Tíminn - 15.01.1978, Síða 13

Sunnudagur 15. janúar 1978
LSiiIÍ'I'
13
Þessi lfking er eitt af mörgu
sem styöur þaö, aö skyldleiki
okkar viö Ira og uppruni Is-
lenzkrar þjóöar frá þeim sé
meiri en ýmsir hafa taliö, þó aö
lengi hafi veriö gert ráö fyrir
nokkurri blöndun þaöan. Hafi
Islenzk löggjöf verulega mótazt
af Irskum lögum þá hefur þaö
mannfélag sem þaöan kom til
íslands veriö annaö en þaö sem
fór af Noregi. Vissulega benda
athuganir Nönnu til þess.
Ég tel aö Nanna hafi sýnt meö
þessari grein, aö hún er glöggur
fræöimaöur og þarf raunar eng-
um aö bregöa viö þaö eftir lest-
ur greinar hennar um baöstof-
urnar I Arbók Fornleifafélags-
ins.
Á hverfanda hveli.
Skemmtileg grein eftir Krist-
ján Albertsson nefnist Hverf-
anda hvel og tekur ekki nema
tvær blaösiöur. Hún er gerö til
aö skýra vlsu Hávamála um
staöfestuleysi kvenhjartans.
Kristján segir aö Guömundur
Kamban hafi bent sér á aö i Al-
vlssmálum sé tungliö nefnt
hverfanda hvel. Slöan segir
Kristján:
er þess aö minnast aö tungliö
haföi fjölþætt áhrif. Ef menn
vildu láta náttúruöflin vinna
meö sér uröu þeir aö gera sitt á
réttum tlma eftir þvl hvernig
stóö á tungli og sjó. Þaö var á
fleira aö ltta en aö hafa falliö
meö sér I róöri. Reykháf átti aö
byggja I útfalli. Skepnur átti aö
flytja heim meö aöfalli svo aö
þær yndu sér vel. Og I smásögu
eftir Jónas Lie er þess getiö, aö
hreppstjóri og kaupmaöur vildu
báöir láta slátra I nýiö á tungl-
inu til aö vera vissir um aö fá
gott kjöt. Allt var drýgra og
varanlegra sem gert var meö
nýju og vaxandi tungli en þverr-
andi. Gæti ekki á hverfanda
hveli I þessu tilfelli merkt meö
minnkandi tungli? Þaö var ekki
hægt aö búast viö staöfestu og
varanleika þess sem þá var
gert.
Afi á Knerri.
Sveinn Skorri Höskuldsson
nefnir ritgerö slna Þegar afi á
Knerri brást. Hún er saman-
buröur á skiptum Ugga Greips-
sonar I Kirkjunni á fjallinu viö
Ketilbjörn afa sinn á Knerri og
samskiptum Gunnars Gunnars-
1977
Þórhallur Vilmundarson
„Einsýnt er aö tilgáta Kamb-
ans er rétt, I vlsunni um brigö-
lyndi kvenna hlýtur aö vera átt
viö tungliö”.
Slöar segir hann um höfund-
inn:
„Honum hefur þótt sem til-
finningalíf þeirra minnti ekki á
annaö fremur en einmitt þetta
himinhvel, sem aldrei var samt
viö sig nóttinni lengur, fór vax-
andi og þverrandi og gat þvlnær
horfiö meö öllu, án þess ráöiö
yröi I hvaöa lögum lytu slfelldar
breytingar þess”.
Þaö viröist einsýnt aö átt sé
viö tungliö þegar sagt er hverf-
anda hvel. En voru þá hjörtu
kvenna sköpuö á tungl’”-\? Nú
HermuMi Whn*
sonar viö Þórarin afa sinn. Þess
má geta aö ritgeröir Sveins
Skorra og Nönnu eru aö vissu
leyti tileinkaöar dr. Jakob
Benediktssyni vegna sjötugsaf-
mælis hans.
1 ritgerö Sveins Skorra segir
nokkuö af högum Gunnars þeg-
ar hann var aö byrja rithöfund-
arferil sinn I Danmörku og m.a.
kynnum hans viö Jóhann
Skjoldborg og Jeppa Aakjær.
Fyrir hverja var
Banda-
mannasaga skrifuð?
Sverrir Tómasson skrifar
grein meö nafninu Banda-
mannasaga og áheyrendur á 14.
og 15. öld. Hann leitar þar skiln-
ings og skýringar á þvl fyrir
hverju sagan var gerö eins og
hún er og kemur þá eölilega aö
hugmyndum annarra um þaö.
Nú er kannski vafasamt hver
boöskapur hefur átt aö birtast I
þessu skemmtilega listaverki
og einmitt þess vegna er þaö
freistandi umhugsunarefni.
