Tíminn - 18.03.1978, Síða 10

10
Laugardagur 18. marz 1978
Laugardagur 18. marz 1978
11
1 dag, laugardaginn 18. marz,
verður Karl Kristjánsson fyrrv.
alþm. borinn til grafar frá Húsa-
vikurkirkju. Hann andaðist í
Borgarsjúkrahúsinu i Reykjavik
7. þ.m eftir alllanga sjúkralegu
82ja ára að aldri, skorti aðeins 8
vikur til þess að verða 83ja ára.
Þegar ritstjóri Timans bað mig
að rita minningargrein um Karl
til birtingar á útfarardegi hans,
fann ég til nokkurs vanda að
vinna það verk á svo stuttum
tima, sem til stefnu var, við þær
aðstæður, sem mér voru búnar
vegna anna við algeng störf min á
þingtima og eril flokksþingsdag-
anna að auki. Sannleikurinn er
sá, að ævi Kanls Kristjánssonar
er bókarefni. Hraðskrifuð minn-
ingargr. i dagblaði hlýtur þvi að
verða næsta fátækleg skýrsla um
lifhansog störf. Karl náði háum
aldri og starfsævi hans var afar
löng. Hann varð ungur bóndi i
ættbyggðsinniog rak búskap sem
aðalatvinnu hálfanannan áratug.
En þekktur er Karl af samtið
sinni sem félagsmálamaður og
stjórnmálamaður, og þannig
verður hans minnzt, þegar dagar
hans eru allir. Einkum kom Karl
mikið við sögu Suður-Þingeyinga
á árabilinu 1920-1970. Allan þenn-
an tima var hann i forystusveit
með einum eða öðrum hætti og
langtimum saman fremstur i
fylkingunni.
II.
Karl Kristjánsson fæddist á
Kaidbak á Tjörnesi 10. mai 1895:—
Faðir hans var Kristján. þá bóndi
a Kaldbak. siðar lengst i Eyvik á
Tjörnesi, Sigfússon bónda á Sult-
um i Kelduhverfi. Sigurðssonar s.
st.. Sveinssonar hreppstjóra a
Hallbjarnarstöðum 'f. 1795, d.
18:17 ' Var Karl 4. maður i beinan
karllegg'lra Sveini á Hallbjarnar
stoðum. einn af mörgum afkom-
endum þessa kunna ættföður.
sem i jöldi gáfaðra og listlineigöra
manna á ættir að rekja til. Móðir
Karls var Jakobina Jósiasdóttir
frá Kaldbak i Raf nssonar ).
mmnLsstæðs manns þar um slóðir
a sá.ni tiö. Foreldrar Karls flutt-
ust að Eyvik árið 1904, þegar
i'un.n varniu ára. Viðþann bæ var
hann lengi kenndur. enda átti
hann þar heimili sitt þar til hann
fluttist til Húsavikur. Siðustu ævi-
ár Karls bjuggu þau hjón i sér-
stakri ibúð i tengslum við dvalar-
heimilið Hrafnistu i Reykjavik.
Karlólstuppvið þau kjör, sem þá
tiðkuðust i sveitum. Hann var
ekki borinn til auðs né valda, en
kynfylgjanhefur veriö góð, þvi aö
snemma kom i ljós að hann var
búinn andlegu og likamlegu at-
gervi öörum mönnum fremur.
Karl hófst þvi af sjálfu sér. Hann
hlaut virðingar og mannaforráð
fyrir framúrskarandi hæfileika
sina og góða menntun, sem bæði
var heimafengin og sótt i skóla.
Þrjú voru systkini Karls:
Rannveig.húsfreyja á Tunguvöll-
um á Tjörnesi, gift Jóhannesi
Jónssyni bónda þar. Sigfús, sjó-
maður og bátasmiður, látinn fyrir
mörgum árum, kvæntur Hildi
Geirfinnsdóttur, og Katrin, gift
Erlingi Daviðssyni ritstjóra á
Akureyri.
III.
Rétt er það, sem ég hef heyrt
suma hafa á orði, að Karl
Kristjánsson hafi ekki setið lengi
á skólabekk. en eigi að siöur orðið
menntamaður á borð við lang-
skólagengna menn. Hinu er
ástæðulaust að gleyma. að Karl
naut einhverrar beztu skóla-
fræðslu. sem þá var völ á i land-
inu og lauk gagnfræöaprófi á
Akureyri vorið 1916. Námið i
gamla Gagnfræðaskólanum á
Akurevri var fjölþætt og býsna
yfirgripsmikiö. Við skólann
kenndu hámenntaðir menn, lærð-
ir i ýmsum sérgreinum. en fyrst
og fremst fjölfræðivinir, sannir
húmanistar, lausir viö þá fag-
fiflsku, sem siðar átti eftir að hel-
taka skólakerfið, eftir aö menn
fundu upp þá kenningu að mennt-
un væri ,,góð f járfesting”. Skóla-
meistari Gagnfræðaskólans þá
var Stefán Stefánsson, lengi
mesti grasafræðingur landsins og
brautryðjandi I þeirri grein
náttúrufræöinnar hér á landi.
