Tíminn - 27.08.1977, Qupperneq 8

8
Laugardagur 27. ágúst 1977

Kristján Benediktsson:
Atvinnumál
Síðari grein
tiltölulega auöveldu móti létt
undir með þessum fyrirtækjum.
Lengi vel fékkst meiri hlutinn
ekki til aö hlusta á slikar hug-
myndir. Nokkuö hefur þvi verið
komiö til móts við sjónarmiö okk-
ar og gatnageröargjaldiö ekki
innheimt að fullu, ef byggt er i
áföngum. Tillaga, er við fluttum
seint á árinu 1962 og höfum oft
endurflutt, var svo hljóöandi:
„Til þess aö létta undir meö
nýjum iðnfyrirtækjum i borginni
og jafnframt aö gera þeim eldri
auöveldara aö færa út kviarnar
ákveöur borgarstjórn, aö gatna-
geröargjald af iönaöarlóöum
veröi innheimt á 5 árum meö
jöfnum afborgunum.”
Aðstöðuleysi
útgerðarinnar
Eins og atvinnumálaskýrslan
ber meö sér hefur oröiö hrikaleg-
ur samdráttur i fiskveiöum og
fiskvinnslu í Reykjavik. Reyndar
hefur sú þróun veriö augljós um
langt árabil. A sama tima hefur
útgerö og fiskvinnsla eflzt á
flestum öörum útgeröarstööum
landsins. Hlutfallslegur sam-
dráttur i fiskvinnslunni i
Reykjavik er slikur, að áriö 1963
var hlutur Reykjavikur i vinnslu
þorsks og flatfisks á öllu landinu
16,3%, en aðeins 8,7% 1975.
Þessi þróun i útgeröarmálun-
um veröurekki skrifuö á reikning
byggöastefnunnar nema aö tak-
mörkuðu leyti eins og ég hef áöur
vikiö aö. önnur atriöi valda þar
mestu um.
Formaður Landssambands is-
lenzkra útvegsmanna, Kristján
Ragnarsson, veröur varla sakaö-
ur um aö blanda pólitik i málið
eöa vilja gera hlut borgar-
stjórnarmeirihlutans i Reykjavik
verri en hann raunverulega er. 1
viötali, sem hann átti við eitt af
dagblööunum i tilefni af útkomu
atvinnumálaskýrslunnar fórust
honum svo orö um aöstööuleysi
útgeröarinnar i Reykjavikurhöfn
og sljóleika borgaryfirvalda i
þeim málum:
„Meðan borgaryfirvöld sýna
ekki meiri skilning á þörfum út-
geröarinnar i Reykjavik en veriö
hefur á hafnarmálum hennar,
veröum viö aö segja aö hér vanti
verulegan skilning á þörf þessar-
ar atvinnugreinar fyrir uppbygg-
ingu. Okkur hefur ekki einu sinni
fundizt hafnaryfirvöld sjálf hafa
skilning á nauösyn þess, að lag-
færa höfnina.”
Siöar Isama viötalihefur blaöið
eftir Kristjáni svofelld ummæli:
„Þvi væri ekki aö leyna, aö
mun betur væri búiö aö útgerö-
innu úti á landsbyggðinni, en i
Reykjavik. Einnig væri viöa
betur búiö aö þessum málum frá
hendi bæjaryfirvalda úti á landi
en i Reykjavik, þvi t.d. væru út-
gerðarmenn á algjörum hrakhól-
um meö hafnaraöstööu, þar sem
höfnin i Reykjavik virtist einkum
eiga aö þjóna kaupskipum. Þau
væru þar um allar bryggjur og
garöa, meöan fiskiskipin kæmust
hvergi aö. Þaö út af fyrir sig heföi
mjög alvarlegar afleiðingar fyrir
Reykjavik.”
forsendan fyrir minnkandi útgerö
frá Reykjavik.
