Fréttablaðið - 29.07.2006, Side 26

29. júlí 2006 LAUGARDAGUR26
Skýrsla jarðfræðinganna Kristjáns Sæmundssonar og Hauks Jóhannessonar um sprungur á fram-
kvæmdasvæðinu við Kárahnjúka,
sem nýlega var gerð opinber og
unnið var að í júlí og ágúst í fyrra,
leiðir í ljós að sprungusvæðið
liggur nær framkvæmdasvæðinu
en áður var talið. Ítarleg rann-
sóknarvinna var unnin í kjölfar
þessara upplýsinga, á vegum
Landsvirkjunar, til þess að meta
hvort þær breyttu einhverju um
hönnun stíflunnar og hvort nauð-
synlegt væri að bregðast við þeim
með aðgerðum. Niðurstaða
umsjónarmanna framkvæmdanna
var sú að upplýsingarnar gæfu
ekki tilefni til að breyta fyrirhug-
uðum áætlunum.
Nýjar upplýsingar glæða umræðu
Umræða um það hvort Kára-
hnjúkavirkjun sé reist á sprungu-
svæði er ekki ný af nálinni. Fyrri
rannsóknir, sem unnar voru áður
en framkvæmdirnar á Kárahnjúk-
um hófust, gáfu þær niðurstöður
að sprungubeltið væri tólf kíló-
metrum vestan Kárahnjúkastíflu
og því þyrfti ekki að grípa til sér-
tækra aðgerða til þess að treysta
stoðir stíflunnar. En niðurstöður
rannsókna Kristjáns og Hauks
glæða þetta djúpstæða og tilfinn-
ingaríka deilumál lífi að nýju þar
sem ótvírætt er, út frá þeim upp-
lýsingum sem fyrir liggja, að
framkvæmdirnar fara fram á
sprungusvæði og sprungubeltið
er nær stíflustæðum en áður var
talið. Það þarf þó ekki að þýða að
varhugavert sé að reisa stífluna á
svæðinu, þar sem með þéttingum
og öryggisaðgerðum er hægt að
búa þannig um hnútana, að stoðir
virkjana séu traustar, þrátt fyrir
að þær séu reistar á sprungu-
svæði.
Niðurstöður Kristjáns og
Hauks eru túlkaðir með þeim
hætti, af hálfu framkvæmdaaðila,
að litlar sem engar vísbendingar
séu fyrir því að jarðskjálftavirkni
á svæðinu hafi verið einhver síðan
á ísöld. Á þeim forsendum er sú
ályktun dregin að sprungusvæðið
tilheyri ekki virku jarðskjálfta-
svæði. Sem síðan dregur stórlega
úr möguleikanum á því, að það
hrikti í stoðum Kárahnjúkavirkj-
unar vegna jarðskjálfta á svæð-
inu á næstu áratugum eða öldum.
Miðað við aðstæður á svæðinu
og burðarvirki virkjunarinnar er
talið að virkjunin þoli jarðskjálfta
upp á 6,2 á Richter-kvarða.
Sú túlkun niðurstaðna rann-
sókna Kristjáns og Hauks, að
virkjunin á Kárahnjúkum sé ekki
á virku sprungusvæði, er ekki ein-
róma álit jarðvísindamanna. Þvert
á móti telur Grímur Björnsson,
jarðeðlisfræðingur og sérfræð-
ingur í forðafræði jarðhita frá
Berkeley háskóla í Kaliforníu, að
niðurstöður rannsókna á jarð-
fræði svæðisins bendi til þess að
um virkt sprungusvæði sé að
ræða sem verði að rannsaka
betur.
Búast má við því, þar sem það
er ekki lengur deilumál hvort
framkvæmdirnar eru á sprungu-
svæði, að miðpunktur umræðunn-
ar um virkjanaframkvæmdirnar
á Kárahnjúkum, beinist nú að
þeirri grundvallarspurningu
hvort það geti haft afdrifaríkar
afleiðingar að virkja á sprungu-
svæði.