Hann var áhugamaður um hvers
kyns framfaramál til lands og
sjávarog m .a. virkur þátttakandi
i stjórnmálum sins tima. Það má
sjá af nemendatali Gagnfræöa-
skólans á þeim árum, sem Karl
var þar, að þangað sóttu margir
hæfileikamenn, sem siðar urðu
þjóðkunnir fyrir ágæt störf á
ýmsum sviðum. Félagslif var
töluvert I skólanum og kynni
nemenda innbyrðis mikil, ekki
sizt heimavistarbúa. Meðal-
bekkjarbræöra Karls voru a.m.k.
3 menn, og Karl sá fjo'rði, sem
urðu alþingismenn: Baröi Guð-
mundsson, Garðar Þorsteinsson
og Halldór Asgrimsson. I bekk á
eftir Karli voru m.a. Einar 01-
geirsson og Hermann Jónasson.
Ekkert efamál er, að skólavist
Karls hafði mótandi áhrif á hann.
Námið sjálft kom honum að
miklu gagni siðar i lifinu, og
kynnin af merkum kennurum og
nýju umhverfi vikkuöu sjón-
deildarhring hans. Samskipti við
skólabræður hafa ekki siður mót-
að hann á þessum árum. Karl
geröi ekki alla að vinum sinum,
þótt hann umgengist marga á
langri ævi, en góðkunningja og
vini eignaðist hann á skólaárun-
um, sem honum var ljúft að
minnast. Meöal þeirra var Her-
mann Jónasson. Þeir voru mjög
ámóta á aldur, Hermann ivið
yngri, Var um margt likt á með
þeim komið, báðir fátækir sveita-
piltar, en vel gerðir andlega og
likamlega, glimnir og hagmæltir
án þess aö láta á þvi bera i tima
og ótima. Ortu þeim mun betur.
Skólavinátta Hermanns og Karls
hélzt~ália tið; Athugull maður
sagöi citt sinn við mig að vmátta
Karls og Hermanns hefði haft póli-
tiska þvðingu, þegar mikið iá við.
Atti hann við það. að Karl
Kristjánsson hefði notið trausts
beggja hinna striðandi fylkinga
framsóknarmanna i syslunni,
þeirra. sem fvlgdu Jónasi Jóns-
syni og hinna. sem fvlgdu Her-
manni ogEysteini. Hannhefði þvi
veriðeini maðurinn i Suður-Þing-
eyjarsýslu, sem sameinað gat
Framsóknarflokkinn þar. þannig
aðum heilt greri frá þvi sem varð
i alþingiskosningunum 1946. Mér
finnst þessi söguskvring ekki
verri en margar aðrar. Vist er að
Karl var óumdeildur foringi
framsóknarmanna i Suður-Þing-
eyjarsýslu frá 1949 þar til hann lét
af þingmennsku voriö 1967. Hélt
hann vel um fylgi f tokksins i sýsl-
unni, og vildu fáir gera honum á
móti skapi.
IV.
Þótt Karl nyti góðrar skóla-
menntunar, sem þroskaði hæfi-
leika hans og viðsýni, þá bjó hann
eigi aö siður að notadrjúgri
heimamenntun og þvi menn-
ingarlega andrúmslofti, sem ein-
kenndiSuður-Þingeyjarsýslu. Þvi
fór fjarri að hann dytti niöur i
eitthvert andlegt tómarúm, þegar
hann sneri heim i sveit sina að
loknu gagnfræðanámi. ööru nær.
Það var mikill framfarahugur i
mönnum og félagshyggja réð
mestu i sambandi við umbóta-
áform. Karl Kristjánsson hóf
þegar störfað félagsmálum, fyrst
i sveit sinni, Tjörneshreppi. siöar
á vfðari vettvangi innan sýslunn-
ar. Arin 1916-1920 var Karl heima
i Eyvik og vann við búið þar,
kenndi auk þess börnum i sveit-
inni. Hann var formaður ung-
mennafélags sveitar sinnar langa
hrib eg tók við deildarstjórn
Kaupfelags Þingeyinga á Tjör-
nesi 1918. þá 23ja ára búlaus
vinnumaður hjá föðursinum. Ar-
ið 1920 kvæntist Karl og tók við
búskapnum iEyvik. Ariö eftir var
hann kosinn i hreppsnefnd Tjör-
neshrepps og átti þar sæti i 14 ár.
þar af oddviti hreppsnefndar i 8
ár. Syslunefndarmaður fyrir
Tjörneshrepp var hann i 7 ár,
1928-1935. Þegar árið 1920 var
Karl kjörinn ti) mikils trunaðar-
starfs i Kaupfélagi Suður-Þingey-
inga. Hann varð þá, ásamt öðrum
manni, gæzlustjóri félagsins. Má
segja, að þetta sé upphafið aö
þeim mikla trúnaöi, sem Karl átti
siöar eftir að njóta i Kaupfélgi
Þingeyinga. 1925 var hann kosinn
i stjórn félagsins og átti þar sæti
allt til ársins 1971. Formaður
kaupfélagsstjórnar var hann
1937-1971.
