Tíminn - 11.08.1977, Side 10

10
Fimmtudagur 11. ágúst 1977
Fimmtudagur 11. ágúst 1977
11
gébé Reykjavik — Eins og komiö
hefur fram i Timanum áöur, hef-
urgeysileguráhugivaknaö á betri
nýtingu kolmunna og annarra
vannýttra fisktegunda, sem nii
fara nær eingöngu til bræöslu.
Þurrkun er ein þeirra aöferöa,
sem nota má til þess aö nýta bet-
ur þessa stofna. Timanum hefur
nýlega borizt skýrsla frá Rann-
sóknastofnun fiskiönaöarins, sem
fjallar almennt um þurrkun, svo
sem þurrkhraöa, æskileg þurrk-
skilyrði, áhrif hitastigs, raka-
stigs, lofthraöa o.fl. Þá er einnig i
skýrslu þessari lýst tilraunum
með þurrkun á loönu, kolmunna
og spærlingi, sem geröar voru i
þurrkskáp Rannsóknarstofnunar
fiskiðnaöarins. Einnig er lýst
þurrktilraunum, sem fóru fram i
Englandi, þar sem þurrktimi er
styttur verulega með hækkun
lofthitastigs, og þurrkun loönu i
Þörungavinnslunni á Reykhól-
um. Þá er aö lokum fjallaö i
skýrslunni um kostnaö viö þurrk-
un á smáfiski og birt arðsemisat-
hugun fyrir þurrkstöö, sem fram-
leitt gæti um 600 tonn af skreiö á
ári. Skýrslu þessa unnu tveir
starfsmenn Rannsóknastofnunar
fiskiönaöarins, þeir Kristinn Vil-
helmsson og Trausti Eiriksson.
Hér á eftir fer útdráttur úr
skýrslu þeirra félaga.
Hvað er þurrkun smá-
fisks?
Þurrkun er meöal mikilvæg-
ustu aöferöa, sem notaöar eru til
þess að auka geymsluþol fisks.
Frá aldaööli hefur fiskur veriö
þurrkaöur utandyra, en á siöari
timum hafa rutt sér til rúms nýrri
og betri aöferöir. Mikilvægust er

Hverjir eru
mösruleikar á
burrkun
' ' f

llér sjáum viö nokkur loðnuskip aö veiöum, en loðnuveiðar hafa aukizt mikiö hér viö land á undanförnum
árum.
spærlingi. Um miöjan marzmán-
uö var gerö allumfangsmikil til-
raun til aö þurrka loönu i Þör-
ungavinnslunni aö Reykhólum og
tókst tilraun vel. Auk þess hafa
verið gerðar kostnaöar-, rekstr-
ar-og arösemisathuganir á stórri
þurrkverksmiöju, sem framleitt
gæti um 600 tonn af skreiö á ári.
Viö tilraunir var notuö loöna,
sem haföi veriö fryst seint á vetr-
arvertið 1976. Samkvæmt efna-
greiningu loönunnar var fitu-
magn hennar 2,7% en þurrefni
14,9%. Töluvert magn hrogna var
i loðnunni.
Engin stórvægileg vandamál
komu upp viö þurrkun á þessari
Eins og menn eflaust rekur minni til, var gerö tilraun til þess á s.l. ári aö veita viöskiptavinum
fiskverzlana ókeypis kost á þvf aö reyna kolmunna. Þessi mynd er einmitt tekin um þaö lcyti, en
kolmunninn bragöaöist hiö bezta. — Timamynd: Róbert.
liklega sú staðreynd, aö nú er
hægt aö þurrka fiskinn innan
dyra, oftast i sérstökum þurrk-
klefum þar sem hægt er aö
stjórna þurrkskilyröum aö vild,
óháð veöri.
