Mánudagsblaðið - 04.10.1948, Qupperneq 4

4
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 4. október 1948
öryggisrá
Þó að sjaldan sé á þaS minnzt
opinbcrlcga, cr cict knýjancii
.spursraál, sem liggur til grund-
\allar og mótar utanríkispólítík
hvcrrar cinustu af þjóðum hcims
jns, frá Krcml í Moskvu, til
Whitehall í London, til Casa
Kosada í Bucnos Aires: ,,Vcrður
'innur meiriháttar kreppa í
Bandaríkjunum á næstu ár-
um?“
Svarið við þessari spurningu
er næstum því jafnþýðingar-
mikið. fyrir almenning í oðrum
löndum eins og það er fyrir íbtLi
Bandaríkjanna. — Marxistar á-
ííta, að núverandi velmegun
Bandaríkjanna bcri ckki mcrki
um heilsu, heldur sc hún nokk-
urs konar síðasta hitavcikisflog.
Skvrir það öiyggið, sem fram
kcnrur í utanríkispólitík Ráð-
stjórnarríkjanna. Annars vegar
sjá stjórnmálamenn Ráðstjórnar-
ríkjanna, er þeim verður litið
til Bandaríkjanna, ótrúlega vel-
megun, þar sem 60,000,000’
manna hafa fasta atvinnu og
þjóðartekjur ncma 200.000.000.
000 dollara og ágóða cítir skatt-
ana cr hærri en áður hefur
þekkzt og 7 % af íbúum jarðar-
innar framleiða meira en allir aðr
ir menn í heiminum samanlagt.
Hinsvegar sjá þcir þjóð, sem und
ir niðri finnur til öryggislcv sis af
tluldum ótta við nýja kreppu,
cr allt cyði og lcggi í rústir. í
þessu.áliti, að minnsta kosti, er
Kremlin á sömu skoðun og
all Street, að því lengur sem
hinn nuver. oeðlilcgi uppgangur
,vari, því ógæfuríkari verði hrun-
íð, scm á eftir komi. Samt sem
áður skjátlast báðum. - - í fyrsta
ragi, ef miðað er við nánustu
rramttð, þa mun almenn vel-
mcgun haldast a mjög háu stigi
í Bandankjunum að minnsta
kosti um annan áratug. Þar mcð
er ekki sagt, að vandræði oo-
arckstrar verði ckki a vegi, cr
fylgi nokkur neyð og atvinnu-
'Cy si mcðan venð cr að koma
hlutunum í lag aftur. Eii jafn-
vel þetta cr fclagslegt vandámál,
scm hægt er að lcysa og mun
\eiða leyst; það verður þjóðinni
ckki að falli Ennfrcmur, cf
miðað cr við lengri tíma, þá
yerður amcríska hagkerfið ckki
nftur fyrir afaíli, cr sc sambæri-
icgt við hmnið, scm byrjaði
1929, eða nai vfir jafn vítt
svið. Undir stjorn Koosevcits var
komið á lágmarks grundvelli
gegn hruninu með víðtæku kcrfi
fágasetninga um fjármál.
Sérhver utanríkíspólitík cða
landvinningastefna, sem bvggist
ckki á viðurkenningu þcssa, ber
votr um sigur sjálfsblckkingar
vfir raunsæi. Horfur á áfram-
haldandi velmegun í Bandaríkj-
éinum, ef miðað er við nánustu
framtið, byggjast á þremur
grundvallaratriðum: a) töf þeirri,
scm verið hefur um þrjátíu ára
skcið, i iðnaðarframleiðslu; b)
ufnv.nhaldandi exðslu í stórum
stil bæ-ði af hendi sambandsstjórn
Þeir, sem búast við Íjárhagskreppn í Bandaríkjuniira
verða að bíða hennar lengi
Eítir Herbert Harris
9MSB* ’V
og Leo Barnes
arinnar og stjórna einstakra
ríkja .