Starfandi kaupfélagsstjóri var
Karl frá miöju ári 1935 til ársloka
1936. Þá lá kreppa i landi, og
kaupfélagið átti við mikinn fjár-
hagsvanda að glima. Leystust
þau mál farsællega undir stjórn
Karls. Var framganga hans við
lausn fjárhagsvandans mjög
rómuð, enda óx hann enn i áliti
sýslubúa og annarra, sem til
þekktu. A 90 ára afmæli kaup-
félagsins 1972 var Karl kjörinn
heiðursfélagi þess. Var sú sæmd
að allra dómi mjög verðskulduð.
Hin margvislegu félagsmála-
störf Karls auk þeirra, sem nefnd
hafa verið, verða ekki rakin hér
til hlitár, enda skortir mig i bili
heimildir þar að lútandi. Mér
kemur þó i hug að nefna, að hann
var formaöur i fjárskiptanefnd
Suöur-Þingeyjarsýslu á sinni tið.
Sagöi mér aldraður Þingeyingur,
sem ég hitti nú i vikunni, að for-
mennska Karls i þeirri nefnd
heföi verið með sérstökum ágæt-
um, markvis og hyggileg og
framkvæmd af mikilli reglusemi.
Mun þessi dómur gamla bóndans
um þetta tiltekna verk geta stað-
izt sem ailsherjardómur um ævi-
starf Karl Kristjánssonar. Það
einkenndist allt af hyggindum og
reglusemi.
V.
Eftir 15 ára búskap i Eyvik
fluttist Karl Kristjánsson alkom-
inn til Húsávikur og settist þar að
með fjölskyldu sina. Hann var þá
fertugur að aldri og hlaðinn
félagsmálastörfum utan heimilis,
hafði m.a. tekið að sér stjórn
Sparisjóðs K.Þ.. I Húsavik hefst
nyr þattur.J ævistarfi hans. Árið
1937 er hann kjiirinn i hrepps-
nefnd Húsavikurhrepps og varð
oddviti hennar þá þegar. Var
hann oddviti i Husavik allt til
1950, þegar hreppurinn öðlaðist
kaupstaðarréttindi. Hann gegndi
fyrstur manna bæjarstjórastörf-
um i Húsavik um nokkurra mán-
aða skeið árið 1950. Forseti
bæjarstjórnar var hann 1950-1954
og aftur 1955-1962. Ef segja ætti
ýtarlega frá oddvitastörfum
Karls i Húsavik um 12-13 ára
skeið og setu hans i hreppsnefnd
og bæjarstjórn i aldarfjórðung,
þá væri það sama og að skrifa
byggðasögu Húsavikur á þessu
timabili. Slikt erekkiá minu færi,
en menn geta auðveldlega getið
sér tíl um áhrif hans á gang sög-
unnar og afskipti hans af marg-
háttuðum framförum sveitar-
félagsins á umræddum árum.
Húsavikurhreppur stóð i miklum
framkvæmdum i oddvitatið Karls
og fólki fjölgaði mjög i byggðar-
laginu á þessum tima. Það var á
stjórnarárum Karls, liklega upp
úr 1940, að tilraunir voru gerðar
um borun i Húsavikurhöfða eftir
heitu vatni til húshitunar. Ekki
bar sú borun neinn árangur.
Mörgum árum siðar var enn
reynt að hitta á heitavatnsæð þar
i höfðanum, en gekk ekki að held-
ur. Siöar var það ráð tekiö að
leiða heittvatn sunnan frá Hvera-
völlum i Reykjahverfi u.þ.b. 18
km leið frá Húsavik, og þaðan
kemur hitaveitu Húsvíkinga nú
heita vatniö. Þess mætti minnast
i þessu sambandi, að Karl lét svo
ummælt i blaðaviðtali árið 1945,
að hann væri vantrúaður á heita
vatnið i Húsavikurhöfða, en spáði
þvi, aö Húsvikingar myndu sækja
hitaorkuna suður i Reykjahverfi,
þegar að þvi kæmi að þeir hæfust
handa um hitaveitugerð. Þessi
..spádómsorð" urðu að veruleika.
Fyrir mér lýsa þau raunar þvi
einu að Karl Kristjánsson var
gæddur framsýni og hyggjuviti.
sem gerði hann að traustum for-
ystumanni. sem beittist fyrir
iramförum án skrums og gvlli-
boða.
VI.
Arið 1949 var Karl Kristjánsson
kjórmn alþingismaður tvrir Suð-
ur-Þingeyjarsýslu. Sat hann á
þingi fyrir kjördæmið til ársins
1959, en þa gekk i gildi ny kjör-
dæmaskipun. Varð Karl þá þing-
maður Noröurlandskjördæmis
eystra og upp frá þvi til ársins
1967, er hanngaf ekki kost ásér til
endurkjörs. Var hann þá 72ja ara
gamall og hafði átt setu á Alþingi
nærfellt 18 ár. Alls sat hann á 19
þingum. Karl var nærri hálfsex-
tugur, þegar hann kom á þing, en
annars maður i fullu starfsfjöri
eins og þingstörf hans báru strax
vitni um. Að sjálfsögöu var Karli
Karl Kristjánsson
fyrrverandi alþingismaður
auðveldara að aðlaga sig þingsetu
en mörgum nýliða, þvi að hann
var þrautreyndur sveitarstjórn-
armaðurog fundarvanur flestum
fremur. Má ætla að breyting frá
fyrra starfsvettvangi hafi ekki
verið honum erfiöari en að flytj-
ast milli húsa. En hitt kom einnig
til að Karl Kristjánsson var þann-
ig af guði gerður að þeir náttúru-
hæfileikar, sem hann bjó yfir,
hljóta ávallt að koma alþingis-
manni að gagni. hvort sem hann
er ungur eða gamall. Þar nefni ég
fyrst að hann var ágætur ræðu-
maður i sókn og vörn og ritfær i
bezta lagi. Aöalstarfstæki stjórn-
málamanns eru tungan og penn-
inn. A Alþingi fór Karl ekki með
neinum ærslum né oflæti. Hann
var umfram allt traustur flokks-
maður og málsvari þeirrar
stefnu. sem flokkur hans. Fram-
sóknarflokkurinn. helt á loft. Slikt
var Karli auðvelt og eðlilegt.
