Tíminn - 06.01.1977, Qupperneq 6

Fimmtudagur 6. janúar 1977.
MEISTARI
REYNIR
AFL SITT
Þórbergur Þórðarson: Ólikar
persónur. Fyrstu ritverk i ó-
bundnu máli 1912-1916. Ljóðhús.
Reykjavik 1976. 258 bls.
í þessa bók hefur Sigfús
Daðason safnað fyrstu ritverk-
um Þórbergs, sem kunn eru: og
ekkert af frumsömdu efni
bókarinnar hefur fyrr komið á
prent. I fróðlegum formála ger-
ir Sigfús grein fyrir aðdraganda
ritsmíðanna. Hann var sá að
Þórbergur gerðist félagsmaður
i Ungmennafélagi Reykjavikur
og starfaði þar um fimm ára
skeið. Þessar greinar samdi
hanntilbirtingar i handskrifuðu
blaði félagsins sem nefndist
Skinfaxi eins og hið opinbera
málgagn ungmennafélags-
hreyfingarinnar. Eitt hið fyrsta
sem birtist frá hendi Þórbergs i
blaði þessu var raunar hið
fræga kvæði Nótt sem prentað
var svo i Isafold 1912 eins og
sagt er frá i íslenzkum aðli.
Samfylgd Þórbergs og ung-
mennafélagshreyfingarinnar
varð að visu ekki löng, en hér
hlaut hann vettvang til að iðka
ritlist sina. Eykur það hróður
þessarar hreyfingar sem um
þær mundir lifði sitt glæstasta
skeið.
Bókin Ólikar persónur skiptist
i tvo hluta: greinar samdar fyr-
ir Skinfaxa 1912-15, og fjórar
þýddar sögur sem komu á
prenti 1915-17. Ef til villerhand-
hægt að eiga óbundið mál Þór-
bergs frá þessum árum innan
einna bókarspjalda, en að öðru
leyti fer miður vel á þvi að láta
þýðingarnar fylgja hér með, og
hefði i rauninni veriö litils misst
þótt þær væru látnar til hliðar.
Ein sagan, hin lengsta, er af
Sherlock Holmes eftir Arthur
Conan Doyle og þrjár eftir Edg-
ar Allan Poe. Sögur þessar eru
„mishöfugar” eins og útgefandi
segir i formála, en sögur Poes
reyna miklu meir á afl þýðand-
ans.
Hið frumsamda efni bókar-
innar er með ýmsu móti.
Fremst fer hugleiðing um
drauma og hér er einnig að
finna bókmenntalega greinar-
gerð um tvö kvæði eftir Sigurð
Grimsson, sem um leið er vörn
fyrir órökvis lyndisljóð, en svo
kallar Þórbergur lýrik. Mestur
hlutinn er þó mannlýsingar.
Lengstar eru ritgerðirnar ólik-
ar persónur (um Þórberg og
Arreboe Clausen) og Arsæll
Arnason. Þessir þættir eru
girnilegastir til fróðleiks og þar
er aö finna mest tilþrif i rit-
mennsku af sömu ætt og lesend-
ur þekkja af siðari verkum Þór-
bergs.
1 formála bókarinnar er vikið
aðþvi hve fræðimenn hafa látið
sér hægt að kanna stilsögu
höfundarins og þá einkum að-
draganda Bréfs til Láru. Þór-
bergur var hálffertugur þegar
sú bók kom út og hafði þá sára-
litið birzt af prósa frá hans
hendi. Með Bréfitil Láru „skaut
fullkomnum stiluði' upp á
himin hvolfið”, eiijs og Sigfús
Daðason kveður að orði. En slik
athugunarefni hafa ekki freist-
að islenzkra bókmenntafræð-
inga, fremuren fiest annað sem
mestu skiptir i bókmenntum
tuttugustu aldar. Ahrif Þór-
bergs á islenzka stilþróun eru þó
löngu viðurkennd og þvi mikil á-
stæða til að grafast fyrir um það
hversu hann þjálfaði rit-
mennsku sina til þeirrar fulln-
ustu sem helztu bækur hans
bera vitni um. Þau rit frá æsku-
dögum hans sem Sigfús Daða-
son hefur hér dregið fram i
dagsljósið varpa nokkru ljósi á
þennan feril.
