
fræðilega og aö sumu leyti i
verki, marxisti, og frá þeim
tima áleit ég mig Marx-
ista.”
Þaö má segja, aö á þessum
tima hafi Maó fyrst farið aö
starfa alvarlega aö þjóöfélags-
umbótum. Hann hjálpaði til viö
stofnun Kommúnistaf lokks
Kina 1921 og var leiðtogi þeirra i
Hunan. Þar beittihann sér fyrir
stofnun verkalýðssamtaka og
dugnaður hans og ákefö leiddi
til þess, að hann var valinn i
þjóöarráð flokksins 1923.
Þá feröaöist hann milli
stærstu borganna til að útbreiöa
stefnu flokksins, en hugurinn
leitaði þó alltaf tii æskuslóöanna
og þangað hvarf hann áriö 1925.
Það var þá, sem Maó komst
að kjarna málsins: Lýöræöis-
legtalræði fólksins grundvallast
á bandalagi verkamanna,
bænda og smáborgara i bæjum,
en þó fyrst og fremst á banda-
lagi verkalýös og bænda, eins og
hann sagði siðar. Þetta er ef til
vill ekki flókin uppgvötun, og
margir leiötogar kommúnista
höfðu áöur reynt að virkja þetta
mikla ónotaöa afl, en þeir höfðu
allir verið drepnir af andstæö-
ingum sinum. Maó haföi hins
vegar meira hyggjuvit, þvi aö
alla vega tókst honum aö skipu-
leggja hersveitir kommún-
istiskra bænda og lifa þaö af.
Gangan mikla
Á þessum tima voru komm-
únistar og Kuomintang — Þjóö-
ernisflokkurinn — ekki beinlinis
andstæöingar og þeir störfuðu
jafnvel saman á sumum
sviöum.
Koumintang haföi staöiö að
baki byltingarinnar 1912 undir
stjórnSun Yat-sen, en þeir voru
síöar hraktir frá völdum. Um
miðjan þriðja áratuginn var
flokkurinn orðinn Bolsévikka-
flokkur, en um þaö leyti tók
Chiang Kai-shek viö forystunni,
og á árunum 1926-28 tókst
honum aö ná Kina á sitt vald.
A þeim timum lenti her-
sveitum Maós og Chiangs
saman og þurfti Maó aö flýja til
fjalla ásamt stuðningsmönnum
sinum. Þar stofriaöi hann ráö-
stjornarlýöveldi áriö 1931, sem
var viö lýöi i þr jú ár, en þá varð
hann aö leysa þaö upp vegna si-
felldra árása andstæöinga
sinna. Og þar meö hófst Gangan
mikla, sem stóð yfir i tvö ár, en
á þeim tima öðlaöist Maó fúllt
vald yfir flokknum og hélt þeim
litt takmörkuðum i fjóra ára-
tugi.
Stríð við Japani.
Arið 1937 gerðu Japanir inn-
rás i Kina, og þá söndu komm-
únistar og þjóðernissinnar
vopnahlé um stundarsakir til aö
geta einbeitt sér gegn innrásar-
mönnunum.
Þegar stri'öinu lauk, þá kom i
ljós, að kommúnistar voru
miklu sterkari en fyrir þaö,
enda haföi Maó tekiö upp mun
frjálslyndaristefriumeöan á þvi
stóð og hafði þaö aflað honum
margt nýrra stuðningsmanna.
Kommúnistar börðust siöan viö
Þjóöernissinna i 4 ár og unnu
fullnaöarsigur með þvi aö
hrekja Chiang til Formósu, þar
sem stuðningsmenn hans eru
enn.
Árekstrar við Sovét-
menn
Snemma kom i ljós, aö Maó
átti ekki mikla samleiö með so-
vézkum kommúnistum. Hann
hafði fengö ráðgjafa frá Sovét-
rikjunum,skömmueftir stofnun
ráöstjórnarlýöveldis sins, en
Rússarnir álitu hann frekar
„sveitalegan” ffræðum sinum á
Marx.
Eftir aö Maó var formaður
Alþýöulýöveldisins (til 1959) og
einnig æðstaráðsins (til dauða-
dags), þá varð hann að treysta á
aöstoö Sovétmanna, þvi allt
efnahagslif var imolum. En þaö
liðu ekki nema fjögur ár þangað
til Maó fór að fara sinar eigin
leiöir viö mótun hugmyndafræði
kommúnista.
Um 1960varsvo klofningurinn
orðinn algjör, og hefur biliö
aldrei verið brúaö.
Kina undir stjórn Maós
Óhætt er aö fullyrða, aö kta-
verskum almúgamanni hefur
aldrei liöiö betur en undir stjórn
Maós. Eftir að Kina opnaöist i
byíjun þessa áratugs, þá hafa
blaðamenn flykkzt þangað, og
ber þeim öllum saman um, að
hungur er oröið óþekkt I land-
inu, svo ekki séminnzt á hinar
stööugu styrjaldir, sem áður
fyrr geisuðu þar.
Þaö hefur Maó tekizt að sýna
fram á, að fræöilegur Marxismi
getur átt sér stað i raunveru-
leikanum. En er ekki grund-
vallarhugmynd Marxismans
rikisstjórnarlaust þjóðfélag?
Þessu hefur Maó svaraö:
„Viljiö þiö ekki afnema rikis-
valdiö? Jú, vissulega, enn ekki i
svipinn. Vér getum þaö ekki
eins og sakir standa. Hvers-
vegna? Vegna þess, aö enn er
heimsvaldastefna og innlent
afturhald við lýöi og enn eru
stéttir i landi voru.”
Maó sá ekki lokatakmarkiö
rætast, en hann lagði svo sann-
arlega stan skerf til aö svo yrði.
1 Moskvu meö Krústjoff l957.Þrátt fyrir brosin var samband
þeirra þá þegar oröiö stirt.