Tíminn - 28.05.1977, Page 18

18
Laugardagur 28. maí 1977
Laugardagur 28. mal 1977
19
Sitkagreni, sem Jón plantaöi fyrir nitján árum. Myndin er
tveggja ára gömul, svo nú er hrislan oröin mun stærri en
þetta.
Aö tlna fræ. Hæö trjánna cr hægt aö gizka á meö þvi aö
hera hana saman viö slærö mannsins.
Langa mjóa splran sýnir ársvöxt sitkagrenis I landi Jóns
Páissonar.
i'W1! I -á- m *■
■flki H fMh Jraábnki
ffardinn
okkar
Rætt við Jón Pálsson,
formann
Garðyrkj ufélags íslands
Jón Pálsson.
Timamynd Róbert
Þó aö svalt hafi veriö I veöri aö
undanförnu og ýmsir hafi látiö
svo um mælt, aö þetta sé meö
kaldari vorum, þá er þó aldrei
svo, aö menn hugsi ekki til vor-
verka sinna. Þeir sem eiga garö-
holu, fara aö stinga upp, losa
moldina og vekja hana af vetrar-
dvalanum, en þar næst aö ,,sá og
setja niöur”, eins og skáldiö
komst aö oröi.
Sextiu þúsund
trjáplöntur
Meöal annars af þessu tilefni
datt okkur hér á Tfmanum I hug
aö leita til Jóns Pálssonar, for-
manns Garöyrkjufélags Islands,
og spjalla viö hann um gróöur
jaröar.
— Fyrst langar mig aö spyrja
þig, Jón: Hvenær hófst áhugi þinn
á þessum hlutum?
— Ahuginn er vlst nokkurn
veginn jafngamall sjálfum mér.
Ég hef hugsaö um tré frá þvl ég
man fyrst eftir mér, eöa þvi sem
næst.
— Var mikil trjárækt á æsku-
stöövum þlnum?
— Nei, þvertá móti. Ég fæddist
og ólst upp á Sauöanesi I Torfa-
lækjarhreppi I Austur-Húna-
vatnssýslu. Þar var þá engin
skógrækt, og hvergi I sveitinni,
svo aö heitiö gæti. Mjög fágætt
var þá, aö blóma- eöa trjágaröar
væru viö hibýli manna, og enn
þann dag I dag má þaö heita óal-
gengt þar um slóöir. Ég hugsaöi
mér, strax á æskuárum mlnum,
aö bæta úr þessari vöntun, og hef
reynt aö standa viö þaö, eftir þvl
sem ég hef getaö.
Þegar ég var rúmlega tvltugur,
fór ég utan og var tvö ár I Dan-
mörku og Noregi. Ekki var ég þó
aö læra skógrækt, heldur vann ég
almenn landbúnaöarstörf, en hins
vegar komst ég auövitaö ekki hjá
þvl aö sjá þaö sem I kringum mig
var, skóg og annan gróöur, sem
er bæöi mikill og fagur I báöum
þessum löndum, eins og allir vita,
sem þangaö hafa komiö.
— Og svo hefur þú tekiö til ó-
spilltra mála viö ræktunina, þeg-
ar heim kom?
— Nei, ég varö aö vinna hverja
þá vinnu sem kostur var á, og
haföi alls engin tækifæri til þess
aö sinna hugöarefnum mínum.
Þaö var ekki fyrr en 1957, sem ég
byrjaöi aö fást viö skógrækt aö
marki. — Ég á einn fjóröa i
Sauöanesi, jöröinni, þar sem ég
fæddist og ólst upp, og nú datt
mér i hug aö giröa hluta af þvi af,
friöa hann alveg og planta þar
skógi. Fyrst I staö var giröingin
ekki neitt stórvirki, en nú er hún
oröin fjórir kilómetrar, og innan
giröingar eru um fimmtíu og sex
hektarar. Þar er ég nú búinn aö
setja niöur um sextiu þúsund
trjáplöntur.
— Ekki er þaö nú oröinn hár
skógur á tuttugu árum?