Nú á siöustu árum hefur vakn-
aö mikill áhugi á nýtingu fiskteg-
unda, sem litiö hafa veriö veiddar
og hefur verið lögö mest áherzla á
kolmunna 1 þessu sambandi. Auk
þess er áhugi fyrir því aö nýta
betur fisktegundir eins og
spærling og loönu, sem hingaö til
hafa farið svo til eingöngu i
bræöslu. Töluveröur markaöur
viröist vera á Noröurlöndum og
vlöar fyrir þurrkaöan smáfisk i
gæludýrafóöur, en auk þess er
hægt aö selja kolmunnaskreiö til
Nigeriu, en samkvæmt márkaös-
rannsóknum þar likaöi skreiöin
vel. Samkvæmt niöurstööum
þeirra markaöskannana, sem
geröarhafa veriö, er þvi ljóst, aö
grundvöllur er fyrir sölu á þurrk-
uöum smáfiski á markaö erlend-
is.
Litiö hefur veriö gert aö skipu-
lögöum tilraunum meö þurrkun
smáfisks hér á landi. Þaö var þvi
ákveöið aö hanna þurrkskáp á
Rannsóknastofnun fiskiönaöar-
ins, þar sem hægt væri að þurrka
smáfisk viö hin ýmsu þurrkskil-
yröi. Fyrri hluta árs 1977 voru
gerðar allmargar tilraunir meö
þurrkun á kolmunna, loönu og
Þurrktima fisks er skipt i tvö
timabil og kallast þaö fyrra tima-
bii stööugs þurrkhraða en þaö
seinna timabil minnkandi þurrk-
hraöa.A fyrra timabilinu stjórn-
ast þurrkhraöinn af uppgufun
vatns af yfirboröi fisksins út i
loftstrauminn umhverfis, en á
seinna timabilinu ræöst þurrk-
hraöinn af hraöa vatnsflæöis frá
innri hluta fisksins út á yfirborð-
iö. A seinna timabilinu fer þurrk-
hraöinn stööugt minnkandi, þar
til hann er oröinn hverfandi litill
viö svokallaö jafnaöarvatnshlut-
fall eöa lokarakastig og breytist
rakastigiö ekki eftir þaö viö sömu
þurrkskilyröi.
i skýrslu þeirra Kristins og
Trausta er siöan ýtarlega greint
frá þeim tilraunum sem þegar
hafa veriö geröar viö þurrkun
smáfisks og skýrt frá niöurstöö-
um þeirra, sem of langt mál yröi
aö telja hér upp. Þó er ekki úr
vegi aö minnast litiliega á hvern-
ig til tókst meö þurrkun loönu,
kolmunna og spærlings.:
Loðna
Ekki er taliö hagkvæmt aö
þurrka loönu ööruvisi en I heilu
lagi, þvi forvinnsla á svo smáum
fiski yröi mjög kostnaöarsöm.
Þaö gæti þó borgað sig aö þvo
loönuna, ef væntanlegir kaupend-
ur legöu áherslu á gott útlit vör-
unnar.
loönu. Hægt var aö hlaöa nokkuö
þykku lagi á grindurnar, án þess
aö þurrktimi lengdist. Hængur
léttist ekki hraðar en hrygnan, en
hrygnan þornaöi ekki eins jafnt.
Astæöan var sú, aö hrognin þorn-
uöu mjög seint, en nokkrum dög-
um eftir aö þurrkun lauk, haföi
rakinn i hrygnunni jafnast, þ.e.
sigiö úr hrognunum út i holdiö
umhverfis. Mesta vandamáliö við
þurrkun á loönu var þaö, aö loön-
an, sem liggur þétt á grindum,
limist saman þegar yfirborö fisk-
anna þornar. Þetta dregur óhjá-
kvæmilega úr þurrkhraða, þar
sem þaö yfirborö, sem loft-
straumur getur leikiö um, veröur
minna. Meöþvi aö hrista körfurn-
ar meö fiskinum á tveggja tima
fresti fyrstu 6-8 tímana, mátti
koma i veg fyrir aö fiskarnir
limdust saman.