FRÁ FRAMKVÆMDASVÆÐINU VIÐ KÁRAHNJÚKA Nýjustu rannsóknir á framkvæmdasviðinu við Kárahnjúka sýna ótvírætt að Kárahnjúka-
virkjun er reist á sprungusvæði. Niðurstöðurnar eru þó ekki taldar hafa áhrif á framgang Kárahnjúkaverkefnisins. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
YFIRLITSKORT AF SVÆÐINU Kortlegging, er byggir á rannsóknum á Kárahnjúkasvæðinu, sýnir jarðfræði Kárahnjúkasvæðisins út frá rann-
sóknum sem unnar voru í júlí og ágúst í fyrra. FRÉTTABLAÐIÐ/ÍSOR
Stendur enn á traustum stoðum
„Undir öllum eða langflestum stíflum er eitthvað sem kallar á
aðgerðir til þéttingar og Kárahnjúkastíflan er engin undantekning
frá því. Til dæmis má nefna, að stíflurnar í Tungnaá standa á
hraunum sem runnu eftir ísöld. Þar var vandamálið ekki sprungur,
heldur það, að hraunin frá þessum tíma eru lek og hafa ekki verið
þjöppuð af ísaldarísnum. Þetta var töluvert mikið mál þegar að
stíflunum var unnið en með tímanum hefur þetta lagast. Við vissum
af sprungu sem var skáhallt yfir gljúfrið þar sem hún sást greini-
lega í bergveggnum. En þrátt fyrir athuganir á svæðinu þá er aldrei
hægt að fullvissa sig algjörlega um aðstæður, fyrr en búið er að
moka lausum jarðvegi ofan af undirstöðunni. Þegar því verki lauk
var stíflan endanlega hönnuð miðað þær upplýsingar. Ráðstafanir
sem gripið er til við svona aðstæður, eru þéttingar og svo aðlögun
stíflunnar að fræðilegri hreyfingu sprungna. Þá þurfti að hanna
steyptar undirstöður með þeim hætti að þær gætu hreyfst. Þetta
var hannað þegar menn höfðu það fyrir augum hvernig aðstæður á
stæðinu væru. Snemma á byggingartímanum fengu Kristján Sæmundsson og Haukur Jóhannes-
son það hlutverk að kortleggja jarðhita á svæðinu. Þeir reka fljótlega augun í sprungur, sem menn
höfðu ekki rekið augun í áður, ekki undir stíflunni heldur inni í lóninu. Þetta var rannsakað frekar,
með það að markmiði komast að því hvort jarðvegurinn, sem varð til eftir ísöld, hafi hreyfst eða
ekki. Niðurstaðan úr þessari rannsókn var sú að sprungurnar á Kárahnjúkasvæðinu væru eldri og
teljast því ekki til virkra sprungubelta. Það sem breytti heildarmynd jarðfræðilegra forsendna á
svæðinu var það að eystri mörk sprungusvæðisins, sem kennt er við Kverkfjöll, voru talin vera um
tólf kílómetra vestan Kárahnjúkastíflu. En miðað við nýjustu rannsóknir, sem gerðar voru í júlí og
ágúst í fyrra, er sprungusvæðið mun nær svæðinu. Þá þurfti að endurmeta forsendur fyrir jarð-
skjálfta á svæðinu og til þess voru fengnir sérfræðingar frá Rannsóknarstofnun Háskóla Íslands í
jarðskjálftaverkfræði. Þeir gáfu út skýrslur sem hönnuðir stíflunnar notuðu til þess að yfirfara þær
forsendur sem lágu fyrir þegar framkvæmdir hófust. Niðurstaðan úr endurmati á stöðunni, í ljósi
upplýsinganna sem rannsóknir Kristjáns og Hauks leiddu í ljós, var sú að stíflan stendur traustum
stoðum, en nokkrum atriðum var breytt til frekara öryggis. Ef svo ólíklega vildi til að jarðskjálftar
yllu hreyfingum á jarðvegi, sem er afar ólíklegt í ljósi upplýsinganna sem liggja fyrir, þá er hönnun
stíflunnar miðuð við þær. Það er alltaf heppilegt að vita allt um þau svæði þar sem unnið er að
byggingum. Nýjar upplýsingar um jarðfræði svæðisins á Kárahnjúkum skiptu ekki sköpum um
heildarmynd verkefnisins við Kárahnjúkastíflu og það er kjarni málsins. Ef þessar upplýsingar
hefðu legið fyrir, þegar ákvörðun um byggingu stíflunnar var tekin, þá hefðu þær engu breytt um
framgang verkefnisins.“
Skýrsla er byggir á nýjustu rannsóknum á fram-
kvæmdasvæðinu við Kárahnjúka, sem átti að
vera lokuð til ársins 2015, þykir sýna ótvírætt
að framkvæmdasvæðið við Kárahnjúka sé á
sprungusvæði. Niðurstöður rannsóknanna gefa
þó ekki tilefni til þess, að mati Landsvirkjunar,
að breyta fyrirhuguðum áætlunum. Magnús
Halldórsson skoðaði niðurstöður skýrslunnar.
Hriktir í stoðum Kárahnjúkavirkjunar?