— Nei, stærstu trén eru um þrlr
metrar á hæö. Þetta er aö veru-
legu leyti tilraunastarfsemi. 1
upphafi varö ekki komizt hjá ým-
iss konar mistökum, til dæmis um
val á tegundum. En nú þykist ég
búinn aö öölast nógu mikla
reynslu til þess, aö mér sé óhætt
aö halda ótrauöur áfram.
Þá er ekki siöur skylt aö geta
hins, aö ég hef notiö hjálpar og
velvilja góös fólks, bæöi meö
flutning á plöntum og margt ann-
aö. öllu þessu fylgir mikil vinna,
og þaö sem ég hef þegar gert á
þeim hluta Sauöaneslands, sem
ég ræö yfir, er meira en svo, aö
þaö heföi veriö ætlandi einum
manni.
Landið gerbreytist
— Þú nefndir tegundaval. Þú
ert þá búinn aö gera þér grein
fyrir þvl hvaöa tegundir þrlfast
bezt hér, og hverjar miöur?
— Já, þaö hygg ég. Stafafura
og lerki hafa reynzt mér bezt, en
um báöar þessar tegundir gildir
þaö, aö ekki er sama hvaöan þær
eru komnar. Þar kemur margt til
greina, hitastig, raki og fleira á
þeim staö, þar sem þær voru áö-
ur. Lerkiö frá Altai er gott. Sá
staöur er I Sovétrikjunum, og
þetta er sú tegund sem almennt
gengur undir nafninu Siberiu-
lerki. En af þvi eru aö visu til
fleiri en ein tegund. Enn fremur
hefur komiö ágæt tegund frá
Sérkúrsk, sem líka er I Siberlu.
Sumar aörar tegundir Siberiu-
lerkis hafa ekki reynzt eins vel.
Til eru þær, sem sækja á aö
mynda aukagreinar, einkum ef
jurtin veröur fyrir einhverju á-
falli, kali eöa ööru sllku. Þetta
getur jafnvel gengiö svo langt, aö
tréö veröi tvistofna, en þaö þykir
flestum til óprýöi, og mér fyrir
mitt leyti þykir tvistofna tré
heldur leiöinleg.
Islenzka birkiö er ágæt tegund,
en þaö fer mjög hægt á staö, og
menn þurfa aö sýna heilmikla
þolinmæöi og mega ekki heimta
alltof skjótan árangur verka
sinna þegar þaö er annars vegar.
Þegar land hefur veriö friöaö I
tuttugu ár eöa svo, er þaö sjálft
oröiö gerbreytt. Fjalldrapi og
víöir ná aö vaxa og fella blöö sln,
og viö þaö breytist jarövegurinn
undrafljótt. Sömuleiöis fá blóm-
plöntur alltaf meira og meira
svigrúm og veröa æ meira áber-
andi, eftir því sem landiö er leng-
ur friöaö. Margir kvarta um aö
sina fái yfirhöndina, þegar land
er friöaö, en þaö er ekki nema
fyrst I staö. Sinan er aöallega
bundin viö grasa- og hálfgrasa-
ættina, og þvi meira sem viöiteg-
undir og blómplöntur láta til sin
taka, þeim mun minna veröur af
sjálfu grasinu, og þá um leiö sin-
unni. Blómplöntur mynda ekki
sinu, þvi aö þær koöna niöur i
jöröina á haustin og heilsa okkur
siöan ungar og ferskar næsta vor,
án þess aö hafa skiliö eftir sig
neinn „úrgang” aö haustinu.
Fuglar hópast á
friðaða svæðið
önnur og mjög athyglisverö
breyting varö á landi minu, eftir
aö þaö haföi veriö friöaö um hríö,
þótt hún snerti ekki sjálfan gróö-
urinn þar. Þaö var, hve fuglum
fjölgaöi glfurlega. 1 fyrra rakst ég
á þrjátlu og sex hreiöur innan
giröingarinnar, þar sem ég átti
leiö um, og án þess aö ég væri
nokkuö aö leita þeirra sérstak-
lega. Auövitaö var þar ekki fugla-
laust áöur, en þessi aukning er
svo stórstlg og áberandi, aö þaö
er ekki tilviljun. Og utan giröing-
arinnar eru fuglar ekkert algeng-
ari en gengur og gerist.
— Hann laöast aö svæöinu af
þvl aö þaö er friðaö?