Hann var gróinn framsóknar-
maður. hafði lengi tekið þátt i
flokksstarfi og beitti sér ávallt af
ahuga að mótun flokksstefnu og
afstöðu til einstakra mala, hvort
heldur var á flokksþingum eða i
þingílokki. Slikum manni er það
ekkert erfiðismál að standa i sókn
og vörn fyrir stjórnmálaflokk
sinn. Enda á þaö sér ekki stað inn
an Framsóknarflokksins að sam-
vizku manns og skoðanafrelsi sé
ofboðið. Þar gildir lýðræöi en ekki
foringjavald. Raunar held ég að
það eigi við um alla islenzka
stjórnmálaflokka, og i þvi er fólg-
ið fjöregg lýðræðis- og þingræöis
yfirleitt.
Karl tók að sér ýmis vandasöm
þingnefndarstörf á vegum Fram-
sóknarflokksins. M.a. var hann 10
ár i fjárveitinganefnd, og enn
lengur i fjárhagsnefnd efri deild-
ar, þar sem hann átti sæti alla
sina þingmannstið. Einnig var
hann varaforseti sameinaðs þings
um eitt skeið og skrifari I efri
deild öll sin þingmannsár. Það er
að visu ekki yfirmáta vandasamt
starf. en krefst reglusemi og
þolinmæði i fundarsetu, ef vel á
að vera. Enda var Karl þekktur
fyrir þaö, hversu vel hann sat
þingfundi og fylgdist með þing-
málum. Munu vist fáir efri-
deildarmenn hafa hlustað á jafn-
margar misjafnlega skemmtileg-
ar ræður eins og Karl Kristjáns-
son á 18 ára þingferli. Þetta lagði
Karl á sig með stöku þolgæði,
enda gat hann ort sig burt frá
leiðindum, ef út af flóði.
Eins og eölilegt var stóðu mál-
efni Suður-Þingeyinga og Húsvik-
inga honum næst Sem þingmað-
ur fluttí hann fleiri mál en hér er
unnt að rekja i þágu þingeyskra
byggða. Fyrsta þingmál Karls
var trumvarp til laga um kaup-
staðarréttindi Husavikur. Var
það flutt i þingbyrjun haustið 1949
og varð að lögum 19. des. það ár.
Var kosið tíl bæjarstjórnar i
Husavik i janúar 1950. Hann flutti
á fyrstu þingárum sinum frv. til
laga um opinbera aðstoð við kaup
á togara handa Húsavikurbæ.
Það mál gekk með nokkrum
breytingum gegnum efri deild,
þar sem Karl átti sæti, en varð að
miklu hita- og deilumáli i neðri
deild og stöðvaðist þar, þó komið
væri til 3. umræðu. A þinginu 1955
flutti Karl tillögu til þings-
ályktunar um flugvöll hjá Húsa-
vik. Sú tillaga var aö visu aldrei
útrædd.envaktiathygliá málinu.
Þykir mér ekki óliklegt, að ýms-
um finnist nú stutt siðan þing-
maður Suður-Þingeyinga var að
berjast fyrir frumaðgerðum i
flugvallarmálum sýslunnar, að
vísu rúm tuttugu ár en mikið hef-
ur gerzt siðan þrátt fyrir allt eins
og flugsamgöngum er nú háttað
til Húsavikur. A þingi 1958 flutti
Karl þingsályktunartillögu um
vinnslu kisilgúrs við Mývatn. Sú
tillaga var samþykkt og átti sinn
þátt i þvi aö kisilgúrverksmiðjan
var sett á stofn fyrr en ella.
Ég hef getið þessara mála til
þess að sýna að Karl hafði alltaf
„fingurinn á slagæðinni”, þegar
um var að ræða framfaramál
Suður-Þingeyinga og Húsvikinga.
Enalmenn landsmál áttu engu
að siður hug Karls Kristjánsson-
ar. og hreyfði hann ofl þessum
áhugamálum sinum með sérstök-
um málflutningi á Alþingi. Ég
minnist öðru fremur á áhuga
hans á endurskoðun stjórnar-
skrár. sem hann vakti oítar máls
á en flestir aðrir á þessum tima.
