Tíminn - 23.12.1977, Síða 20

20
Föstudagur 23. desember 1977
Komin er út ný málverkabók
um Sverri Haraldsson, listmál-
ara rituö aö Matthlasi
Johannessen, skáldi og ritstjóra
en hann hefur áöur ritaö merki-
legar bækur um Kjarval og
Gunnlaug Scheving.
Þaö er ekki svo auövelt aö rita
greinar um málverkabækur ef i
þeim er texti. Á aö lesa slikar
bækur eöa er textinn aöeins til
uppfyllingar eins og lesmál dag-
biaöanna innan um auglýsinga-
flóöiö i desember?
Eöa á textinn kannske aö
styöja viö myndirnar? Varla
þaö i þessu tilfelli og þaö viröist
tæpast þörf á hálfgildings þjóö-
skáldi til þess aö rekja ættartöl-
ur og aferil manna sem mála
myndir og allir vita hverjir eru.
Viö nánari kynni eru þetta
tvær bækur i einni. Spretthörö
vangaveltubók af ljóöaættinni
og svo stórkostleg litabók. um
flinkan málara sem svo lltiö
sést hjá almenningi en þeim
mun meira I bönkum og hjá
þeim sem hafa næga peninga og
vit til þess aö tryggja sér góöa
hluti upp á vegg.
Þvi er hér brugöiö á þaö ráö
aö fjalla um bókina i tveim hlut-
um. Annars vegar um textann
og hins vegar um listina og frá-
gang bókarinnar sem lika er
svolitill viöburöur.
Eins og fiskimennirnir í
guöspjöliunum
Þaö var mikiö lán aö fenginn
var rithöfundur og skáld til þess
aö semja texta i þessa bók. Hin-
ir læröu skiljast ekki lengur og
á þaö jafnt viö um listfræöinga
sem tala eöa rita um málverk
og jaröfræöinga sem tala um
kvikuna viö Kröflu og hennar
merkilegu hegöan. Samt eru
þessar fræöigreinar ágætar til
sins brúks, þótt alþýölegar séu
þær ekki.
Viö fögnuöum þegar reyndur
blaöamaöur Indriöi G. Þor-
steinsson var fenginn til þess aö
rita um Kjarval og viö fögnum
þvi aö Matthiasi var faliö aö rita
textann i bókina um Sverri, þvi
þá getur maöur a.m.k. lesiö
þessa bók og metiö hana sem
slika.
Frá þvi var greint nýveriö
þegar eitt af spekiskáldum okk-
ar var að koma meö bók aö sá
skortur fylgdi þessari bók aö
hana mætti lika lesa gagnstætt
hinu venjulega.
Þetta sama reyndist uppi á
teningnum aö málverkabókin er
ljómandi skemmtileg aflestrar
og vona ég aö þaö spilli ekki
fyrir henni þannig séö.
Bókin hefst i Vestmannaeyj-
um, þar sem Bjarni Jónsson
föðurafi Sverris fór meö hann i
fjallgöngur strax innan viö eins
árs aldur en frá þessu segir á
þessa leiö:
„Heimaey þar er ég fæddur
og uppalinn.
Mér er sagt ég hafi farið i
fyrstu fjallgönguna á Helgafell i
Vestmannaeyjum innan viö eins
árs aldur. Bjarni Jónsson fööur-
afi minn bar mig. Þetta hefur
verið fagran og snjólausan vetr-
ardag skömmu eftir áramót
1931. Siöan bar hann mig alltaf
þar til ég gat bjargað mér á eig-
in spýtur.
Viö afi fórum hvern einasta
sunnudag sem færi gafst i
gönguferðir oftast i fjallgöngur
— eöaþangaö til ég var þrettán
ára og varö skáti. Þá fór ég i
gönguferöir meö félögum
minum i skátahreyfingunni og
viö afi hættum aö fara þessar
sunnudagsferðir aö staöaldri.
Þessum sunnudagsgöngum
okkar afa lauk ávallt rétt fyrir
hádegi, og þá fórum viö i baö-
húsiö en þaö er ekki svo aö
skilja aö viö höfum ekki baðaö
okkur oftar en einu sinni i viku,
heldur var ekkert baö heima og
okkur þótti hressandi aö skola
af okkur eftir gönguferöirnar.
Sföan fórum viö heim i sunnu-
dagssteikina. Hún var mér ein-
kennilega minnisstæö, llklega
vegna þess aö ég hef veriö
orðinn mjög svangur, þó aö ég
hafi alltaf veriö svo litill mat-
maöur aö ég hef sjaldnast
boröaö nema af illri nauösyn.
Afi átti sex kýr þegar þær voru
flestar. Og auövitað var ég
kúreki þó aö ég hafi aldrei átt
neitt sameiginlegt meö þessum
siskjótandi kúrekum banda-
riskra kvikmynda enda gátu
Vestmanneyjar án þeirra veriö I
bernsku minni.