— Enginn vafi. Og líka skjól-
inu. Trén veita mikiö skjól, og
sömuleiöis kjarr- og lynggróöur.
Svo held ég aö fuglunum þyki lika
gott aö vera þar sem ekki er mik-
ill umgangur og ónæöi af öörum
skepnum, jafnvel þótt þær séu
þeim ekkert hættulegar og skipti
sér ekkert af þeim.
— Hvar færö þú plöntur til
gróöursetningar?
— Mest frá Skógrækt rlkisins,
og þar hafa mér gefizt bezt plönt-
ur frá Varmahlíö I Skagafiröi. En
nú er svo komiö, aö ég framieiöi
birkiplöntur mínar aöallega sjálf-
ur.
— Sáir þú þá I landið fyrir
noröan?
— Já, dálítiö hef ég gert þaö, en
mikiö el ég lika upp hér fyrir
sunnan. — Ég get gjarna lýst þvi
hvernig ég fer aö, ef einhverjum
skyldi vera þægö I slikum upplýs-
ingum. Fyrst sái ég birkinu I
plöntukassa og læt þaö vera þar
óhreyft I eitt til tvö ár, og þá
gjarna undir gleri, til þess aö
vöxturinn veröi hraöari. Siöan
planta ég þessu I plastdoliur, og
þó miklu oftar I mjólkurfernur,
þar sem þaö er í tvö ár. Aö þeim
tíma liönum get ég fariö meö
plönturnar noröur og sett þær niö-
ur, en tek umbúöirnar auövitaö
utan af, áöur en niöur er sett.
Þessu fylgir sá mikli kostur, aö ég
get sett niöur hvenær sem er á
sumrinu, frá vori til hausts, en er
ekki bundinn viö venjulegan
niöursetningartlma.
Hinn merkasti
félagsskapur
— En hvenær var þaö sem þú
tengdist Garöyrkjufélagi is-
lands?
— Ég man nú ekki í svipinn,
hvenær ég gekk I Garöyrkjufélag-
iö, en ég mun hafa veriö kosinn
varaformaöur þess fyrir ellefu
árum, og formaöur hef ég veriö
frá þvl 1970.
— Viltu ekki segja lesendum
okkar eitthvaö um þaö ágæta fé-
lag?
— Jú, og þá vil ég byrja á aö
segja þaö, aö þetta er hinn merki-
legasti félagsskapur! Félagiö var
stofnaö áriö 1885, af Schierbeck
landlækni. Eins og nærri má geta,
haföi þaö ekki lftiö aö segja á
þeim árum, aö sjálfur landlækn-
irinn heföi forgöngu um máliö,
enda gengu flestir broddborgarar
landsins I félagiö meö honum. En
ekki var nú „yfirstéttin” fjöl-
mennari en svo, aö einungis
fimmtán til sautján manns voru I
félaginu fyrsta áriö! Landlæknir
var hinn mesti áhugamaöur,
skrifaöi mikiö um garöyrkju, og
átti bréfaskipti viö fróöa menn á
þessu sviöi, bæöi I Noregi og Dan-
mörku.
Tilgangur félagsins var fyrst og
fremst sá aö efla áhuga á garö-
yrkju og I ööru lagi aö hjálpa
mönnum til þess aö komast yfir ó-
dýrt fræ, þar sem þaö var aö fá.
Enda fengu félagsmenn fyrst I
staö matjurtafræ frá Danmörku.
Sjálfur lagöi landlæknir stund á
ýmislega tilraunastarfsemi meö
ræktun i gamla kirkjugaröinum
viö Aöalstræti, en þar vann hann
aö tilraunum slnum meö sérstöku
leyfi hlutaöeigandi yfirvalda.
Schierbeck var svo formaöur
Garöyrkjufélagsins á meöan
hann átti heima hér á landi. En
eftir aö hann var hættur aö
stjórna þvl, munu ýmsir hafa tal-
iö eölilegt aö Búnaöarfélag Is-
lands tæki viö hlutverki félagsins.