Allt þaö fjármagn, sem höfnin
hefur haftúraö spila, hefur veriö
notað til aö stækka og bæta hina
almennu vöruhöfn. Stórar
skemmur, sem á sinum tima voru
reistar á Grandabakka og
Grandabryggju og ætiaöar voru i
upphafi til nota fyrir útgeröina,
voru afhentar skipafélögunum
undir vörur og með þvi hófst al-
menn vöruskipun i Vesturhöfn-
inni, sem ætluð var fyrir báta og
togara. Þetta þrengdi vitnanlega
mjög athafnasvæöi bátanna og
kom I veg fyrir, að hægt væri að
flytja löndun togaranna i Vestur-
höfnina. Löndun úr togurunum
hefur verið i austanveröri höfn-
inni viö Faxagarö. Meginhluta
togarafisksins hefur þvi orðið aö
aka á bilum gegnum eitt 'mesta
umferöar- og athafnasvæöi borg-
arinnar til frystihúsanna i
Vesturbænum.
Löndunarkostnaöur togara i
Reykjavikurhöfn er talinn sá
hæsti á landinu. Vegna aöstööu-
leysis hefur ekki reynzt fært aö
láta togarana nota kassa undir
aflann. Hefur þaö mjög rýrt verö-
mæti aflans.
Glöggur maður hefur reiknaö
út, að þau atriöi, sem ég hef hér
drepið á, hafi numiö um lOOmillj.
kr. á s .1. ári I minna aflaverðmæti
einungis hjá togurum Bæjarút-
gerðarinnar.
Þá hefur veriö á þaö bent aö á
s.l. ári hafi aflaverömæti hjá tog-
urum Útgerðarfélags Akureyr-
inga verið um 270millj. kr. meira
en eflaverðmæti togara BÚR,
fyrir svipaö magn. Þegar litiö er
á þau atriði, sem hér hafa verið
nefnd, þarf engan aö undra, þótt
útgerð frá Reykjavik standi ekki
meö miklum blóma.
Varað við hættunni
1 marzmánuði 1966 flutrtu borg-
arfulltrúar Framsóknarflokksins
itarlegar tillögur i borgarstjórn
um útgerðarmálefni. 1 inngangi
þessarar tillögu var aö þvi vikiö,
aö samdráttar væri fariö aö gæta
i útgerö frá borginni, og þar sem
hér væri um undirstöðugrein at-
vinnulifsins aö ræöa, þyrftu borg-
aryfirvöld að gripa til sérstakra
ráöstafana til úrbóta. Siðan var
lagt til, aö eftirfarandi atriöi uröu
könnuö sérstaklega eins og þar
segir:
„1. Hverhlutur útgeröarinnar er
I atvinnulifi borgarinnar nú i
dag og hvaöa breytingar hafa
oröiö i þeim efnum siöustu árin.
2. Hver áhrif þaö mundi hafa I
framtiöinni, ef útgerö frá
Reykjavik drægist verulega
saman frá þvi sem nú er, og
þeir, sem stunda þessa at-
vinnugrein, hyrfu til annarra
starfa.3. Hvernig aöstaöan I
landi er til útgeröar og hvaöa
umbætur mætti gera, svo að
aðstaöa og skipulag yröi betra
og hagkvæmara en nú er.
4. Hverjar ráöstafanir mundi
vænlegast aö gera til aö auka
útgerö frá Reykjavik i fram-
tiöinni.”
1 fyrri grein minni rakti ég þau
atriöi úr atvinnumálaskýrslunni,
sem gleggsta mynd gefa um at-
vinnuþróunina I Reykjavik
siöustu árin. Eins og ég þar sagöi
telja höfundar skýrslunnar eink-
um tvær ástæður valda þeim
breytingum, sem oröið hafa. Hin
fyrri er, hve illa hefur verið búiö
aö undirstööugreinunum, iönaöi
og sjávarútvvegi af hálfu borg-
arinnar. Hin siöari er byggöá-
stefnan og áhrif hennar. Ég mun
fyrst vikja nokkrum oröum aö
byggöastefnunni og þeim
áhrifum, sem hún hefur haft aö
minum dómi. Siöan mun ég ræöa
um þá þætti, sem snúa beint aö
borgaryfirvöldum, þaösem kalla
mætti heimatilbúnu vandamálin.