Kýrnar voru aöeins úti á
sumrin aö sjálfsögöu og enda
þótt mér þætti vænt um þær var
ég oit óþolinmóður yfir þvi hvaö
þær voru latar og siluöust hægt i
haga sifellt gripandi niöur I
ómerkilega grastoppa á vegar-
kantinum vitandi þó, aö þeirra
beið grænn og kafloöinn hagi.
Sérstaklega þótti mér þær bág-
rækar þegar ég eignaöist reiö-
hjól. Þaö var fyrr en almennt
geröist i Eyjum. Þegar ég rak
kýrnar i haga á morgnana var
allt á fótinn en þvi skemmti-
legra aö hjóla heim á ofsahraöa.
A kvöldin sótti ég kýrnar en þá
var ekki eins gaman aö hjóla
heim.
Ég gæti imyndaö mér þaö hafi
verið 3-4 km i kúahagann en
hann varundir Helgafelli og var
kallaö fyrir sunnan Fell. Eldfell
kom upp í gosinu 1973 á þessum
vegi þar sem ég rak kýrnar og
stendur rétt noröan viö hagana.
Ef ég þyrfti nú aö reka kýrnar
sömu leiö og fyrr yröi ég aö fara
þvert yfir Eldfell en haginn og
tún afa mins sluppu viö hraun
þvi þaö rann allt til noröurs.
Matthias Jóhannessen, skáld.
Mér er til efs aö nokkur hafi
átt fegurri æsku en ég. Afi átti
engan sinn lika og hann sá til
þess að engan skugga bar á upp-
vaxtarár min.
Ég var alinn upp hjá afa mín-
um og ömmu. Þau voru eins og
fiskimennirnir i guðspjöllunum,
þau áttu vissa fullkomnun og
heiöarleika. Afi prédikaöi ekki
og hann var ekki krossfestur en
hann gef ekki eftir neinum spá-
manni sem ég hef haft spurnir
af hvorki i orðum né æði. Hann
var bóndi og útgerðarmaöur i
hjáverkum og framkvæmda-
stjóri fyrir tveimur stórum
fyrirtækjum en peningar voru
honum ekki freisting þvi siöur
svarti galdur.
Hann var samvizkusamur
meö afbrigöum honum féll
aldrei verk úr hendi og sjötugur
hljóphann á Helgafell. Hann dó
1962 mig minnir 82ja ára
gamall.
Minn eini „komplex” er aö
hafa ekki veriö jafr, góöur og afi
minn átti skiliö. Ég á honum þá
skuld aö gjalda.”
Hví ekki eitthvað stórt?
Siöan rekur hann æskuna og
segir m.a. þetta:
„Margar ráöstefnur voru nú
haldnar aö mér fjarverandi og
umræðuefnið: hvaö átti aö gera
viö gripinn? Niöurstaöan várö
sú og átti ég talsveröan hlut aö
máli aö ég færi i Iönskólann i
Vestmannaeyjum sem var
kvöldskóli og ekkert sérstakt
viö hann aö athuga. En aöal-
ástæöan til þess aö ég vildi fara i
þennan skóla var sú aö ég gat
ekki hugsaö mér aö flytjast til
Reykjavikur frá Bjarna afa og
ömmu minni enda voru þau
oröin gömul og ég var sólar-
geisli þeirra eins og þau sögöu.
Þaö er ekki lítil ábyrgö og raun-
ar ljótt að taka sólargeislann frá
gömlu fólki.
Iðnskólinn i Eyjum var
fjögurra ára skóli en ég lauk
honum á tveimur árum og þá
hófust ráðstefnur að nýju um
framtiö mina. Ég haföi hálft I
hvoru veriö að gæla viö aö læra
skipasmiöareöa húsgagnasmiöi
þvi aö þá gat ég veriö áfram
heima i Eyjum. Ég var ekkert
aö hugsa um, hvaö þótti fint eöa
merkilegt aðeins um afa og
ömmu og eitthvaö sem væri
Þaö er ekki fyrr en á Parisar-
árunum 1952-53, sem ég fer út i
þessa hreinu flatarmálsfræði i
myndlist þar sem maður þarf
ekki einu sinni á jafn mikilli
kunnáttu aö halda og iönaöar-
maöur og reyndar stóðum viö
langt aö baki húsamálurum
hvaö snerti efni og kunnáttu.
Frá Vestmannaeyjum. 1946
fyrir annmörkunum á þessari
tegund flatlistar.
Þetta timabil stóð til 1955 en
þá gafst ég upp þó aö samherjar
minir i myndlistinni héldu
áfram á sömu braut og geri
raunar enn. Viö vorum nokkrir
saman á þessu ófrjóa timabili.
Hrópuðum húrra hver fyrir
öörum. Hvöttum hver annan
meö innantómu orðagjálfri og
vigoröum þvi að ekki gerðu
aðrir þaö. Sungum saman
halleljúa og „Fram fram þjáðir
menn...” Vorum bræöur 1
þjáningunni.