Einar Helgas. sem haföi fariö ut-
an aö tilhlutan Garöyrkjufélags-
ins til þess aö læra garöyrkju,
geröist starfsmaöur Búnaöarfé-
lagsins, þegar heim kom. Þaö er
svo ekki aö orölengja, aö Garö-
yrkjufélagiö lognaöist út af og var
ekki endurvakiö fyrr en á full-
veldisdaginn áriö 1918 af Einari
Helgasyni og fleiri mönnum, og
voru þá liönir meira en tveir ára-
tugir frá þvi aö Schierbeck læknir
hafði veitt þeim félagsskap for-
stööu. Af Einari Helgasyni er þaö
á hinn bóginn aö segja, aö hann
hætti störfum hjá Búnaöarfélagi
íslands og geröist starfsmaöur
Garöyrkjufélagsins og var þaö til
dauöadags 1935.
1 raun og veru má taka svo til
oröa, að Garöyrkjufélagiö og Ein-
ar Helgason hafi „runniö saman I
eitt” og veriö nærri þvi sem einn
aðili. Og þegar hans missti viö,
lagöist félagið I dvala og haföist
ekki að fyrr en Ingimar Sigurös-
son endurvakti félagiö áriö 1937,
tveim árum eftir lát Einars. Síö-
an hefur félagiö starfaö, en þó var
lengi næsta dauft yfir starfsem-
inni, og félagsmenn ótrúiega fáir.
Mest sjálfboðavinna
— En hvernig er þetta núna?
— Félagatalan hefur aukizt
gífurlega. Um 1970 voru aðeins
um sjö hundruö manns I félaginu,
en á slöasta aöalfundi reyndust
félagsmenn vera fjögur þúsund
þrjú hundruö þrjátlu og þrlr.
— Hvaöa störf hefur svo félagiö
meö höndum?
— Eölilegt er aö svo sé spurt.
Viö flytjum inn lauka fyrir félags-
menn og seljum þá á kostnaöar-
veröi. Einnig höfum viö komiö á
fót svokallaöri fræskiptingu, en
hún er I því fólgin, aö fólk safnar
fræi heima hjá sér, sendir þaö til
okkar, viö pökkum þvi i litla
poka, búum til lista yfir þaö sem
til er hjá okkur, og sendum siban
listana til félagsmanna. Þannig
geta menn á skömmum tlma
eignazt plöntur, sem hvergi er
hægt aö fá i verzlunum, og komið
sér upp álitlegum göröum.
— Þiö hafiö auövitaö öll skrúö-
garöa viö heimili ykkar?
— Ég er ekki kunnugur alls
staöar á landinu, en ég geng út frá
þvi sem gefnu, aö sérhver garö-
yrkjumaður rækti sinn eigin garö
heima hjá sér. Og annað get ég
sagt, sem I rauninni er merkilegt:
Flest sem innt er af hendi hjá
okkur er sjálfboöavinna. Þaö
hygg ég aö sé fágætt, þegar um
svo stórt félag er aö ræöa.
En starfsemi okkar er meira en
kaup og sala á fræi og plöntum.
Vib höfum gefib út matjurtabók,
og skrúögarðabók höfum viö gefiö
út tvisvar. Skrúögaröabókin hef-
ur veriö mjög ódýr, og veröi
hennar hefur veriö haidiö svo
lágu til þess aö sem allra flestir,
sem þess óska, geti eignazt hana.
Deildirnar vinna
ráðunautsstarf
— Nú heitir félagiö Garöyrkju-
félag tslands, og nær um allt
landiö. Njótiö þiö þá ekki ein-
hverra opinberra styrkja?
— Ekki væri óllklegt aö hugsa
sér þaö, á þessari mikiu styrkja-
öld. En þar er hægt aö fara fljótt
yfir sögu. Slöastiiöiö ár fengum
við hundraö þúsund krónur frá
rlkinu, fimmtlu þúsund frá
Reykjavlkurborg og þrjátlu og
fimm þúsund frá Kópavogs-
kaupstaö. Þetta er ailt og sumt,
og myndi ýmsum ekki þýkja
mikiö. Mér fyrir mitt leyti finnst
Garöyrkjufélagiö eiga betra skil-
iö, þvl aö sannleikurinn er sá, áö
félagið vinnur mikiö þjóönytja-
starf meö þvl aö auka ræktunar-
menningu I landinu, enda ekki
vanþörf á. Deildir úr Garð-
yrkjufélaginu eru starfandi vlöa
um land, t.d. Akranesi, Borgar-
nesi, lsafiröi, Siglufiröi, Dalvik,
Akureyri, Húsavlk, Neskaupstað,
Vestmannaeyjum og á Suöur-
nesjum. Ég er þeirrar skoöunar,
aö bæjarfélögin ættu ab styrkja
þessar deildir, hvert á slnum
staö, þvi aö þær vinna I rauninni
ráöunautsstarf. Þessum deildum
fer fjölgandi, og félagsmönnun-
um lika. í bæ einum úti á landi
var aöeins einn maður I Garö-
yrkjufélagi Islands fyrir nokkr-
um árum. Nú skipta þeir hundr-
uöum, þaö er risin upp deild á
staönum.