Ef hrun árin tíu, árabil
kyrrstöðunnar cru lögð við
sjö ár stríðsins og efry-
stöðva þess, þá kcmur í ljós, að
iðnver Amcríku eiga eftir að
vinna upp 17 ára vanrækslu. Þó
að iðnaður Ameríku sé enn sá
afkastamesti í heiini, eru tæki
hans ótrúlega úrelt og krefjast
bráðra endurbóta. Ekki minna
en 75% af véluin til að vinna
málm eru mcira cn 10 ára göm-
ul. Sömulciðis 90% af flutninga
bílum, 57% af sjálfvirkum
kolahöggsvélum og 80% af raf
orku- og rafljósatækjum. Góður
leiðarvísir um útbúnað iðnaðar
cr fjármagn það, sem lagt cr
franí á hvern verkamann. Arið
1940 var það að meðaltali
$ 4000 miðað við núvcrandi
verðlag. Scm stendur cr þcssi
tala komin niður í $3000. Það
eitt að koma á aftur sama fram-
lagi fjármagns á verkafnann
mundi krefjast framlaga cr
n.vmu allt ao $ 40.000.000.
000 á næstu sex árunr. Þessi upp
hæð nær aðeins yfir kostnað við
að fá ný tæki fyrir gömul. Við-
bótar iðnver, sem reisa verður
til þess að framleiða nýjar vör-
ur, er ífullnægi efcirsplirn ört
vaxandi þjóðar, gætu auðveld-
lcga hækkað þessa $ 40.000.
000.000 um helming cða upp
í $ 60.000.000.000.
Vegna þessarar dæmalausu
nauðsynjár á nýju fjármagni,
mun jafnvel 100% aukning sú
í vinnusjóðum, sem bandarísk
félög hafa öðlazt á stríðsárunum,
ckki hrökkva til. Þau munu
verða að leita til annarra um
mcira fé: til fjárfestufélaga, vá-
tn'ggingafélaga og annarra aðila.
Obilgirni Ráðstjórnarríkjanna
í garð Bandaríkjanna er, að tölu-
verðu leyti, htggð á trúnni á
fjárhagskrcppu. En, svo undar-
lcgr sem það er, þá á þcssi af-
.staða drjúgan þátt í að afstýra
hruninu, sem treyst cr á. Banda
ríkin munu cyða $11.000.000.
000 Lil $ 15.100.000. i0 á
ári í hervarnir - um óákveðinn
tíma. fafnframt mun sambands-
stjórniu lána um $ 5.000.000.
000 á ári til þcss að hrinda í
framkvæmd áætluuinni um við-
reisn Evrópu. Billión dollara í
viðbót verða lánaðir af einka-
stofnunum, aðallega til Suður-
og Mið-Amcríku.
Dollarar þcir, sem þannig
verrta lánaðír eða gefnir öðrum
löndum eiga cftir að koma aft-
ur í nokkru áþreyfanlegri mynd
cn brauðin á vatriinu, sem getið
er tim í biblíunni. Því dóllurum
þcssum cr cytt aftfir í amerísk-
an varning. Aflciðingin er sú,
( Úr Unted Nations World, marz 1948).
að í hvcrt skipti á næstu þrcm-
ur árum, sem við lánum
$ 1.000.000.000 dollara, auk-
um við þjóðartckjur vorar um
þá upphæð cða meira. Jafnvel
þcgar við fáum ckki dollara aft-
ur í reiðu fé, fáum við þá í cr-
lcndum vörum, í innflutningi.
Hinn riýi fúsleikisBandaríkjanna
til að leyfa innflutning — and-
stætt tollmúrastefnu Sinoot-
Hawley daganna — kom skýrt
í Ijós hjá fulltr. þeirra á Gcneva
ráðstefnu Alþjóða verzlunarsam-
bandsins. Það voru þeir, sem
áttu frumkvæðið að 108 samn-
ingum, cr gcrðir voru til þess
að útrýma cða lækka tollmur-
ana og gera utanríkisvérzlun aÖ
gagnkvæmum viðskiptum. Þcssi
stefnubrcyting mun stuðla að
því að gcra amerískan fjárhag
stöðugri, með þvi að treysta
fyrst fjárhagsástandið annars-
staðar í heiminum.