Einn daginn kom ég til eins
þessara hrjáöu samherja minna
og var hann þá I óskaplegum
vandræðum. Þaö var einhver
rauöur ferhyrningur i miöju
málverki sem hann átti i mikl-
um erfiðleikum meö(þvi aö hon-
um þótti hann koma út úr mynd-
inni og stinga i stúf við heildina.
Hann vildi ómögulega að einn
flöturinn skæri sig úr meö þeim
hætti og var lengi búinn aö berj-
ast viö þessa rauöu ófreskju. Ég
gleymi ekki hvað hann varö
undrandi þegar ég kom meö
nýtilega uppástungu aö lausn
málsins.
Málverkabók Sverris Haraldssonar
Hví ekki
eitthvað
stórt?
skemmtilegt aö taka sér fyrir
hendur. Þá hvarflaöi hugurinn
aö smiöum. Presturinn sem
fermdi mig haföi ekki fyrir siö
aö yröa af fyrra bragði á
fermingarbörnin sin úti á götu
og ég var þvi furðu lostinn þegar
hann stöövaði mig og tók mig
tali á Kirkjuveginum ég var
þess fullviss aö nú væri heims-
endir i nánd. Hann spuröi mig
hvaö ég ætlaði aö veröa. Ég
vissi þaö ekki en fór aö tala um
aö mig langaði kannski til aö
læra smiöi eöa mála myndir. Þá
horföi hann á mig eins og naut á
nývirki og sagði: „Ja-á, en
þetta er ekki nógu stórl fyrir þig
þvi ekki eitthvaö stærra eins og
arkitektúr?” Ég áttaöi mig ekki
á þvi fyrr en tveimur dögum
siöar að ég haföi veriö aö tala
viö atvinnugóömenni — og
kannske hefur hann lika sagt þó
ég muni þaö ekki nákvæmlega:
„En hvi ekki eitthvað stórt eins
og — ja aö veröa prestur?”
Hvað sem þvi liöur áttaöi ég
mig á þvi að hús eru að sjálf-
sögöu stærri en málverk þó aö
þau þurfi ekki endilega aö vera
merkilegri.
En þetta var erfitt próf og ég
stóöst þaö ekki.”
Eftir þvi sem liöur á ævi
Sverris Haraldssonar fjölgar
sýnum á lofti og þaö veröur
öröugt aö greina sjálfan sögu-
þráöinn sem viö. stundum nefn-
um lifshlaup: bókin hneigist i
átt til speki. Reynt er aö skýra
þverskeytta siglingu frá tizk-
unnar straumi yfir i eitthvaö
annaö. Talaö er um Kjarval, og
myndlistin veröur uppistaöan i
bókinni en ekki sá sem málaöi
myndirnar og nýir guöspjalla-
menn taka viö þessum gömlu.
Athyglisvert er t.d.þetta:
„A sýningu minni 1952 voru
natúralistiskar myndir og
kúbisk áhrif. Ég held þar hafi
ekki veriö nein mynd, sem ekki
var byggð upp á einhverri fyrir-
mynd.
Þetta timabil stóö aöeins yfir I
tvö ár en þá gafst ég upp.
Fannst þetta enginn vandi, auk
þess hundleiöinlegt og hæfileik-
um manns ekki samboðið aö
raöa niöur flötum á léreft og
þetta var svo fáránlegt aö viö
notuöum jafnvel oliuliti sem eru
mjög erfiöir og henta engan
Klifiö.
veginn flatarmálsmyndum. Allt
annaö efni heföi i rauninni veriö
betra, svo sem bilalökk og
hörpusilki. En viö vildum vera
alvörumálarar og nota oliuliti
eins og Kjarval. En þeir henta
bara allt öörum aöferöum. Þaö
þarf aö blanda þeim saman, svo
aö unnt sé aö auka á blæbrigöi
ýmiss konar og búa til sérstaka
áferð á léreftinu meö mismun-
andi þykku litalagi sem sagt:
þaö á aö nota þá eins og hvitan
galdur til aö ná áhrifum.
Ég haföi áöur notaö oliuna
með þessum hætti, en vildi nú
vera maöur meö mönnum og
samtima tizkunni auk þess sem
ég hafði ekki gert mér grein
Siöan hefur hvarflaö að mér
hvort þaö sé ekki meiri vandi aö
láta litinn koma á móti manni út
úr myndinni en hverfa inn i flet-
ina. Þaö getur hvaöa húsa-
málari sem er stillt saman flet-
ina, þannig aö þeir séu nokkurn
veginn á sama plani.
En hvaö um þaö. Á þessum
árum var sá mestur sem
þjáöastur var á sál og likama.”
Og nú rekur brátt aö þvi aö
söguþráöurinn hefur komizt á
það stig aö prósinn fer aö gefa
sig á saumunum og þá byrjar
skáldið aö yrkja. Þetta er aö
minu viti nýtt. Kannski ætti eftir
allt saman annaö hvort aö yrkja
kvæöi i málverkabækur, eða
rita sónötur og láta siöan
plöturnar fylgja?
Skýjamyndir
„Eldur og hörpur
er himinn þessa kvöids
glitaöur margbreytileiki I
hjúpi rúmsins.