Fræðslufundir
fyrir almenning
— Er ekki nauösynlegt fyrir
Garöyrkjufélagiö aö eiga ráö á
góöu húsnæöi hér I Reykjavik,
þar sem deildin hér er trúlega
fjölmennust?
— Jú, sannarlega væri þaö
æskilegt, en viö erum aö sönnu
ekki alveg á götunni. Félagiö
hefur á leigu húsnæöi aö Amt-
mannsstig 2, en þaö er aöeins
leiguhúsnæöi, og vlst yröi því tek-
iö með fögnuöi, ef hiö opinbera
greiddi svo götu okkar, aö fé-
laginu yröi kleift aö eignast sitt
eigiö húsnæöi, þar sem þá væri
hægt aö reka miklu umfangs-
meiri starfsemi en nú er kostur á.
Þar á ég til dæmis viö námskeið I
garöyrkju, en hér er einmitt mjög
mikill hörgull á sllkum nám-
skeiöum. Námsflokkar Kópavogs
hafa kennt garöyrkju, og þau
námskeið hafa oröiö ákaflega
vinsæl. Þaö er einmitt slíkt nám-
skeiöshald, sem Garöyrkjufélag
Reykjavíkur þyrfti aö koma á hjá
sér.
— Hafið þiö ekki rekið neins
konar fræöslustarfsemi, nám-
skeiö eöa annaö?
— Jú, viö höfum haldiö
fræösiufundi fyrir almenning
ööru hvoru, gjarna fimm sinnum
á ári, eöa svo. Þá hafa verið
fengnir góöir fyrirlesarar til þess
aö tala um ákveöin efni, og einnig
hafa veriö sýndar myndir til fróö-
leiks og skemmtunar. Þessir
fundir hafa veriö fram úr skar-
andi vel sóttir, svo aö vandamál
okkar hefur helzt verið skortur á
húsrými. Aö sumrinu eru svo
farnar fræðsluferðir. Siöastliöiö
sumar fórum viö I garðyrkjuskól-
ann I Hverageröi. Einnig hafa
vissir garöar I Reykjavik veriö
heimsóttir, og sá háttur verið
haföur á, aö eigendur viðkomandi
garbs hafa veriö beönir leyfis, aö
garöurinn yröi skoöaður, ein-
hvern ákveöinn dag. Slíkt leyfi er
jafnan auösótt, og þá hafa menn
oft lært mikiö á stuttum tlma.
Garð við hvert
hús i landinu!
— Heimsækiö þiö ekki llka
hvert annaö og beriö saman bæk-
urnar, fyrir utan hinar fjölmennu
skoöunarferöir?
— Jú, þaö er talsvert algengt.
Og hin gagnkvæmu kynni glæöa
áhugann. Þegar tveir eöa þrlr
hittast, er umræöuefniö plöntur
og garðyrkja, menn skiptast á
upplýsingum og reynslu. Ég er
alveg sannfæröur um þab aö hinn
aukni og vaxandi ræktunaráhugi I
Reykjavlk er aö verulegu leyti
Garðyrkjufélaginu aö þakka.
Hinir opnu garöar I borginni hafa
lika stórmikla þýðingu, þvl aö
þangaö leggja margir leiö sina.
Allt eykur þetta þekkinguna, og
þekking eykur áhuga.
— Og garöyrkjuáhugi er llka
mikill út um byggðir landsins?