Byggðastefnan
Raunhæf byggðastefna varö
fyrst til meö stofnun vinstri
stjórnarinnar 1971. Þá var at-
vinnuástand viöa útium land meö
þeim hætti, eftir 12 ára samfellda
setu þeirrar rikisstjórnar, sem
gafsjálfri sér nafnið „Viðreisn”,
að fólksflótti úr mörgum byggöa-
lögum varyfirvofandief ekkiyröi
breytt um stefnu. Flest af þvi
fólki heföi án efa leitað til þétt-
býlisstaöanna viö Faxaflóa.
Núverandi rikisstjóm hefur
haldið byggöastefnunni áfram og
eflt hana aö ýmsu leyti. Arangur
byggðastefnunnar hefur fyrst og
fremst komiö fram I mikilli
endurnýjun fiskiskipa og endur-
bótum á fiskvinnslustöövum. Þá
hafa skuttogarar viöa komiö i
staö minni fiskibáta og gert hrá-
efnisöflunina jafnari og atvinnu
tryggari. Viö þessar aögerðir uxu
tekjur fólks á þessum stööum.
Þaö fékk trú á framtiö byggö-
arinnar, ibúöabyggingar hófust,
sem leiddi til enn meiri atvinnu.
Afleiöingar þessa hafa svo orö-
iö auknar tekjur sveitarfélag-
anna, þar sem þessi uppbygging
hefur átt sér stað, þannig aö þau
gátu i vaxandi mælifariö aö sinna
félagslegum verkefnum I byggö-
arlaginu. Aöstööumunurinn viö
höfuöborgarsvæöið bæöi at-
vinnulega og félagslega minnk-
aöi.
Sumir vilja halda þvi fram, aö
aögeröir núverandi og fyrr-
verandi rikisstjórnar til aö
treysta atvinnulifiö viöa út um
land sé meginforsendan fyrir
samdrætti I undirstööugreinum
hér I Reykjavik, hlutfallslegri
lækkun brúttótekna og fækkun
fólks á bezta aldursskeiöi, meöan
öldruöum fjölgar. Þáttur byggöa-
stefnunnar I þessari þróun er ekki
veigamikill aö minum dómi, þótt
mér komi ekki til hugar aö halda
öðru fram en aö hann sé einhver.
Hægt er t.d. aö benda á nokkur
ákveðin dæmi, þar sem lán úr
Byggöasjóöi til viöbótar viö Fisk-
veiöisjóöslán höföu úrslitaáhrif
um þaö, aö bátar voru seldir frá
Reykjavik og út á land. Ekki er
heldur ósennilegt, aö 35 ára
gamall maöur, sem tvitugur aö
aldri yfirgaf heimabyggö sina
vegna lltillar atvinnu þar, hafi
brugöiö á þaö ráö aö flytja heim
aftur, þegar atvinnuástandiö
batnaöi fyrir aögerðir byggöa-
stefnunnar.
Samanburður við
nágrannabyggðir
Varöandi lánveitingar úr
Byggöasjóöi hafa sömu reglur
gilt á öllu höfuöborgarsvæöinu og
Suöurnesjum, aö þvi er ég bezt
veit. Reykjavik hefur þvi ekki
veriö i neinum sérflokki hjá
Byggöasjóði, heldur I sama báti
og önnur sveitarfélög á
Reykjanesskaganum. Ætla mætti
þvi, að áhrifa frá byggöa-
stefnunni ætti aö gæta nokkuö
svipaö á þessu svæöi, ef þau væru
svo mikill, sem ýmsir vilja vera
láta. Ef við lftum fyrst á fólks-
fjölgun á höfuöborgarsvæöinu
kemur i ljós, aö á meöan fólks-
fjöldi I Reykjavik stendur
næstum i staö, fjölgar m jög mikiö
i öllum sveitarfélögunum i ná-
grenninu. Á meöan tekjur á hvern
framteljanda i Reykjavik hafa
smátt og smátt verið að þokast
niöur fyrir landsmeöaltal, hafa
sambærilegar tekjur i Kópavogi,
Hafnarfiröi, Keflavik og Gull-
bringu- og Kjósarsýslu verið
langt yfir landsmeöaltali. A
meöan iönaöarframleiösla i
Reykjavik hefur staöið i staö og i
sumum greinum minnkaö, hefur
iðnaöur vaxiö verulega i sumum
nágrannasveitarf élaganna.