E.t.v. hefur sögumaöur einkum
I huga mannleg viöbrögö og eöli
óháö þjóöfélagsskipun. Þó aö
goöorösmenn séu þeir höföingj-
ar sem sagan hefur aö spotti gat
sögumaöur haft sýslumenn I
huga. Þaö væri óhætt aö tefla
djarfara ef höföingjarnir höföu
annaö embættisheiti. Þess
þurfti þó ekki meö. Þetta voru
svo sem ekki höföingjar samtlö-
arinnar sem sagt var frá.
Byron og Gisli
Brynjólfsson.
Eysteinn Sigurösson skrifar
um Faraldur Gisla Brynjólfs-
sonar og er þaö einkum saman-
buröur á gerö kvæöisins I Norö-
urfara og síöar I ljóömælum
Glsla. Fyrri geröina telur hann
nánast endursögn á kveöskap
Byrons, tregafullt kvæöi sem
ber vitni um fullkomiö áhuga-
leysi á veraldlegum málefnum
samtimans þar sem hvergi örli
á viöleitni til aö taka dapurleg-
um örlögum meö karlmennsku.
Seinni geröin fellur svo betur aö
lifsskoöun Gisla á efri árum og
er þetta skemmtilegur saman-
buröur.
Eysteinn segir aö GIsli hafi
ort veigamikil kvæöi um frelsis-
hreyfingarnar 1848 og atburöi
vlöa um lönd og segir þau yrkis-
efni einstök I hinni rómantisku
ljóöagerö okkar á 19. öld og hafi
þau ekki eignazt hliöstæöur fyrr
en I byltingarkvæöum Þorsteins
Erlingssonar og Stehpans G. um
aldamótin. Vafasamt er aö tala
um byltingarkvæöi eftir Steph-
an en vist orti hann um pólitiska
atburöi. En hér vil ég minna á
aö samtlöarmaöur Glsla Bryn-
jólfssonar, sr. Matthías, orti
Búarlmu. Þaö var aö vlsu ekki
fyrr en um aldamót og hann var
átta árum yngri. En þar er t.d.
þetta:
Báöir foröum fóru á sveim
fluttu kross I stafni
til aö færa heiönum heim
hjálp I Jesú nafni.
Bibllur og brennivln
blámenn af þeim keyptu,
fræöin kristnu fengu svln,
en flöskunni viö þeir gleyptu.
Fé sín létu, föst og kvik,
fold og bauga rauöa,
vin og ágimd, völd og svik,
vann þeim öllum dauöa.
Þar er llka þetta erindi:
Búa-Páll og Boli þvl
bænatólin heröa:
„Ég er Drottins, þú ert þý”
þrymur I braki sveröa.
Eins má minna á þaö, aö þeg-
ar sr. Matthtas orti I oröastaö
Þjóöólfs fimmtugs, byrjaöi
hann á aö minnast atburöa suö-
ur 1 álfunni:
Skjálfa löndin, bresta böndin
—-------nöörukyn og böölar
skjálfa-------þjóöin Frakka.
fyrst hin rakka, féndum vekur
heiftarblóð------og norður að
Thúli neöst á Púli neistar fljúga
af Signu stóö. Upphaf Þjóöólfs
stóö I beinu sambandi viö þaö
sem geröist suöur I álfunni. Þaö
var neisti af glóöinni frá Signu.
Blessaö ár sem bööla hrakti.
Séra Jónas á Hrafnagili segir
I einni sögu sinni frá ungri
stúlku, sem horföi fram á von-
brigöi I ástamálum. Hún fór aö
skoöa I kommóöunni sinni, tók
upp gamlan bandlausan garm
af Noröurfara og fór aö raula
Faraldur. En þegar ég var ung-
ur var stundum sungiö ljóö
Glsla Brynjólfssonar: Hin
dimma, grimma hamrahöll.
Þar I er þetta:
Aö blöa þess sem boöiö er
hvort blítt svo er eöa strltt
og hvaö sem helzt aö höndum
ber
aö hopa ei nema litt,
aö standa eins og foldgnátt
fjall
I frerum alla stund
hve mörg sem á þvl skruggan
skall,
sú skyldi karlmannslund.
Þá átti aö taka dapurlegum
örlögum meö karlmennsku.
Þegar GIsli Brynjólfsson bjó
kvæöi sin til prentunar 1885 seg-
ir hann, aö hann telji sér heldur
til gildir en ógildis „aö ég varö
fyrstur til aö láta menn á Islandi
fá nokkuö veöur af þessum
skáldskap, sem i upphafi vorrar
aldar gekk um öll lönd sem logi
yfir akur, hversu fávitur sem
hin yngri kynslóö nú er um allt
þetta”.
Svo hefur lengi veriö I heimi
bókmennta. Þaö sem fer um öll
lönd sem logi yfir akur þegar
viö erum ung vill hin yngri kyn-
slóö hvorki sjá né heyra þegar
viö tökum aö reskjast.
Ólafur Chaim.
