Tíminn - 20.11.1977, Síða 21

Sunnudagur 20. nóveinber 1977
21
Strokkur og rúmfjöl, haglega útskorin.
gripir. Ef ég sé þar eitthvaB, sem
mig langar sérstaklega til aö
smiða eftir, þá teikna ég hlutinn,
eða rissa hann upp mér til minnis.
Ég get til gamans sagt eina slika
sögu.
Heima hjá mér, vesturi Dölum,
var til gömul og virðuleg rúmf jöl,
útskorin. Hún glataðist, þegar við
fluttumst i burtu og nýtt fólk kom
á bæinn, og ég sá mikið eftir
henni. En svo geröist það eitt
sinn, að ég rakst,á aðra rúmfjöl,
hér vestur á Þjóðminjasafni, með
alveg sama munstri. Ég fékk
hana lánaða og skar úr aðra rúm-
fjöl eftir henni.
— Er það kannski fjölin, sem
við vorum að láta mynda áöan?
— Nei.ekkier núþað, enhún er
samt úr Dölunum lika.
Þannig hef ég fengið fyrir-
myndir minar, og svo lika úr bók-
um, en annars er ekki mjög mikill
bókakostur til um þessi efni,
þannig að hægt sé að sækja þang-
að beinar fyrirmyndir.
— Hvenær þykir þér bezt aö
Haildór Kr. Kristjánsson. Timamynd GE.
ég hafði borið fram fyrirspurnir
minar. Og sannleikurinn er nú
lika sá, aö þetta verk veröur
naumast unnið nema með nánu
og góðu samstarfi við margt fólk.
Hvorki fjöldafram-
leiðsla né gróðafyrirtæki
— Mig langarað tala meira um
smiðarnar. Gripir þinir virðast
bera með sér langa þjálfun, jafn-
vel ævilanga ögun. Byrjaðir þú
ekki kornungur að smiða?
— Ég man varla fyrr eftir mér
en að ég væri farinn aö bjástra
meö tálguhnif og hamar. Þetta
var siður heima, það gerðu allir,
og þótti ekki i frásögur færandi.
— Hvernig vinnur þú núna?
Færðu innblástur — óstöðvandi
löngun til.þess aö smlða ask,
skera út rúmfjöl eða annað þvi
likt?
— Ég veit ekki hvort við eigum
að nota svo hátiðlegt orð sem inn-
blástur. Ég fer oft á Þjóðminja-
safniö, þar sem eru margir góðir
viipia, — og þá á ég bæöi við árs-
tima og hina ýmsu tima sólar-
hringsins?
— Ég hef heyrt um mann, sem
sagðistvera upplagöastur til þess
að gera myndir i skammdeginu.
Ekki get ég tekiö undir það, þótt
ég hins vegar vinni aö þessu á öll-
um timum árs. Atvikin hafa hag-
aö þvisvo, aöég hef heizttíma til
þess að sinna smiðum á kvöldin
og um helgar, þegar hlé er á hinu
svokallaöa brauðstriti.
— Ertu ekki lengi með hvern
hlut?
— Það er ákaflega misjafnt.
Þetta er ekki nein fjöldafram-
leiðsla, enda geri ég þetta mest
mér til gamans, en ekki til að
græða á þvi. Ég reyni að breyta
til, hafa mynstrin sem f jölbreytt-
ust, en það getur aftur kostað
talsverða leit og heilabrot. Auk
þess ersjálft verkið seinlegt. Hér
erekki hægt að koma neinum vél-
um viö, aðalverkfæriö er hnifur.