Skýringa á þessu veröur vissu-
lega aö leita annað en til byggöa-
stefnunnar. Þær má hins vegar
m.a. rekja til úrræöaleysis og
skilningsleysis borgaryfirvalda á
þörfum undirstööuatvinnugrein-
anna.
Ný verkefni
i iðnaði
Varöandi iönaöinn i borginni
hefur á þaö skort, að reynt væri
aö finna þær greinar, sem bezt
hentuöu og lifvænlegastar væru,
skipuleggja fyrirtæki I þeim og
reyna siöan aö hlúa aö vexti
þeirra og viðgangi svipaö og
forystumenn Akureyrar hafa gert
þar varðandi ullar- og skinna-
iönaöinn og skipasmiöarnar.
A þetta höfum við framsóknar-
menn oft bent i borgarstjórninni
og flutt um þaö tillögur. Þannig
flutti Kristján Friöriksson, sem
þá var varaborgarfulltrúi, eftir-
farandi tillögu áriö 1970:
„Borgarstjórn ákveöur aö beita
sér fyrir, aö hafin VERÐI skipu-
leg leit aö nýjum verkefnum á
sviöi iönaöar. Veröi leit þessi
framkvæmd I samvinnu viö sam-
tök iönaöarins i borginni og aöra
þá aöila, sem ástæöa þykir til aö
hafa samvinnu viö um þetta verk-
efni.”
Þessari tillögu var siöur en svo
illa tekiö i borgarstjórninni, enda
voru þá flestir uggandi um fram-
tiö iönaöarins vegna aöildar okk-
ar aö EFTA. Hins vegar skorti
allan vilja til aö gera nokkuö i
málinu hjá meiri-hlutanum i
borgarstjórninni. Enda varö
árangurinn eftir þvi.
Ártúnshöfðinn
hornreka
Borgarstjórnarmeirihlutinn
hefur dyggilega fylgt þeirri
stefnu i lóöamálum, aö láta verzl-
unarfyrirtækin sitja I fyrirrúmi,
aö visu meö undantekningu aö þvi
er varöar samvinnuverzlunina.
Þau hverfi, sem sérstaklega hafa
veriö ætluö iönfyrirtækjum, hafa
setið á hakanum með fram-
kvæmdir, sem borgin hefur átt aö
annast. Stærst þessara hverfa er
á Artúnshöföa. Þar munu nú vera
um 120 fyrirtæki meö um 3000
starfsmenn. Þetta hverfi hefur
veriö aö byggjast s.l. 15 ár.
Formaður samtaka iön-
fyrirtækjanna á Artúnshöföa,
Kristmundur Sörlason, kvaddi
sér nýlega hljóös á siöum
Morgunblaösins. Hann gefur svo-
fellda lýsingu i sambandi viö sitt
fyrirtæki skv. frásögn Mbl.:
„Aöur en þetta fyrirtæki flutti
hingaö urðum viö aö borga 1200
þúsund krónur i gatnagerðar-
gjöld. Viö höfum hins vegar ekki
fengiö neitt I staðinn fyrir þessa
peninga, sem á núverandi verö-
lagi eru 7 milljónirHiösamagildir
náttúrlega fyrir öll önnur fyrir-
tæki hér. Þau hafa öll oröið aö
greiöa sin gatnageröargjöld.