Taldi Karl stjórnarskrármálið
eitt af brynustu malum þjóðar-
innar. en fékk misjafnan hljóm-
grunn fvrir skoðanir sinar. Hann
fluttí á fyrri þingárum sinum til-
lógu um iramleiöslusamvinnufe-
lög ásamt fleiri þingmönnum
h'ramsóknarflokksins og gerði
sitt til þess að kynna fyrir lands-
mönr.um þetta merkilega félags-
form vinnandi manna. Hann
gerði ymsar tilraunir til þess að
fá fram réttarbætur i þágu pröf-
lausra kennara, sem alla tið hafa
innt af hendi mikið starf innan
skólakerfisins og gera enn. Við-
leitni Karls strandaði á andstöðu
kennarasamtakanna og að-
gerðarleysi stjórnvalda. Hins
vegar er nú loks, árið 1978, komið
svo langt að menntamálaráö-
herra flytur frumvarp um emb-
ættisgengi kennara, þar sem tek-
izt er á við þennan vanda. Vel
hefði það mátt gerast fýrr, eins og
Karl Kristjánsson vildi.
Eitt af áhugamálum Karls var
að finna skvnsamlegri leiðir en
yfirleitt eiga sér stað varðandi
lausn á kjaradeilum og mótun
launamálastefnu. Hann vildi
koma á samvinnunefnd aðilja
vinnumarkaðarins um kaup-
gjaldsgrundvöll og flutti það mál
á Alþingi 1954-1955 i formi þings-
ályktunartillögu. Tillögunni var
að ýmsu levti vel tekið, og það svo
að Hannibal Valdimarsson, sem
þá var forseti Alþýðusambands
islands, talaði fyrir nefndaráliti,
þar sem mælt var með samþykkt
tillögunnar. Enda var hún sam-
þykkt. Hitt er annað mál, að sá
andi, sem bjó að baki tiliögunni,
varð einskis ráðandi, þegar á
hólminn kom. Eigi að sfður er
hugmynd Karls i fullu gildi, eins
og m.a. má sjá af nýútgefnu áliti
svokaliaðrar verðbólgunefndar.
Kjördæmabrevtingin 1959 var
Karli mjög á móti skapi. Hygg ég
að hann hafi átt erfíðara með að
sætta sig við hið nýja fyrirkomu-
lag en flestir aðrir. Hann var aila
tið ákveðinn taismaður einmenn-
ingskjördæma og hafði ótrú á
stórum kjördæmum með hlut-
fallskosningum . Hins vegar hlaut
svo raunsær maður sem Karl var
að taka afleiðingum breyttrar
kjördæmaskipunar og aðlaga sig
henni eins og komið var. enda var
hann fyrsti þingmaður hins nýja
kjördæmis og naut trausts allra
sinna mörgu umbjóðenda En
varlafer miilimála.að Karl hefði
manna fúsastur viljað láta breyta
tii hins fyrra horfs. Sjálfsagt hefði
honum verið þaö kærast að mega
ljuka þingferli sinum sem þing-
maður Suður-Þingeyinga eins og
hann var upphaflega kosinn til.
VII.
Af þvi, sem hér hefur verið sagt
um störf Karls Kristjánssonar,
ætti að vera ljóst, að þau gáfu
ekki mikinn tima til tómstunda
eða hjáverka. Félagsmaiastörf
og stjórnmálaafskipti eru þess
eðlis, að þau gefa þátttakendum i
þeim sjaldan grið. Hversu reglu-
samur sem maður er i eðli sinu,
getur hann ekki skammtaö sér
vinnustundir i þessum störfum,
ekki unnið eftir stimpilklukku.
Það er þjóðkunnugt, að Karl
Kristjánsson hafði skáldgáfu og
rithöfundarhæfileika. A skólaár-
um sinum á Akureyri naut hann
leiðsagnar sr. Jónasar á Hrafna-
gili i ritgeröasmið. Bar Karl af
öllum bekkjarbræðrum sinum i
þeirri námsgrein, og hlaut hæstu
einkunnir fyrir stilagerð. Þessa
gáfu sina hefði hann að sjálfsögðu
getað þroskað enn meira og not-
færtsérmeðþviað leggja út á rit-
höfundarbraut. Má með sannind-
um ætia að hann hefði orðið af-
kastamikill bókahöfundur, ef
hann héfði tekið þá stefnu. En at-
vikin höguðu þvi svo, að Karl
KrLstjánsson gaf aldrei út bók eft-
ir sig i lifanda lifi hvorki eina né
fleiri l'il þess lágu orsakir. sem
raunar ætti að vera óþarfi að
ræða. Honum gafst enginn timi til
að sinna bókmenntalegum rit-
störfum að þvi marki að það rétt-
la>tti samantekt bókar að hans
mati. i>að var ekki fvrr en á sið-
ustu árum sinum að hann gat gef-
iösig að ritstörfum aðráði og þá á
sviði husviskrar sagnfræði. Rit
hans um það efni munu biða út-
gálu.