Ennfremur mun fjármála-
stcfna stjórnarinnar leiða til þcss
að útgjöld sambandsstjórnar og
stjónia ríkja og bæja til opin-
berra framkvæmda í sambandi
við skóla, sjúkrahús, þjóðvegi,
brýr, jarðgöng, flugvelli, floð-
gatða og þess háttar, verði að
mcðaltali $ 10.000.000.000 á
ári næstu 10 árin. Hin fyrirhug-
aða stórkostlega cyðsla Banda-
ríkjanna í (a) endurreisn iðnaðar
ins hcima fyrir, (b) húsabygg-
ingar, (c) aðstoð til annarra
landa, (d) opinber mannvirki,
tryggir það,- að stöðug eftirspurn
verður eftir „varanlcgum mun-
um“ (durables), s. s. bifreiðum,
þyottavélum, útvarpstækjum,
rvksugum, ofnum og húsgögn-
um. Þar við bætist sömul. stöðug
eftirspurn efcir varanlegum mun
um iðnaðarins, s. s. nýjum bygg
iiigum, nýjum vcrkfærum, nýj-
um útbúnaði. Ekki verður oi:
mikil áherzla lögð á þetta atriði.
Því að athugun á þróun amc-
rísks viðskiptalífs hefur fyrst og
fremst lcitt í ljós cina höfuðstað-
revnd: minnkuð eftirspurn á
..varanlegum munum" hefur.
cinkcnnt hyert einasta fjárhags-
lcgt hrún, sem orðio heftir. í
Bandaríkjunuin.
í samabndi við cftirspurnina á
ofarigrcindum munum, cr eftir-
spurnin cftir cndingarlitlummun
um (,,nontlurablcs“), s. s. bratiði
og kolum, litlum brey.tingum
háð; Menn verða að eta, ofna
verður að kvnda. Á hinn bóginn
getur fyrirvinna fjölskyldu frest-
að kaupum á nýrri bifreið og
látið þá gömlu duga; þannig'
getur líka stjórn fyrirtækis frest-
að kaupum á ,,punch-prcss“, lát-
ið þá eldri duga. Frá 1900’ til
vorra daga' hefur amerísk vel-
megun að miklu le\ti fnrið eftir
því, hvc hratt menn hafa skipt
um gamla muni, sem enn eru
nothæfir, fyrir nýja, sem cru
hentugri. Eftirfarandi tölur stað-
festa þcssa skoðun: í hruninu
1920—1921 minnkaði eftir-
spurn cftir varanlegum munura
um 85%, cftir hinum um að-
eins, 36%. í hruninu mikla
1929 minnkaði hún um 80%
á varanlcgum en aðcins 36%
á endingarlitlutn. Næsti áratugur
mun verða ólíkur öllum hinuni
fvrri í fjárhagssögu Bandar. að
því leyti cinu, að cftirspurn cft-
ir vjaranlegum mun vcrða mjö.g
mikil.
* i
Sumir þeirra, er fylgjast vel
með málum, eru áhyggjufullir
út af þeirri frctt, að sparifé
Bandaríkjanna r)''rni nú um
nærri $ 3.000.000.000 árlega.
Ekki réttlætir frétt þessi þó all-
an þann kvíða, sem hún hef-
ur vakið. Sparifé það, scm safnað
ist fyrir á stríðsárunum var ócðli
lega mikið, þar cð vöruskortur
gcrði fólki ókletft að kaupa það,
scm það vildi. Frá því stríðinu 1
lauk og þangað til nú, hefut
hinsvegat mcst af, þessu sparifé
v.erið tefeið út með hið sama *
fyrir augLim og það hafði verið
geymt, nefnilega að kaupa vörur,
sem eru nú, loksins fáanlcgar, þó
að með of háu verði sé, að vísu.
Fé það, sem nú sparast, 6,3
ccnt af hvcrjum dollara e\'ðan-
legjra tekna, er meira en á
nokkru áranna 1929 til 1940.
Aðrir em þeir,, sem láta mjög
í Ijós ótta við verðbóiguna sjálfa.
Þeir hald.a því fram, að okkar
híði snöggt verðfall, scm, muni
vcrða undanfari alvarlcgs vcrð-
hruns mcð all.ri þeirti röskun á
viðskíptalífi, sem þ\í fvlgir. l’að
cr satt að vísu, að dýrtíðin cr
nú otðin 65% ineiri cn mcðal-
talið var fyrir stríð. En þó að
kaupgeta ncytenda hafi fario sí-
minnkandi síðan vcrðlagscfir-
litsnefndin var lögð niður, cr
hún þó yfirleitt raéiri cn 1 940.
