Tíminn - 15.01.1978, Page 8

8
Sunnudagur 15. janúar 1978

útihúi á Glaumbte 1896
Ingólfur Davíðsson:
og búið í
gamla daga
205
Torfhús geta veriö býsna fög-
ur og farið prýðilega við Islenzkt
landslag. Hér sjáið þiö listaverk
af þvi tagi, þ.e. útihús á prests-
setrinu Glaumbæ I Skagafiröi
1896. Þaö er hlaöiö úr klömbr-
um og þekjan grasi gróin.
Myndina geröi Daniel Bruun.
Fáir kunna nú aö stinga
klömbrur og hlaöa úr þeim
vegg, en einhvern tíma hefur
þeim veriö velt úr flagi á
Klambratúni — I Reykjavík.
Tölusetta flutningatækja-
myndin er einnig úr hinni stór-
merku bók Daniels Brujn ,,For-
tidsminder og Nutidshjem pS
Island” 1. útgáfa 1897, en önnur
1928, báöar I Kaupmannahöfn.
Litum á myndina nr. V, efst t.v.
er norskur sööull frá 1786, en til
hægri (nr. VI) sést færeyskur
hestur undir reiöingi og meö
laupa á baki. Hrip eöa kláfa
heyröi ég þá nefnda á unglings-
árum mlnum viö Eyjafjörö. Sjá
einnig nr. VIII á myndinni. Nr.
VII sýnir heymeis, eöa heykláf,
grind meö neti. Heima voru
heykláfarnir ekki meö neti,
heldur rimlum eingöngu eöa
fjölum. Þurfti aö troöa mátu-
lega miklu heyi I þá svo aö hver
kýr fengi sinn ákveöna skammt
I jötuna. „Kýrnar kalla á kláf-
inn sinn, kominn er dagurinn
ljósi” stendur i gamalli vlsu.
Nr. IX sýnir áhald er viö kölluö-
um króka. Þeir voru meö
lykkju, ætlaöir til aö lyfta á
klakk á reiöingi og flytja I taö,
hnausa, grjót o.fl. Nr. X sýnir
norska hnappeldu frá vlkinga-
timanum. Flutningar fara fram
meö öörum hætti nú á tlmum.
Hafið þiö malaö korn I hand-
kvörn eins og hinni gömlu sem
sýnd er á myndinni? Þaö vorum
viö unglingarnir oft látnir gera.
Kvörnin heima á Hámundar-
stööum var alveg eins og þessi,
stór, þung og mikilvirk. Úr gati
eöa járnlykkju á efri kvarnar-
steininum gekk standur upp i
lyftu I loftinu — og um standinn
var haldiö, þegar malaö var þ.e.
efri steininum snúið — fyrst
hægt og rólega, en svo hraöara
og mjög hratt aölokum. Var þaö
kallaö aö hrista eða þeyta
kvörnina til aö ná finasta mjöl-
inu út i kvarnarstokkinn, sem
var úr tré. Korninu var smáhellt
i holuna gegnum trekt, en
hleypilok á stokknum opnað, er
tæma skyldi mjöliö úr honum I
ilát. Kvarnarstokkurinn var
hreinsaöur meö fuglsvæng eöa
fisksporöi. Flestir notuöu þá
jafnan nýmalaðan rúg og bygg I
brauö, grauta og súpur. Sums
staðar voru kornmyllur á bæj-
um, t.d. ein á æskustöðvum
minum Ytri-Reistará. Þótti mér
ævintýralegt aö lækurinn skyidi
geta malaö — og þægilegt aö
heyra seiðandi dyninn i myll-
unni. Mikiö hefur veriö ort um
kvarnir og myllur og mun hinn
forni Gróttusöngur frægastur.
Sú náttúra fylgdi kvörninni
Gróttu, aö þaö mólst, sem sá
mælti fyrir, er mól.
A söguöld og allt aftur I forn-
eskju, knúðu oft ambáttir
kvörnina og var mikiö erfiöi. En
kátt gat þó orðið i kvernhúsi á
slðkvöldum sbr. visupartinn
,,Er þú á kvernsteininum kysst-
ir þýjar”, en þaö var kveöiö i
hálfkæringi til Noregskonungs
nokkurs, er farið var I mann-
jöfnuö. Ekki munu til margir
vinnusöngvar Islenzkir, kveönir
til aö létta vinnuna.
Ég man eftir einum gömlum,
er raulaöur var viö kvörnina:
„Mala grjón, mala grjón — I
munninn á henni Skjaldarvik,
Skjaldarvik, Skjaldarvik” — og
hert á er kvörnin var þeytt.
Hestur og gömul flutningatæki
Gömul handkvörn