Þetta er alveg eins og flest eða öil
önnur handavinna aö því leyti, að
að segja að hlutirnir mínir séu
svo mjög fallegir, en hitt er rétt,
að ég er að fást viö ættfræði á
milli þess sem ég föndra við
smiðarnar. Þegar ég hittimenn á
fömum vegi, spyr ég þá gjarna
hvaðan þeir séu. Ég hringi lika
talsvert mikiö i fólk til þess að
leita upplýsinga um það sjálfteða
aðra. Mér finnst, satt að segja,
dálitið merkilegt, hve vel fólk
tekurslíku kvabbi. Ég manaldrei
eftir þvi að neinn hafi svaraö mér
ónotalega og sagt að mér komi
þetta ekkert við, Gða eiítnvað i þá
áttina. Hins vegar er talsvert al-
gengt að kunningsskapur takist á
milli min og fólksins sem ég tala
þannig við, jafnvel eftir eitt sim-
tal. Enda eru Islendingar fróð-
leiksfúsir á þessu sviði og hafa
gaman af að fræða aðra um þaö
sem þeir vita. Þaö hefur nokkuð
oft komið fyrir, að fólk, sem ég
hafði einhvern tima talaö við,
hringir til min og lætur mér i té
upplýsingar, sem þvi höfðu
áskotnazt, jafnvel löngu eftir að
reyna aö leggja það allt á minnið,
svo ég settist niður og byrjaði að
skrifa. Siðan hef ég verið að
spinna við þetta.
— Er þetta orðið mikið hand-
rit?
— Ætliþað séu ekki svona þrjú
til f jögur hundruð vélritaöar ark-
ir. Þetta er niðjatal, talið frá
manni, sem Ormur hét, og var að
eignast sinbörn um og fyrir alda-
mótin 1800. Fyrsta barn hans fæð-
ist árið 1770, en hið siðasta 1805.
Hanneignaðist24 börn með tveim
konum, og konurnar voru systur.
Þessi ætt er orðin geysilega út-
breidd um Dali, einkum vestan-
verða. Helztu einkenni þessara
ættmenna eru hagleikur og kven-
semi. Það hefur löngum verið um
þá sagt, að þeir væru vel bang-
hagir, jafnvel oddhagir lika, en
ættin hefur ekki litið mjög stórt á
sig, og ég efast um, að það hafi
verið talinn neinn sérstakur ljóð-
ur á ráði manna, þótt einn og einn
þeir byggju til einn og einn lausa-
leikskrakka. En hins vegar hefði
verið litið niður á hvem þann
mann i þessari ætt, sem ekki gat
smiðað nema hornskakkan meis.
— Mérvirðistþú vera eingöngu
með karlmenn ættarinnar i huga.
En hvaö um konumar?
— Ég býst ekki viö að þær hafi
gefið körlunum neitt eftir. Þetta
erættarfylgja, sem hvorki fer eft-
ir kynjum né i manngreinarálit.
Mér finnast þessir eiginleikar
bera vott um lifskraft og myndar-
skap, —■ og hvorugt lastandi.
Sauðskinnsskór, askur, strokkur og tóbaksjárn. Skórnir og illepparnir
eru reyndar ekki gerðir af Halldóri, heldur eru þeir verk systur Hall-
dórs. — Timamynd GE.
— Eigum viö samt ekki að láta
ógetið núlifandi einstaklinga i
ættinni?
— Það getur vel verið — nema
að ég er einn þeirra, og er hreyk-
inn af! Ég er meira að segja svo
rækilega flæktur i þessa ætt, að
bæði föður- og móðurætt min
liggja þangað, og móðir min var
út af henni i tvo ættliði.
Ég athugaði einu sinni nem-
endaskrá þessa skóla, þarsem ég
vinn, og þá voru fimm af hundr-
aði nemendanna út af þessari ætt.
Ég vona, að nokkrar þúsundir nú-
lifandi íslendinga njóti þeirra
ágætu kosta, sem fylgt hafa þess-
ari ætt um langan veg. Það eru
sjöundi og áttundi ættliöur frá
Ormi gamla i Langey, sem nú eru
að renna sitt skeið I landi voru.
Meginsvæði ættarinnar er um
vestanverða Dali og Snæfellsnes,
Breiðafjaröarmegin. Einn angi
ættarinnar lenti samt alla leiö
norður á Melrakkasléttu. Það
geröist þannig, að maður af ætt-
inni gerðist prestur norður þar.
Siðan fluttist systir hans þangað
norður, giftist þar og varö mjög
kynsæl. Af henni er komið margt
ágætra manna.
Þannig hefur oft mynd-
azt góður kunningsskap-
ur.
— Og i þessu ert þú að grúska i
tómstundum þinum á milli þess
sem þú smíðar fallega hluti?
— Ég veitekki, hvortvið eigum
hún getur aldrei orðið fjölda-
framleiðsla eða gróðafyrirtæki.