Skiptir sú upphæö i heildina
hundruöum milljóna en I staöinn
fyrir okkar greiöslur hefur borgin
ekki gert neitt.”
Kristmundursagði, aö auk van-
efnda um lagningu varanlegs slit-
lags, rikti megn óánægja á höfö-
anum meö, aö almenningsvagnar
borgarinnar þjónuöu ekki hverf-
inu. „Hér vinna þúsundir manna
og margir þeirra veröa daglega
að stofna sér i lifshættu uppi á
Vesturlandsveginum, þvf engir
vagnar koma hér niður I hverfið.
Við höfum verið aö hringja i
starfsm-enn Strætisvagna
Reykjavikur, en þeir segjast ekki
hafa yfir neinum torfærubif-
reiöum aö ráöa. Venjulegum
strætisvögnum er ekki hægt aö
hleypa á götur hverfisins, segja
þeir”. Þannig komst at-
hafnamaöurinn Kristmundur
Sölvason aö orði.
Þegar þannig er staöiö aö mál-
um þarf vissulega enginn aö falla
í stafi af undrun, þótt iönrekendur
hafi leitaö út fyrir borgarmörkin
meö atvinnurekstur sinn.
Ekki samkeppnisfær
við verzlunina
Skeifan austan Grensásvegar
er gott dæmi um þá þróun, sem
svo viða hefur átt sér staö i
Reykjavik. Skeifan átti aö veröa
iönaöarsvæöi og var byggt sem
slíkt á sinum tima. Framvinda
mála hefur hinsvegaroröið sú, aö
verzlunina hefur þrengt sér inn á
þetta svæöi og iðnaðurinn oröiö aö
vfcja. Iönaðurinn hefur hreinlega
ekki getað keppt um húsnæðiö viö
verzlunina. Borgaryfirvöld virö-
ast hafa látið sér þessa þróun
mála vel lika og ekki gert athuga-
semdir, þótt húsnæöi þarna væri
tekiö til annarra nota en skipulag
og skilmálar mæla fyrir um.
Einkum hefur þessi þróun oröið
á þeim hluta Skeifunnar, sem
Iöngaröar h.f. fengu til ráöstöfun-
ar. Eigi aö siöur fengu þeir sömu
aöilar fyrir skömmu úthlutaö
viðbótarlóðum á svæöinu inn meö
Miklubrautinni aö noröan, þótt
meðal umsækjenda væru ýmis
iönfyrirtæki, sem ætla mætti, aö
ekki mundu ráöstafa húsnæöinu
undir verzlunarrekstur eins og
Iöngarðar h.f. hafa gert.
t at v innumál askýrslunn i
kemur fram, aö hjá iðnaðinum i
borginni er enginn vaxtar-
broddur, heldur alger kyrrstaða.
Hætt er viö aö svo veröi áfram, ef
ekki veröur breyting á afstööu
borgaryfirvalda til þessarar
mikilsveröu atvinnugreinar.
Gatnagerðargjöld
Allt frá árinu 1962 hafa
framsóknarmenn i borgarstjórn
beitt sér fyrir þvi, aö iönfyrir-
tækjum yröi gert auöveldara að
byggja yfir starfsemi sina með
þvi aö þau fengju aö greiöa hiö
svokallaöa gatnageröargjald með
jöfnum greiöslum á 5 ára tima-
bili. Aþennan háttgat borgin með
Eins og fram kemur I ummæl-
um formanns Landssambands
isl. útvegsmanna hafa borgar-
yfirvöld Reykjavikur brugðizt
þeirriskyldu sinni, aö búa útgerö-
inni viöunandi aöstööu I höfninni.
Þetta er aö minum dómi megin-
Borgarstjórnarmeirihlutanum
þótti þessi tillaga meö öllu óþörf
og visaöi henni frá. Þannig hefur
viöhorfiö veriö til þessara mála
hjá forsjármönnum borgarinnar.
Ekki er þvi von, að vel hafi fariö
svo sem fram hefur komið.