Karl komst eitt sinn svo að orði
i blaðagrein: ..Það er ekki lágætt
i Þingeyjarsyslu að menn yrki
sæmilega, og hoðar ekki. nema
enóur og eins. útgáfu Ijóðabók-
ar." I þessum oröum feíst djúp,
menningarleg hugsun. Hún lýsir
svo merkilegri afstöðu til bók-
mennta. að Þingeyingum er til
mikils sóma. En ég held samt að
þessi orð. þótt heimfærð séu upp á
alla Þingeyinga og þó að þeir eigi
þau skilið, þá lýsi þau framar öllu
öðru afstöðu Karls sjálfs til bók-
menntaiðju. Þau segja einfald-
lega: „Maður er ekki endilega
skáld, þó hann setji saman vis-
ur.” Hitt er annað mál, að rit-
höfundarhæfileikar Karls nvttust
honum i þeim störfum, sem hann
tók sér fyrir hendur. Þeir auð-
velduðu honum að semja og f lytja
þann sæg af ræðum, sem hann
varð að standa skil á við alls kon-
ar aðstæður og tækifæri og yfir-
leitt vöktu athygli. Þeir gerðu
hann að ágætum greinahöfundi,
þeir settu augljóst mark sitt á
bréf, skýrslur og greinargerðir,
lagafrumvörp og tillögur og jafn-
vel stjórnmálaályktanir Fram-
sóknarflokksins. Það er of seint
að sakna þess aö Karl Kristjáns-
sonskyldiekki verða rithöfundur.
En það er nægur timi til að þakka
fyrir það, hversu vel hann notaöi
listrænar gáfur sinar i þágu hins
daglega lifs, gekk fram i smekk-
visi að hverju sem hann vann..
VIII.
Karl Kristjánsson kvæntist 13.
nóv. 1920 eftirlifandi konu sinni,
Pálinu Jóhannesdóttur bonda i
Laugaseli i Reykjadal Siuurðs-
sonar, ágætri konu, sem ekki er
einasta myndarleg i sjón og góð
húsmóðir, heldur einnig gatuð og
listræn. Hennarhluturi velgengni
Karls i fjölþættum störfum hans
er áreiðanlega ekki litill. Það hef-
ur engin úttekt verið gerð a þvi,
hvilikt álag liggur á heimilum og
fjölskvldum þeirra manna, sem
standa i stjórnmálavafstri og
annarri meiri háttar félagsmála-
starfsemi. En að skaðlausu
mættu ýmsir leiða hugann að þvi
efni. Langur og óreglubundinn
vinnutimi, erill og miklar fjar-
vistir frá heimilum, setja mark
sitt á fjölskyldulif stjórnmála-
manna, hvort sem menn vilja eöa
vilja ekki. Þaö hefur orðið hlut-
skipti Pálinu eins og fleiri eigin-
kvenna stjórnmálamanna að búa
viö slik skilyrði. Veit ég ekki ann-
K veðj a
frá Sambandi islenzkra
samvinnu f élaga
i dag er Karl Kristjánsson
fyrrverandi alþingismaður og
formaður Kaupfélags Þingey-
inga borinn til moldar á Húsa-
vik.
Karl fæddist inn i samvinnu-
hreyfinguna ef svo mætti
segja. Kornungum að árum,
23ja ára gömlum, var honum
skipað i trúnaðarmannasveit
Kaupfélags Þingeyinga og sið-
an i sjálft fylkingarbrjóstið,
þarsem hann starfaði i nálega
hálfa öld, og aldarfjórðung
sem formaður kaupfélagsins.
Karl Kristjánsson var glæsi-
legur leiðtogi, sem reyndist
bezt þegar mest á reið, sem
meðal annars kom glöggt i ljós
i kreppunni miklu fyrir striðið,
þegar hann tók að sér sjálfa
framkvæmdastjórn kaup-
félagsins meðan siglt var i
gegnum hættulegasta brim-
earðinn.
Karl Kristjánsson tók öflug
an þátt i sameiginlegu starfi
samvinnumanna um land allt i
Sambandi islenzkra sam-
vinnufélaga. og var einn
þeirra. sem áratugum saman
-seHu—svip-á- aðalfundi Sam-
bandsins með glæsilegri
framkomu sinni ng hollráðum.
Trúnaðarstörf hans innan
að en að hún hafi litið á það sem
skyldu sina að fjasa ekki um það.
sem ekki gat öðruvisi veriö. Þó
mættu menn enn spyrja, þegar
rætt er um frama og velgengni
manna, eins og Frakkar sögðu
fyrrum : Ou est la íemme? Hvar
er konan?
Börn Karls og Pálinu eru:
1. Kristján. bókmenntafræðing-
ur i Revkjavik, kvæntur Elisa-
betu Jónasdóttur,
2. óskirt sveinbarn, lézt 2ja
daga,
3. Björg, lézt 14 ára að aldri,
4. Aki. verzlunarmaður i
Reykjavik, ókv.,
5. Gunnsteinn, deildarstjóri
auglýsingadeildar Sambands isl.
samvinnufélaga, kvæntur Erlu
Eggertsdóttur, búsettur i Garða-
bæ,
6. Svava, húsfreyja i Húsavik,
gift Hinriki Þórarinssyni skip-
stjóra.
IX.