Af efni bókarinnar er mest
boriö i ritgerðina um Arsæl
Árnason, og hún er yngsta rit-
smiöin. Þar kemur raunar fram
i fyrsta sinn sá Þórbergur sem
menn þekkja: hugkvæmur,
djarfur, neistandi húmoristi.
Of t hefur verið vikið að áhrifum
Benedikts Gröndals á Þórberg.
Hér hygg ég að þau séu áþreif-
anleg: sagan af utanferð Ársæls
ber glögg einkenni úr Heljar-
slóðarorustu, og raunar má
rekja þráðinn þaðan aftur til
Gamanbréfs Jónasar:
„Þaðan ók Ársæll i listivagni
til Kaupmannahafnr. Þá var
hann svangur. Þar kriaði hann
útgefins máltið hjá systur sinni,
er þá var kokkapia i rikisráði
Dana. Það var i sláturstiöinni. í
rikisráðinu sá hann kónginn.
Hann sat á eldhúshnúðnum við
hlóðirnar og hafði islenzka
stúlku ákjám sér, erhann hafði
kynst i Þingvallaförinni, til há-
sællar minningar. Hélt hún yfir
um hálsinn á kónginum og kel-
uðu bæði i ergju og grið, á milli
þess er þau átu volga lifrar-
pylsulanga, sem systir Arsæls
rétti þeim upp úr pottinum. Atu
þau stinnan og keluðu svo á eft-
ir. En þá hafði Arsæll hjarað á
munnvatni sinu og stemningar-
þrungnum endurminningum i
hálfan annán dag, og ekki komið
nærri kvenfólki frá þvi að hann
kyssti drotningu Þýzkalands-
keisara i siðasta sinn”. Hversu
sem ritháttur af þessu tagi
verkar á okkur nú, er hitt degin-
Þórbergur Þórðarson.
um ljósara að höfundi sem
skrifar af slikri iþrótt megi
heita allir vegir færir.
Lesandi sem þekkir seinni
verk Þórbergs hlýtur jafnan að
hafa þau til hliðsjónar þegar
hann les þennan texta. Ein elzta
greinin, um Jón Strandfjeld,
fjallar raunar um einn þeirra
aðalsmanna sem Þórbergur
gerði siðar skil. Og „grátljóða-
skeiðinu” átti hann eftir að lýsa
með öðru móti en hér: þegar
hann leit til þessara ára löngu
siðar urðu öll ljóðin um „Huldu
hafblámans” og annað þess
háttar býsna skopleg.
Likingamál Þórbergs er hér
persónulegt eins og við þekkj-
um: stórkarlalegt skop og há-
spennt rómantik vega salt með
ógleymanlegum hætti. Tökum
dæmí úr ritgerðinni ólikar
persónur: „Nóttin er orðin bik-
svört, eins og holdugur ung-
mennafélagi, er lært hefir að
stinga sér kollskit i helgidómi
tilverunnar. Krian er löngu
þögnuð i Vatnsmýrinni og sólin
tekin að setjast niður i sjóinn
langt fyrir framan Jökul.
Fallegur kveldroði hefir ekki
sést um langt skeið og finar
aftanstemningar hafa ekki vitj-
að mannshjartans i margar vik-
ur. Sótsvört fallbyssumóðan
reikar eins og hollenzkur upp-
vakningur yfir sjóndeildar-
hringnum i suðri”.
Hér er annað dæmi um
likingasmið Þórbergs, úr Safni
til ævisögu Jóns Dúasonar:
„Sumir segja jafnvel, að sálar-
lif hans sé nokkurs konar hár-
sekkur, sem i séu tind skæðustu
glerbrotin úr sorphaugum
mannlifsins. Iðin hönd og fnas-
vis andi hafi tint þetta saman i
fjárgötum almennings sér til
sálubótar. Þetta sé veganestið
hans til ókunna landsins fyrir-
heitna”.