A síðustu 7 áiuin, til dæmis,
hcfur kaup iðnaðarvcrkamanna
tvöfaldazt ú: 65 cc'nt í r 1,30 á
■ lukfeustun-.;. Jafnvcl i o uærri
ícaupi iðnaðarvetknmanna (og
þcir tcjjast - ,-.000.000) cr nctto.
kauþgcta þcina 30“ mciri ,cn
fvrir stríð, þrátc fyrir, vcrðbólg-
una. i'cir hafa líka ivglulcgri
vimm,- scm nemur 49. cða 50
vikura í; 'ari, samanborið við
40 vikna meðaltal árið 1939.
Þær 6.000.000 amerískra
bænda, scm ciga eigin bú eríi
jafnvcl bctur settar.' Méðál-
brúttótekjur búsciganda mi nú
vfir $ 3;600 dollarar árlega,
samanborið við $ 1 ;Ö00 hámárk-
ið veltuárið 1929-. Enrbxttis-
int'iin eins og t. d: hvknar, lög-
fræðingar, tannlæknar, vcrkfræð
ingar og húsameistarar bafa tvö-
faídað tekjur sínar frá því 1929.
Ágóðinn af öllum verzlunar-
fyrirtækjum er 59% meiri cn
þá er hæst var 1929, og laun
og þóknanir æðri og lægri
scarfsmanna þeirra cm t sam-
ræmi við þessa hækkun. Það er
satt, að fólk með fastar tekjur,
þ. á. m. kennarar og aðrir opin-
berir starfsmenn, hafa orðið illi-
lega fyrir barðinu á hinni miklu
verðhækkun. En fyrir allan þorra
almennings í Bandaríkjunum er
vöruverðið ekki í hættulegu ó-
samræmi við tekjurnar, og meiri
jöfnuður er að komast á.
Auk þessa, jafnvel þó að
verðfall skyldi hefjast, cru ýms-
ir varnaglar, sem afstý'ra mundu
of víðtækri röskun á hagkerfi
lándsins. Er hinn þýðingarmesti
þeirra ef til vill fólginn í saman-
lögðum samningamætti hinn
fimmtán milljóna meðlima
vcrkamannasambanda. Amerísk-
ir verkalýðsleiðtogar eru cin-
beittir og ílungnir samninga-
menn við fundarborðið og tala
fyrir munn tveggja þrioju hluta
allra iðnaðarverkamanna og
fjögurra fimmtu hluta allra
námu,- bygginga- og flutninga-
verkamanna. Leiðtogarnir hafa
nú á dögum aðstoðu til þcss að
stöðva alla vcrulcga kauplækkun,
eins og eftirfarandi tölur sýna: í
1920—’21 hruninu, meðán
verkalýðssanitökin voru veik,
lækkaði vcrksmiðjukaup um h.
u. b. 23%. Á árunum 1937 og
1938, þcgar samtökin voru orð-
in sterkari lækkaði vcrksmiðju-
kaupi um áðeins 5%. Arið
1948 munu atvinnurekendur
vcrða tilneyddir að auka vinnuaf
köst í stað þcss að lækka kaup-
ið ef ekki á að verða tap á rekstri
Á sviði fjármálanna cr það að
vmsu levti fvrir góðu, að Wail
Strcet hefur undanfarið hætt við
að líta á dökku hlið málauna.
Að öðrum kosti mundi Wall-
Sttcct hafa brugðizt \ ið vcltunni
1946—’48 cins og við þeirri,
sem varð cftir f\-rra stríð, og
verðbréf raundu hafa hækkað
óskaplega og lyktað mcð alls-
heijar sprengingu markaðsins.
En sannlcik.urinn cr sá, að
nú má heita logn á markaðínum.
Almenningur í Ameríku kýs
héldur að kaupa hús og bíla við
of háu vcrði hcldur cn vcrðbréf
u:r.br Sai '•.vifði. h.fiðstjórn
bauk.amaia i Ameríku hrefst nú
7 4 , í stað 10 munarins
1929. Því er það, að þótt lag-
færing verðlags og kaupgjalds,
hagnaðar og framleiðslumagns
geigi cðlilcga nokkuð til, verða
slxfear hreytingaí jafnan í liófi.
Þar að auki cr Trygginga- og
\ iðskiptancfndiri vcl á vcrðigegn
tapi,. scm leitt gæti af brcllum
kunnugra manna og skökkum
lýsingum á útgefnum trygging-
um.
‘ja,
Margar stjórnarstoðir stvrkja
íiárhagskcrfi Bandaríkjnnna og
verja l.þáð vitlcysum. 1 fvrsta
Fratnhttld á 1. síðu.