Við leiðarlok verður gömlum
samstarfsmönnum og kunningj-
um Karls Kristjánssonar hugsað
til þeirrar samfylgdar, sem þeir
áttu með honum um mismunandi
langan tima og mismunandi
langa áfanga. Allir munu ljúka
uppeinum munnium það.að Karl
hafi veriðminnisstæðurmaður og
ekki hversdagslegur. Hann bar af
öðrum fvrir margra hluta sakir.
Ef það er heimilt lengur að benda
á fordæmi til eftirbreytni. bá eæti
það orðið mörgu æskufólki gagn-
legt að lifa sig inn i sögu siðustu
kynslóða með þvi að kynna sér
störf og lifsviðhorf Karls
Kristjánssonar og margra ann-
arra samtimamanna hans. Ég sé
ástæðu til þess að flytja Karli sér-
stakar þakkir frá framsóknar-
mönnum i Norðurlandskjördæmi
eystra. Hann varð fyrstur manna
fvrsti þingmaður kjördæmisins
og rækti það starf af áhuga. þótt
kjördæmaskipunm væri honum
ekki að skapi. 11 ár eru siðan Karl
hætti þingmennsku og hvarf úr
þingflokki framsóknarmanna.
Enn eru þar nokkrir menn. sem
voru honum samtimis á þeim
vettvangi um langan eða stuttan
tima og minnast samstarfsins viö
hann meö ánægju og þakklæti,
Ég flyt að lokum eiginkonu
hansogbörnum og öðrum nánum
vandamönnum samúðarkveðju
frá okkur hjónum.
IngvarGislason.
samvinnuhreyfingarinnar i
héraði og utan mega vfst telj-
ast óteljandi. Nefna má,
vegna þess að það segir tals-
veröa sögu, að þegar sto&iað-
ur var Menningarsjóður Sam-
bandsins, var Karl aö sjálf-
sögðu kosinn i stjórn hans og
gegndi þvi trúnaöarstarfi til
dauðadags.
Karli var jafnan hugfólginn
hugsjónaþáttur samvinnu-
starfsins, og hjá honum sam-
einaðist þessi áhugi meö að-
dáanlegu móti atorku og ráð-
snilli framkvæmdamannsins.
A Alþingi og raunar alls stað
ar annars staðar i þjóðlifinu,
þar sem Karl Kristjánsson
kom við, var hann boðberi
samvinnu- og félagshyggju og
átti rikan þátt i þvi, að þjóðin
hefir leyst mörg og þyðingar-
mikil verkefni i þeim anda.
sem vel hefur gefizt og viða
má sjá merki til i atvinnu- og
félagslifi landsmanna.
Samvinnumenn eru þakk-
lat ir fyrir að hafa notið forustu
KarLs Kristjánssonar langa
starfsævi og kveðja hann nu að
loiðarlokum meö-virðingu og
þökk. Eysteinn Jónsson
Erlendur Einarsson
Kaupfélag
Þingeyinga
minnist Karls
Kristjáns-
sonar
Þegar andlátsfregn berst frá
sjúkrabeði slær á þögn. Sú þögn
er blandin mörgum efnum: sárs-
auka, trega, eftirsjá, virðingu,
þakklæti og mörgu öðru. A stund-
um er innan þeirrar þagnar fá-
menni, i annan tima f jölmenni. A
stundum er hún lokuð innan litilla
veggja, i annan tíma nær hún um
óraviddir, þvi þótt su þögn eigi
sér eitt upphaf á hún sér i eðli sinu
engin takmörk. Hún er ætið dýpst
i nálægö upphafs sins. En hún býr
yfir miklum mætti. Hún nær til
viölendra héraða og fjölmenns
þéttbýlis. Hún nær til stórra
félagssamtaka þess fólks, sem á
sér sameiginlegan málstað og
hina sömu trú á þann málstað.
Þetta á viö er fregnin um lát
Karls Kristjánssonar, fyrrver-
andi alþingismanns og fyrrver-
andi formanns Kaupfélags Þing-
evinga, barst heim i Suöur-Þing-
evjarsýslu. Ég hefi verið beöinn
að minnast Karls Kristjánssonar
fyrir hönd Kaupfélags Þing-
evinga. Það er mér ljúft og skylt
að gera.
Karl Kristjánsson fæddist i
Kaldbak sem þá var i Tjörnes-
hreppi. 10. mai 1895, en ólst að
mestu upp i Eyvik á Tjörnesi. l'm
heimilisuppeldi hans vitna þau
áhugamál sem hann siðan átti
heitust, sem voru mörg og beind-
ust i ymsar áttir, og störf hans öll
um langa ævi.
Hann stundaði nám i Unglinga-
skolanum á Húsavik og lauk proti
fra Gagnfræðaskólanum á Akur-
e\ri. þarsem hann naut leiðsagn
ar viðfrægra kennara.
I tan heimilis og ^kola naut
Karl einnig farsælla uppeldis
áhrifa. Hann tók ungur til starfa i
l'ngmennafélagi Tjörness ng
gerðLst þar leiðtogi i morg ár
Þegar Karl fæddist var Kaupfc
lag Þingeyinga aðeins 13 ára. en
konuö yfir fyrstu erfiðu arin og
orðið að þvi surdeigi er syrði hið
daglega brauð fólksins á félags-
svæðinu. Þaö átti sér hugsjón.