Auk frystu loönunnar voru
geröartilraunir tilaö þurrka nýja
loönu. Var notuö loöna meö 10-
11% fitumagni. Loönan var mjög
lengi aö þorna og lak af henni lýs-
iö. Loönan var tekin út úr skápn-
um eftir rúma 15 tíma og var þá
ónýt. Siöar var reynt aö þurrka
loönu meö 5% fitumagni og fór
það á sömu leið. Er þvi ljóst, aö
nota veröur loönu meö innan viö
5% fitumagni, til þess aö unnt sé
aö þurrka hana.
Tilraunir þessar sýndu, aö þaö
tók loönuna u.þ.b. einn sólarhring
aö léttast um 70%. Þegar loðnan
er oröin um 30% af upprunalegri
þyngd, er óhætt að taka hana út
og láta I þurrt herbergi. Þornar
hún þá áfram, án þess aö skemm-
ast. Liklega má þó taka loönuna
út enn blautari. Beztur árangur
næst, ef heitur blástur er I her-
berginu, sem loönunni er komið
fyrir i, eftir þurrkun i klefa.
Kolmunni
Hingaö til hefur kolmunni veriö
hausaöur og slógdreginn fyrir
þurrkun, vegna þess aö lifrin
þornar ekki, en þránar og eyöi-
leggur vöiuna. Þó gæti veriö
mögulegt aö þurrka kolmunna i
heilu lagi, þegar fitumagn !
fiskinum er I lágmarki og lifur lit-
il. Framleiösla kolmunnaskreiö-
ar krefst þvi yfipleitt töluverörar
forvinnslu.
Notaöur var kolmunni, sem
veiddur var haustiö 1976 og fryst-
ur. Vatn og fita voru greind I
hausuðum kolmunna og reyndist
vera 80% vatn og 1% fita.
Kolmunninn var þurrkaöur á
sama háttog loðnan þ.e. misjafn-
lega þykku lagi af fiskinum var
raöaö á grindur. Þá var blásiö 30
gráöu C heitu lofti I gegnum skáp-
inn, og fiskurinn veginn viö og
viö. Ef lagiö var þykkt, voru
grindurnar hristar, þannig að
fiskarnir limdust ekki saman.
Þaö tók um tvo sólarhringa aö
þurrka kolmunnann niöur i 30%
af upprunalegri þyngd, þ.e.a.s.
þurrktiminn er helmingi lengri en
þurrktimi loönu. Einnig voru
þurrkuö kolmunnaflök og varö þá
þurrktiminn mun styttri.
Einnig voru geröar tilraunir
meö þurrkun á kolmunna, þar
sem hitastig var hækkaö eftir þvi,
sem á þurrktimann leiö. Þeim til-
raunum er ekki lokiö, en niöur-
stööur benda til þess, aö full-
þurrka megi kolmunna meö þess-
ari aöferö á rúmum sólarhring,
eða þvi sem næst helmingi hraðar
en meö eldri aöferöum. Helzta
vandamáliö viö þessa aöferö er
sú, aö mikil hætta er á þvi að
fiskurinn soöni, ef hitastig er
hækkaö of fljótt eða of mikiö.
Spærlingur .
Viö þurrktilraunir var notaöur
spærlingur, sem veiddur var i
april 1977. Þá er oröiö stutt i þaö
aö spærlingurinn hrygni og fitu-
magn lifur i lágmarki. Sam-
kvæmt fitugreiningu var fitu-
magnið á bilinu 1-2% i heilum
fiski, lifur meötalin.
Engin sérstök vandamál komu
upp viö þurrkun á spærlingi. Lim-
ing viröist vera minni heldur en
hjá loönu og kolmunna og gæti
þaö stafaö af þvi, aö spærlingur-
inn er svo til nýveiddur. Fiskur-
inn var u.þ.b. 30 tima aö léttast
niöur I 30% af upphaflegri þyngd,
þ.e. heldur lengur en loönan, en
skemur en kolmunni, jafnvel þótt
kolmunninn sé slægöur.