Þórhallur Vilmundarson
skrifar um ölaf Chaim. Ekki er
þaö til aö rekja sögu mannsins
umfram þaö sem af honum seg-
ir I Sturlungu, heldur til aö leita
sennilegrar skýringar á auk-
nefni hans. Þetta er vönduö rit-
gerö meö textasamanburöi
handrita og öðru eftir þvl. Kem-
ur þar fram skemmtilegur fróö-
leikur um rithátt og stafsetn-
ingu þegar Islenzkt ritmál var
fyrst aö mótast. Sennilegustu
skýring þessa sérstaka nafns er
sú, aö þaö sé komiö frá Gýöing-
um, og bent er á aö Islendingar
komu talsvert á Pireneaskaga
þar sem mikiö var um Gyöinga
á 12. og 13. öld.
Leitað rittenglsa.
Hermann Pálsson gerir sam-
anburö á Glslasögu og Drop-
laugarsona sögu. Ýmsir hafa
taliö aö rittengsl væru þar á
milli og þá einkum I sambandi
viö næturvlgin. Hermann leitar
hér eftir llkingu meö sögunum I
ööru líka.
Nú er þaö svo, aö þegar maö-
ur er veginn I hjónasæng þar
sem menn hans sofa nærri,
bókmenntir
marka atvik og ástæöur þessu
næsta þröngan bás. Vegandinn
veröur aö fara hljóölega og
hann veröur aö hugsa fyrir und-
ankomu sinni. Þvl er ekkert
eölilegra en llking veröi meö og
þarf ekki rittengsl til. Þá segja
einstök orötök lltiö til um sllkt.
Ætli aö séu bein rittengsl milli
minningabóka og eftirmæla
þessara ára þar sem talað er
um kröpp kjör?
Þegar lýst er búningi Glsla
Súrssonar var nauðsyn aö geta
skónna, því aö þeir komu seinna
viö sögu. Hins vegar var Grlm-
ur Droplaugarson skólaus og
þaö á aö sanna rittengsl aö þess
er getiö. Þá hlýtur Gíslasaga aö
vera fyrirmyndin. Svona nokk-
uö kann aö vera skemmtileg
dægradvöl en beint sönnunar-
gildi er takmarkaö.
Tækni visindanna.
Hljómfræöi: visindagrein I
þróun er ritgerö eftir Magnús
Pétursson. Þar er sagt frá nýrri
tækni viö aö kvikmynda hreyf-
ingar talfæra og viröist hljóö-
fræöin þar meö hafa fengið
tæknilegan og áþreifanlegan
grundvöll aö byggja á umfram
þaö sem áöur var. Skilst mér aö
þar sé vísindagreinin komin út
fyrir þau mörk sem mannlegt
eyra greinir og ræö ég þaö m.a.
af þessum oröum:
„Þrátt fyrir mjög almenna
skoöun um, aö langir sérhljóöar
séu tvíhljóöskenndir I Islenzku,
hefur ekkert komiö fram viö
rannsóknirnar, sem rennir stoö-
um undir þá kenningu. Langt a
er auk þess alltaf nefkveöiö,
þótt ekki heyrum viö nef-
kveönina og sama er aö segja
um h”.
Þá eru enn I Skírni ritdómar á
30 slöum. Þó aö þeir veröi ekki
ræddir hér er þaö ekki af því aö
þeir séu lakara efni en annaö.
T.d. gerir Höskuldur Þráinsson
ýmsar athuganir viö hljóöfræöi
Magnúsar Péturssonar. Og
miklu á ég betur samleiö meö
Helgu Kress I ritdómi hennar en
hinni fyrri ritgerö sem hér var
rædd. Sklrni ber tvimælalaust
aö birta ritdóma en auövitaö
orka þeir tvimælis eins og ann-
aö.
Þeir sem á annaö borö hugsa
um bókmenntasöguna fyrr og
slöar munu ýmislegt hugsa út
frá þessum árgangi Skírnis.
Kannski er staöa kvenþjóöar-
innar og ýmis viöhorf I þvl sam-
bandi næst þvl aö vera lifandi
átakamál þess sem fjallaö er
um. En þeir sem unna fornsög-
um, nltjándu aldar kveöskap og
sögum Gunnars Gunnarssonar
hitta ýmislegt umhugsunarvert
á slnu áhugasviöi. Þvl hefur enn
sæmilega til tekizt. H.Kr.
MYSI MYSA
2 ! 2 llTRAR
iVtÍTi
3.53
OYrBtnBhir
geymist best í mysu,
þá næst hió rétta bragó.
Súrsum í skyrmysu og og slátur á aö sjóöa vel (ekki
geymum matinn á köldum staö, ”hálfs]'óöa‘‘) og kæla alveg áöur
en súrinn má ekki frjósa. Kjöt en þaö er sett í mysuna.
Ath: Súrsið ekki, og geymið ekki sýru í galvaniseruðum ílátum.
Ef plastílát eru notuð, gœtið þess að nota eingöngu ílát sem ætluð eru fyrir matvœli.
MJÓLKURSAMSALANIREYKJAVÍK