Það var samvinnufélag. A milli
ungmennafélaganna og sam-
vinnuhugsjónarinnar var gatan
stutt.
Auk uppeldisáhrifa heimilis og
skóla höfðu þessar tvær félags-
málahreyfingar varanleg áhrif á
Karl Kristjánsson i æsku og á
unglingsárum, eins og raunar
fjölda annarra ungmenna. Þegar
við bættust gáfur hans og með-
fæddir mannkostir hlaut svo að
fara að hann yrði ungur kvaddur
til starfa á vegum samvinnu-
hreyfingarinnar.
Arið 1918 var Karl Kristjánsson
kjörinn deildarstjóri Tjörnes-
deildar Kaupfélags Þingeyinga _
og um leið i fulltrúaráö þess. I
stjórn félagsins var hann kjörinn
1925 og átti þar siðan sæti allt til
1971, að undanskildu hálfu öðru
ári er hann var kaupfélagsstjóri,
og formaður félagsstjórnar var
hann frá 1948 til 1971. Þannig sat
hann i stjórn félagsins samtals i
fjörutiu og fjögur og hálft ár og
þar af formaður þess i þrjátiu og
þrjú ár.
Sparisjóður kaupfélagsins hafði
verið stofnaður árið 1890, en árið
1933 var hann gerður að sjálf-----
stæðri stofnun. Ariö áður, 1932.
varð Karl Kristjánsson spari-
sjóðsstjóri og þótt sjóðurinn yrði
sjálfstæöstofnun var hann þó ætið
fvrst og fremst sparisjóður kaup-
félagsmanna og eins konar
hliöargrein á meiði félagsins
Sparisjóðurinn var sameinaður
Samvinnuhankanum árið 1965.
Þa hafði Karl verið lormaður
sparisjóðsstjórnar siðustu árin.
annars alla tið sparisjoðsstjóri
Karl Kristjansson var bonda-
sonur og bondi i Eyvík uerðisl
“hann árið“192ú: Sama artiongaó-----
íst hann lændkonu sinni. Falinu
Guðrunu Johannesdóttur. gafaðri
agætiskonu Pin Kauptelag Þing
eyinga og stiirf að fjöltnörgum
öðrum þjónustu- og felagsmálum
toguðu jafnt og þétt i K,> rl !>urt fra
Eyvik og til Húsavikur Þangað
tluttust þau hjónin 19.:.;
Viðskiptakreppan u[>p ur 1930
skall með ægiiegum þunga a
ba-ndur og alla aðra á felagssvæði
Kaupfélags Þingeyinga sem og
aðra lar.dsmenn. Svo natengd
voru b'fskjör félagsmanna og
annarra viðskiptaaðila kaup-
félagsins fjárhag félagsins, að
þegar kreppan þrengdi svo kjör
um manna að þeir gatu ekki
meira, riðaöi kaupfélagið til falls.
Þeirsem enn muna þessi ægilegu
ár, muna einnig þá skelfingusem
greip um sig á félagssvæði Kaup-
félags Þingeyinga, þegar i fullri
alvöru var talað um að dagar
félagsins mundu vera taldir.
Kreppulánalöggjöfin sem var
bjargráö við bændur, batt kaup-
félaginu þunga byrði.en naði ekki
til annarra viðskiptaaðila sem
engu betur voru staddir en bænd-
ur. Það gerði málið á vissan hátt
enn viðkvæmara og vandameira.
Kaupfélag Þingeyinga brást til
varnar og sóknar upp á lff og
dauða. Forráðamenn þess þurftu
að gera þrennt stærst: glöggva
sig til fullnustu á.hvernig fjár-
hagsstaða félagsmanna og fé-
lagsins sjálfs væri, koma á sam-
stöðu þeirra sem meira máttu sin
tii þess að taka á sig kvaðir vegna
hinna,sem ekkert gátu,og taka
ekki út innstæður sinar úr við-
skiptareikningum og sjóðum
telagsins, og i þriöja lagi að inn-
heimta hinar geigvænlegu skuldir
viðskiptamanna við félagið.
Margt fleira þurfti að gera.
Foringjar félagsins lágu ekki á
liði sinu. En ég held að a engan sé
hallað þótt sagt sé að Karl
Kristjánsson hafi komið mest við
sogu þessi erfiðu björgunarar
Vegna gáfna sinna, mannþekk-
ingar. reynslu og óbilandi truar a
lifsnauðsvn kaupfélagsins fyrir
íélagssvæðið allt, varhann öðrum
mönnum betur til þessa verks
fallinn. Margir ásanu honuni
liigðu tii urræði. en á hann kom
meginþungi allra sammnga við------
telagsmenn og aðra vtðskipta-
aðila og að styrkja innviði kaup-
telagsins og endurvekja traust
manna a þvi svosem með þurtti 1
þessum atökum öllum tok hann
að sér að vera kaupfelagsstjori
lra miðjuári 1935 til ársloka 1936
Þegar sagan verður krufin ni
mergjar á þaö eftir að sannast
hvilikt afreksverk Karl
KrLstjánsson vann á árunum 1932
til 1936. En nu þegar fregnrn um
lát Karls Kristjánssonar hefur
slegið þögn á fólkið í heimahéraði
Framhald á 14. siöu