Einnig voru geröar tilraunir,
þar sem spærlingurinn var skor-
inn I 3 hluta hver og þveginn, og
þornaöi hann þá á 24 timum i staö
30. Fiskurinn leit ágætlega út eftir
þurrkun, en eins og meö loönuna
var kviöurinn og sérstaklega
hrognin ennþá blaut. Þaö jafnar
sig þó eftir stuttan geymslutima.
Aöalhættan við heilþurrkun
spærlings er sú, aö fitan i lifrinni
smitist út i holdiö og þráni. Þar
sem stutterslöan tilraunum lauk,
er ekki enn vitaö hvernig þaö fer,
en hann ætti ekki aö veröa verri
en loöna, sem þurrkuö er meö allt
aö 5% búkfitu.
Þurrktilraunir i Eng-
landi
Þaö nýjasta á sviöi fiskþurrk-
unar er sú aðferö, aö halda
stööugum þurrkhraöa allt þurrk-
timabilið. Þetta er unnt aö gera
meö þvi aö hækka hitastig inn-
blástursloftsstööugt eftir þvisem
á þurrktimann liöur.
Afos Ltd. i Hull er eitt þeirra
fyrirtækja, sem framleiðir þurrk-
ara, þar sem þessari aðferö er
beitt. Þurrkari þessi, sem Afos
nefnir „standard number 200 dry-
er” er rúmar um 5,75 tonn af
hausuöum og slógdregnum kol-
munna (samsvarar tæpum 10
tonnum af hráefni). Þaö tekur um
27 klst. aö þurrka kolmunnann
niöur i 25% af upprunalegri
þyngd, þannig aö framleiöslugeta
þessara þurrkara er 1,25 tonn af
skreiö á sólarhring.
1 byrjun febrúar 1977 sendi
Rannsóknastofnun fiskiönaöarins
frysta kolmunna til Hull og voru
um 100 kg þurrkuð i tilrauna-
þurrkara fyrirtækisins. í þessum
jiurrkara er grind, sem raða má i
netabökkum. Grindin hangir i
vog, sem sýnir stöðugt hundraös-
hluta af upprunalegri þyngd
fisksins. Loftiö streymir þvert yf-
ir bakkana. Notkun endumotaös
lofts er aukin jafnt og þétt, eftir
þvi sem á þurrktimann liöur.
Upplýsingar um léttun fisksins
eru sendar I stjórnrásina, sem
siöan stillir inn þaö hitastig, sem
nauðsynlegt er til aö viðhalda
stööugum þurrkhraöa. Samband-
iö milli léttunar og hitastigs hefur
veriö fundiö út meö fræöilegum
athugunum á flæöi vatns I fisk-
holdi.
I stuttu máli urðu niðurstööur
þessara tilrauna á þá leiö, aö
fiskurinn léttist um 75% á 26-27
timum. Ef fiskurinn er 80% rakur
Iupphafi,samsvararþettaþvl, að
fiskurinn hafi verið þurrkaöur
niöur i 20% raka. Þaö er þvi ljóst,
aö hægt er aö þurrka hausaðan og
slógdreginn kolmunna á meira en
helmingi styttri tima meö þessari
aðferö, þar sem hitastig er hækk-
aö. Hætt er viö aö meiri þurrk-
hraöi komi niöur á gæöum fisks-
ins og virtist svo vera i þessu til-
felli. Fiskurinn var dekkri og
lausari i sér og losnaöi auöveld-
lega frá beinum. Ekki er vist að
þetta komi aö sök, en ekkert er
vitað um viöbrögö kaupenda viö
slíkri vöru, þvi aö engin markaös-
könnun hefur veriögerðtil þessa.