— Já, vlöa, en þó grunar mig
aö betur væri hægt aö gera. Ég er
aö visu ekki kunnugur um allt ts-
land, eins og ég gat um fyrr I
þessu spjalli okkar, en þó hef ég
litið svo til, aö garöar gætu veriö
miklu vlöar en raun er á. Ég vil
aö fallegur og vel hirtur skrúö-
garöur sé viö hvert hús I landinu,
til sjávar og sveita. Þaö er ákaf-
lega gaman ab horfa heim á bæi,
þar sem fallegur garöur er viö
húsiö, eöa jafnvel I kringum þaö I
tvo eöa þrjá vegu. Bæirnir breyta
alveg um svip, og umhverfiö
veröur allt annaö og hlýlegra
fyrir bragðið. — Hins vegar er
þaö útbreiddur misskilningur, aö
vinna viö sllka heima-garöa sé
bæöi mikil og erfiö. Sé rétt aö
farið, þarf ekki svo aö vera, en aö
vlsu fer þaö mikiö eftir þvl,
hversu margar tegundirnar eru,
og hvaöa tegundir fólk velur sér.
Meö hagræöingu og skynsam-
legum vinnubrögöum þurfa
heimilisgaröar ekki aö krefjast
mikils erfiöis af eigendum sinum.
Steinhæöir eru upphækkuö beö,
þar sem hellur eru lagöar hér og
þar. I steinhæöum þrifast vel
plöntur, sem þarfnast mjög
litillar umhiröu. Mér hefur sýnzt,
aö maöur sem hefur stóra
steinhæðí garöi sínum, þurfi ekki
aö sinna henni nema um þaö bil i
fimm minutur á dag, ef hann
gerir þaö á hverjum degi. Og fáir
eru svo þjakaöir, aö þeir geti ekki
séö af fimm mlnútum til þess aö
sinna hugöarefnum sinum, jafn-
vel þótt þaö verðiaö vera á hverj-
um degi. Ekki þurfa há tré mikla
umönnun, þótt dálitiö þurfi aö
sinna þeim á meöan þau eru aö
vaxa. En einhvern tlma þarf aö
byrja á þessu, og sá maöur eign-
ast varla ^allegan trjágarö, sem
ekki vill íeggja þaö á sig aö
annast trén á vaxtarskeiði þeirra.
Þetta er eins og hvert annaö
uppeldi.
Gagnleg og holl
iðja
— Viö höfum talaö hér um
blóm og tré. En ræktiö þiö ekki
Ilka svokallaöar nytjajurtir, eins
og til dæmis rófur og kartöflur?
— Jú, Garðyrkjufélagið er al-
hliöa félagsskapur, sem lætur sig
varöa alla ræktun, hverju nafni
sem nefnist. Þar er grænmeti aö
sjálfsögöu engin undantekning,
og viö hvetjum fólk eindregið til
þess aö rækta sjálft matjurtir
slnar. í raun og veru er alveg
sjálfsagt aö hver og einn sé sjálf-
um sér nógur meö grænmeti, þar
sem þvl veröur við komiö, og þaö
vita þeir bezt sem reynt hafa, aö
ómetanlegt er að geta alltaf
fengiö nóg og gott grænmeti I
garöinum heima viö hús sitt. Þaö
er hvorki mikil fyrirhöfn né
kostnaöur aö rækta nægilegt
grænmeti handa meöalfjölskyldu.
Þaö er iöulega veriö aö hvetja
fólk til þess aö iöka útiveru,
leggja stund á gönguferöir, sund
og aörar Iþróttir, en hitt er fágætt
aö fólk sé hvatt til þess ab fara út I
garöinn sinn og vinna þar
dagstund. Þaö er þó einhver
hollasta og gagnlegasta útivera
sem völ er á. Viö ættum aö muna
betur eftir garöyrkjunni, þegar
okkur langar út undir bert loft.
— VS
Þcssi mynd var tekin af stafafuru áriö 1974. Hún getur þrifizt vel I súrum og ófrjóum jarövegi. Hér ve-
hún innan um sortulyng og krækiberjalyng.
rbústaöu
Torfalækjarhreppi.
Hér geta menn séö muninn á friöuöu og ófriðuðu landi.

msmmmsimtsrsr