Hér hefur farið sem oft áður
þegar vfkurað Þórbergi: bækur
hans tala bezt eigin máli. Hann
er i rauninni mesta ráðgátan i
islenzkum bókmenntum aldar-
innar. Slik frumleiksgáfa sem
hann var gæddur hygg ég að sé
einstæð, og merkilegast þó
hvern ávöxt hún bar við þær
aðstæður sem honum voru bún-
ar. Halldór Laxness víkur að
þessu eftirminnilega i nýju bók-
inni, úngur ég var: „Einu hefur
aldrei verið svarað um Þórberg.
Hvernig stendur, á þvi að litt
uppfræddur sveitamaður úr
einu afskekktasta héraði lands-
ins kemur til Reykjavikur og fer
að yrkja útfrá sjónarmiðum
dada, þeirrar stefnu sem þá var
i burðarliðnum suðri álfu, og
kalla má undanfara allrar
nútimalistar i vestrænum heimi
svo i bókmentum sem mynd og
tóni”.
Þótt mörgu sé vandsvarað um
Þórberg, lætur hann okkur ekki
i friði og bókmenntamönnum er
skyltað rannsaka verk hans eft-
ir föngum. Að likindum er Sig-
fús Daðason kunnugastur þeim
manna sem nú eru á dögum.
Hann hefur áður gefið út rit
Þórbergs af alúð og nákvæmni.
Þessi nýja bók nýtur sams kon-
ar vinnubragða: hún er falleg
og vönduð i hvivetna. Nú væri
gaman ef Sigfús vildi birta i rit-
gerðarformi athugasemdir sin-
ar á stil Þórbergs og ritferli.
Slikt myndi efalaust verða
islenzkum bókmenntarann-
sóknum verulegur fengur.
Gunnar Stefánsson
bókmenntir
Viö höfum lækkað allar
gólfteppabirgðir okkar
vegna 10%
tollalækkunar
Mb 1. janúar
m Jb síðast liðinn.
Stórkostlegt úrval ▼i
gólfteppa í öllum verð- ^
flokkum ávallt fyrirliggjandi
Óskum viðskiptavinum
okkar gleðilegs árs.
um leið og við
þökkum ánægjuleg
viðskipti á liðnu ári
SÉRVERZLUN MEÐ GOLFTEPPI
Grensásvegi 1 3, Jk
símar 83577 — 83430.^^
i
i
i
Grund í Reykjavík
og Ás/Ásbyrgi í
Hveragerði
Helmingi fleiri
konur en karlar
ó vistheimilunum
í órslok 1976
F.I. Reykjavik. — Blaóinu hefur
borizt yfirlit yfir fjöida vist-
manna á liðnu ári á Elii- og hjúkr-
unarheimilinu Grund I Reykjavik
og Dvalarheimilinu As/Asbyrgi I
Hveragerði.
Á Grund og Minni-Grund var
fjöldi vistmanna i ársbyrjun 367,
269 konur og 98 karlar, en i árslok
var talan komin niður i 356, 265
konur og 91 karl. 68 höfðu látizt,
þar af 45 konur og 23 karlar, en 24
höfðu farið, þ.e. 11 konur og 13
karlar. Nýir vistmenn á árinu
1976 voru 81 52 konur og 29 karlar.
A Dvalarheimilinu Ás/Ásbyrgi
i Hveragerði dvöldu i byrjun árs-
ins 184, 99 konur og 85karlar.Var
sú tala komin upp i 188 i árslok
1976 og hafði þá fjölgað um fjóra
karlmenn. Engin kona dó á árinu,
en 3 karlar létust. 44 konur fóru á
móti 32 körlum eða alls 76 manns.
Nýir vistmenn voru 83, 44 konur
og 39 karlar.
Samtals voru vistmenn á stofn-
ununum i árslok 1976 544, 364 kon-
ur og 180 karlar.