Þurrktilraunir að Reyk-
hólum
Þörungavinnslan á Reykhólum
er langöflugasta og vandaðasta
þurrkstöö á landinu. Hugmyndin
um þurrkun smáfisks, svo sem
loðnu, spærlings kolmunna og
jafnvel venjulegrar skreiöar i
þurrkaranum á Reykhólum kom
fram siöastliöiö haust. Rannsókn-
arstofnun fiskiðnaðarins lét, meö
tilstyrk sjávarútvegsráöuneytis-
ins, smiöa tilraunaþurrkskáp
þann, sem áöur var lýst. Var þar
likt eftir þeim þurrkskilyröum
sem eru i þurrkara Þörunga-
vinnslunnar og á þann hátt undir-
búin tilraun i stærri stll sem
skyldi fara fram á Reykhólum.
Þessar tilraunir bentu til þess, aö
hægt væri aö þurrka allþykkt lag
af loönu, þegar loönan væri oröin
nægilega mögur, eöa innan viö
5% fitumagn.
Um miöjan marz 1977 var svo
ekið meö loönu frá Reykjavlk aö
Reykhólum og hún þurrkuð i
þurrkara Þörungavinnslunnar.
i Þörungavinnslunni aö Reykhólum hafa veriö geröar tilraunir tii þurrkunar á ioönu, og er þeim tilraunum lýst I grein
þessari. — Timamyndir: Gunnar.
Flutningskostnaöur var um 5
kr/kg af hráefni, samsvarandi 25-
30 kr. á kg. af afurðum.
Loðnan var þurrkuö á 20-25 tim-
um niöur I 40% raka, en siöan eft-
irþurrkuö I stokkum meö heitum
blæstri. Framleiöslugetan er þvi
u.þ.b. 3-4 tonn af skreið á sólar-
hring. Alls voru framleidd um 4
tonn af loönuskreið i þessari til-
raun.
Kostnaður við þurrkun
Aöur en ráöizt er i byggingu
þurrkstöövar, þarf að sjálfsögöu
að kanna arösemi sliks fyrirtæk-
is.Fyrst og fremst ber að athuga,
hvort fyrir hendi sé markaöur og
hvaða verö kaupendur bjóða fyrir
vöruna. Þegar þaö er oröiö ljóst,
er hægt að ákveöa hámarks
framleiöslukostnað miöaö viö
ákveðið hráefnisverð.
Akveöa þarf stærö þurrkstööv-
arinnar og afköst og miöa þá
annaöhvort viö þaö magn hráefn-
is, sem stööin getur tekiö á móti
eöa magn framleiddrar vöru á
ári. Stærð stöövarinnar ræöst af
framboöi hráefnis, markaöi fyrir
vöruna o.fl.
Viö þurrkun á smáfiski er
rekstrarkostnaöur mjög háöur
þvi, hvort vinna þarf fiskinn áöur
en hann er þurrkaður. Ef unnt er
aö þurrka fiskinn heilan, sparast
mikill kostnaöur viö hausun og
slógdrátt. Efframboö af hráefni
er aöeins stuttan tima ársins,
gæti veriö nauösynlegt aö frysta
mikinn hluta þess og þurrka
seinna. Margar rekstrarleiðir
koma þvi til greina viö rekstur
þurrkstööva fyrir smáfisk.
Fyrst eru athugaöir þeir mögu-
leikar sem um er aö ræöa varð-
andi forvinnslu (hausun, slóg-
drátt, þvott) og frystingu. Fjórir
möguleikar koma til greina: 1.
Engin forvinnsla, engin frysting.
2. Forvinnsla, engin frysting. 3.
Frysting, engin forvinnsla. 4.
Frysting og forvinnsla.
Kostnaðaráætlanir
Til þess aö geta gert sér grein
fyrir þvi, hvort bygging og rekst-
ur þurrkstöðvar borgi sig, þarf að
áætla kostnaö framleiðslu vör-
unnar og bera siðan saman viö
markaösverö.