Framkvæmdirnar á virku sprungusvæði
„Út frá jarðvísindalegum niðurstöðum þessarar skýrslu, er að mínu mati
ótvírætt að stíflurnar eru reistar á virku sprungusvæði. Þess vegna finnst
mér rökrétt, og nauðsynlegt, að áhættumat á svæðinu verði endurtekið.
Það þyrfti að setja upp jarðskorpulíkön, sem tengja saman spennusviðið í
berginu, og vatnsþrýstinginn. Út frá þess háttar rannsóknum er hægt að
fá niðurstöður sem mark er á takandi. Það hljómar ekki vel að dýrasta og
stærsta framkvæmd Íslandssögunnar, sem íbúar landsins gangast í ábyrgð
fyrir, skuli felast í því að reisa risavaxið mannvirki á virku sprungusvæði. Til
þess að það hljómi vel þá þurfa ítarlegar rannsóknir á jarðfræði svæðisins í
heild að hafa farið fram, og þær þurfa að sýna ótvírætt að áhættan sé ekki
það mikil að það borgi sig að fara út í framkvæmdina. Þessar rannsóknir lágu
ekki fyrir þegar ákveðið var að ganga til samninga við Alcoa, og því má leiða
af því líkur að ekki hafi verið nægilega vel vandað til verka. Hugmyndalíkanið
af Íslandi, í jarðvísindalegu tilliti, hefur alltaf verið það að ef fyrir finnst jarð-
hiti þá séu sprungur á því svæði virkar. Það sést á korti, sem fylgir skýrslunni,
að jarðhiti finnist á svæðinu og út frá því er hægt að tala um virkt sprungu-
svæði. Niðurstöður Kristjáns og Hauks sýna að jarðhiti sé á svæðinu þar sem stíflur eru reistar. Ég get vel
skilið að menn geti verið ósammála um þær niðurstöður sem fyrir liggja í rannsóknum á svæðinu. Það er
alþekkt í vísindum. En þegar þannig blasir við, þurfa menn að leita leiða til þess að rannsaka málið enn
frekar með ítarlegri rannsóknum, sem gefa betri vísbendingar um það hvernig jarðfræði svæðisins er í raun
og veru. Áhættumat vegna þeirra niðurstaðna sem fyrir liggja verður fara fram að nýju. Það liggur fyrir að
framkvæmdirnar hófust án þess að svæðið hafi verið rannsakað nægilega vel. Nýjustu rannsóknir staðfesta
það. Ein helsta ályktunin sem hægt er að draga af þeim niðurstöðum, sem leiða það í ljós að undirbún-
ingurinn fyrir framkvæmdina var ekki nægilega góður, er að aðferðafræðin við að fjármagna virkjunina var
ekki nægilega vel ígrunduð. Það er best að þeir sem lána fé til mannvirkja af þessu tagi þurfi að taka veð
í mannvirkinu, því þá hafa þeir mikla hagsmuni af því að meta niðurstöður rannsókna eins og þeirra sem
liggja fyrir nú. Miðað við þá fjármögnunarleið sem valin var, það er fjármögnun með ríkis- og borgarábyrgð,
þá liggur fyrir að það er freistandi að leiða hjá sér niðurstöður nýrra rannsókna á framkvæmdatíma. Það
er mín skoðun. Það er alveg ljóst að ef stíflurnar á svæðinu eru reistar á virku sprungubelti sem getur
gliðnað og hreyfst til og þar af leiðandi valdið minni framleiðslu virkjunarinnar, þá tapast peningar sem
Íslendingar ábyrgjast. Það er ekki úr vegi að minnast á það, að Sauðárfossmisgengið, sem liggur í gegnum
framkvæmdasvæðið á Kárahnjúkasvæðinu, hefur hreyfst þrisvar á nútíma. Það er óumdeilt. Það þýðir að
það hefur gerst á 3.000 ára fresti. Ef menn trúa því, að jarðhreyfing verði með reglulegu millibili, eins og
oft er gengið út frá, þá má geta sér þess til að jarðhreyfing gæti orðið á svæðinu á næstu áratugum eða
árhundruðum. Ég hef lengi haft, út frá mínum bakgrunni sem vísindamaður, mikla ónotatilfinningu fyrir
þessu stíflustæði. Nýjustu rannsóknir styrkja þá tilfinningu enn frekar.“
SIGURÐUR ARNALDS Tals-
maður Landsvirkjunar vegna
Kárahnjúkavirkjunar.
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
GRÍMUR BJÖRNSSON Jarðeðlis-
fræðingur og sérfræðingur í
forðafræði jarðhita.
FRÉTTABLAÐIÐ/GRÍMUR
Ágreiningur um niðurstöður rannsóknanna á virkjunarsvæðinu