— Notar þú þá næstum ein-
göngu venjulegan tálguhnif?
— Það fer nú dálitið eftir þvi,
hvaöa merkingu þú leggur i orðið
„venjulegur.” Ég nota ekki
venjulega vasahnifa, sem fást i
búðum, þvi ég smiða hnifa mina
sjálfur. Það er langbezt. Mér hef-
ur ekki þótt nógu gott stál i þeim
hnifum, sem ég heyí keypt i
verzlunum. Það er langbezt að
smiða hnifana sina sjálfur, úr
þjölum, sagarblöðum eöa öðru
sliku efni.
— Þú átt þá. gott safn hnifa?
— Já, og mörg önnur áhöld. Ég
held, aö ég hafi verið aö safna
verkfærum frá þvi ég man fyrst
eftir mér, og enn er ég dálitiö við-
kvæmur fyrir, ef ég sé smiöa-
áhald sem er fallegt og litur auk
þess út fyrir aö vera vandaö.
,,Það getur haft alvar-
legar afleiðingar”
— Smiðar og ættfræði eru að
visu ærið viðfangsefni hverjum
manni. Er það hið eina, sem þú
hefur gert i tómstundum þinum?
— Svo má það nú heita. Þegar
ég varð aö alast upp vestur I Döl-
um, var mikill siður aö yrkja
lausavisur viö hin margvisleg-
ustu tækifæri. Þetta lá i landi, það
gerðu allir, og sá þótti varla maö-
ur með mönnum, sem ekki gat
kastað fram sæmilegri og rétt
kveðinni stöku, þegar svo bar
undir. Ég tók þátt I þessu eins og
aðrir, en þó get ég ekki talið
vísnagerð með tómstundastörf-
um minum núorðið. Menn geta
sagt hvort heldur sem þeir vilja,
aö ég hafi vaxið upp úr þessari
áráttu með aidrinum, eða að ég
hafi hrapað niður af þvi menning-
arstigi að fást við ljóðagerð. Mér
er nokkuð sama hvor skýringin
er. Hitt er vist, aö tómstundir
minar hafa verið notaðar til ann-
ars mörg hin siðari ár. Sjálfsagt
er það minnstur skaðinn, þótt ég
leggi niður visnagerð. Hitt er
verra, að bæöi brageyra og mál-
tilfinning eru á undanhaldi með
þjóðinni, og þaö getur haft alvar-
legar afleiöingar.
„Enginn á annað en það
sem hann hefur bréf
uppá....”
— Þá eru þaö aö ldcum smið-
arnar. Hefur þú aldrei kennt
smiðar, svo hagur maður sem þú
ert?
— Nei, aldrei. Ég hef ekki tekið
próf Scui ainiuaKcunm iy Gg pGaa
vegna má ég ekki kenna smiðar.
„Enginn á annaö en það sem
hann hefur bréf uppá,” segir
„kóngsins böðull” I fyrsta kapi-
tula Islandsklukkunnar. Við, nú-
timamenn, gætum vel breytt
þessum orðum ofurlitið og sagt:
„Enginn er annað en það sem
hann hefur bréf uppá,” eöa ,,eng-
inn kannannaö en það sem hann
hefurbréf uppá.” Viðlifum á tim-
um, þegar ekki er lengur spurt
um getu manna og hæfni, heldur
hitt, hvortþeirhafieinhvern tima
komizt I gegnum einhvers konar
próf. Hins vegar gleymist okkur
þaö stundum, að prófin eru ekki
nærri alltaf öruggur mælikvarði
á getu og hæfni, þótt oft veiti þau
einhverja vlsbendingu og jafnvel
vitneskju um gáfur og starfshæfni
fólks. Ég held þvi, að við ættum
að temja okkur meira frjálslyndi
i þessu efni eins og mörgum öðr-
um. Við erum svo fá, aö okkur
veitirekkert af þvi að hver vinnu-
fær Islendingur starfi á þeim
vettvangi, þar sem hæfni hans og
hæfileikar njóta sin bezt, hvort
sem hann „hefur bréf uppá” það
frá einhverjum skóla eða ekki. Og
viðs vegar i þjóðfélaginu, — úti
um allt land, — eru menn, sem
geta margt fleira en þeir „hafa
bréf uppá.”
— VS.