Hjá Rannsóknastofnun fisk-
iönaöarins hefur veriö gerö gróf
stofnkostnaöar- og rekstrar-
kostnaðaráætlun fyrir þurrkstöö,
sem notar tvo þurrkklefa frá fyr-
irtækinu Afos Ltd. Reiknaö var
meö aö þurrkararnir gætu þurrk-
aö 20 tonn á dag, stööin starfaöi i
250 daga, en þetta gerir 5000 tonn
á ári af hráefni. Nýting I skreiö
var ákveöin 12%, þannig aö árs-
framleiðslan yrði 600 tonn.
Gert var ráö fyrir einni slóg-
dráttarvél, sem ynni allan sólar-
hringinn, meöan hráefni fengist.
Það magn af hausuðum og slóg-
dregnum fiski, sem er umfram
afkastagetu þurrkaranna, er
fryst i stööinni.
Hér veröur kostnaöaráætlunin
ekki rakin liö fyrirliö, en heildar-
kostnaöur er áætlaöur 192 millj-
ónir 690 þúsund krónur. Slöan
telja þeir félagar, Kristinn og
Trausti, upp og sýna I töflum
rekstrarkostnaö, fjármagns-
gildisaöferö, fjármagnskostnaö-
araöferö og fleira. Siöan segir aö
lokum i skýrslu þeirra:
Til þess aö þurrkun á smáfiski
geti borgaö sig, þurfa ýmis skil-
yröi aö vera uppfyllt. 1 fyrsta lagi
þarf aö vera nægilegt framboö af
hráefni. Engin tæknileg vand-
kvæöi viröast vera á því aö veiöa
kolmunna, spærling og loðnu.
Málið snýst þvi raunverulega um
þaö verö, sem framleiöendur geta
borgaö fyrir hráefniö. Veröiö er
mjög háö markaösveröi fullunn-
innar vöru, sem þarf aö vera þaö
hátt, að ekki veröi tap á rekstrin-
um. 1 ööru lagi þarf aö vera nægi-
lega stór markaöur fyrir
þurrkaöan smáfisk.
Töluveröur markaöur viröist
vera á Noröurlöndum og viöar
fyrir þurrkaöan smáfisk I gælu-
dýrafóður og fæst ágætt verö fyrir
vöruna þar. Þá eru einnig taldar
talsveröar llkur á þvi, aö hægt sé
að selja kolmunnaskreið til
manneldis, þvi skreiðin mun hafa
hlotiö góöar móttökur i Nigeriu,
þegar gerðar voru þar markaös-
kannanir. Niöurstööur arösemis-
athugana benda til þess, aö fjár-
festing i þurrkstöö, sem framleiö-
irmikiö magn af skreiö (600 tonn
á ári) muni vera hagkvæm”.
Þetta glæsilega sófasett bjóðum við bæði leðurklætt
eða með vönduðu óklæði eftir eigin vali, í
Skeifuhúsinu við Smiðjuveg og í Kjörgarði
sölumet,
fleiri litir
Góðir litir gleðja augað. Falleg
áferð og frábær ending Hrauns,
húsamálningarinnar frá Málningu
h.f., hefur stuðlað að vinsældum
hennar. Enda margfaldaðist salan
á s.l. ári.
Hraun hefur sýnt og sannað fram-
úrskarandi eiginleika; — við höf-
um dæmi um rúmlega 10 ára end-
ingu. Hraun er sendin akrýlplast-
málning, sem sparar vinnu: Betri
ending og færri umferðir. Ein um-
ferð af Hrauni jafngildir þrem um-
ferðum af venjulegri plastmáln-
ingu.
Nú bjóðum við ennþá meira litaúr-
val í Hrauni en áður. Lítið á lita-
kortið og fáið allar upplýsingar hjá
umboðsmönnum okkar.
HRAuN
SENDIN AKRÝLPLASTMÁLNING
málninghlf