Tíminn - 01.08.1978, Side 17

Þri&judagur 1. ágúst 1978
afriii'm'!
17
Ágúst Olafur Georgsson, þjóöfræðingur:
„Endurminniiigabók”
Árna Björnssonar
starfsmanns Þjóöminjasafns, um „vitsmuni” og kynni
erlendra „þjóðháttafræðinga”
hans af þeim
Tilefni skrifaþessara er grein
Árna Björnssonar, cand. mag.,
,,Um „milljónafélag stiid-
enta””, sem birtist i Timanum
5/7 s.l. Þar talar hann meö
litilsvirðingu um „vitsmuni”
skandinaviskra og annarra
evrópskra og norðurameriskra
þjóðfræðinga. Þetta verður
varla skilið á annan hátt, en
sem fyrirlitning Arna á þjóð-
fræðimenntuninni yfirleitt.
Raunverulega er hér verið að
ráðast á og gera tortryggilega
menntun islenskra náms-
manna, sem hlotið hafa mennt-
un í þessari grein erlendis.
Grein Árna er svar við grein
Margrétar Hermannsdóttur,
fornleifafræðings, „A fornleifa-
fræði einhverja framtið fyrir
sér á Islandi?” (sem birtist i
Timanum 2/7 s.l.). Grein Mar-
grétar er gagnrýni á fáheyrð
vinnubrögð stjórnar Þjóð-
hátlðarsjóðs i sambandi við um-
sókn Vestmannaeyjakaiipstað-
ar, til sjóðsins, vegna fornleifa-
rannsókna i Herjólfsdal. 1
greininnier deiltá máttlausa og
stefnulausa starfsemi Þjóð-
minjasafns og þjóðminjavarð-
ar. Auk þess kemur Margrét inn
á „Þjóðháttasöfnun stúdenta”,
þátt Þjóðminjasafns i henni og
fjármögnun hennar. Það er
einkum þessi hluti greinar Mar-
grétar (um „Þjóðháttasöfnun
stúdenta”), sem Arni svarar. 1
grein hans stendur: „...varð
niðurstaðan sú, aö ég skyldi
gera ofurlitla grein fyrir fjár-
málum „Þjóðháttasöfnunar
stúdenta” árið 1976”. Þjóð-
minjavörður hefur hins vegar
ekki látið svo litið að svara, en
hefur þess I stað beitt fyrir sig
starfsfólki Þjóðminjasafns.
Skýtur þar æði skökku við, ef
jafn háttsettum embættismanni
og þjóðminjaverði leyfist aö
sitja þegjandi undir slikri gagn-
rýni, sem hann hefur fengið I
dagblöðunum að undanförnu.
Hvers konar framkoma er það
gagnvart almenningi eiginlega?
Hefur þjóðminjavörður ekki þá
sómatilfinningu til að bera, að
hann geti ekki gert hreint fyrir
sinum dyrum fyrir opnum tjöld-
um? Er það ekkislst mikilvægt
þegar um jafn alvarlega hluti er
að ræða og ásakanir um getu-
leysi og embættísafglöp við-
komandi.
Margrét svarar grein Árna i
Timanum 7/7 s.l. („Um „próf-
hroka” og „milljónafélag stúd-
enta””). Þar er borin fram
fyrirspurn til Þjóðminjasafns
um fjárveitingar til „Þjóðhátta-
söfnunar stúdenta’" árið 1977 og
um áætlun fyrir árið 1978. Þvl
hefur enn ekki verið svarað.
+
Sonur okkar og bróðir
Hjörtur Þór Gunnarsson,
Sléttahrauni 28, Hafnarfirði
sem lést þann 26. júli, verður jarðsunginn frá Fossvogs-
kirkju, fimmtudaginn 3. ágúst, kl. 3 e.h.
Þeim sem vilja minnast hans er bent á Styrktarfélag
lamaðra og fatlaðra.
Hadda Hálfdánardóttir,
Gunnar Jóhannesson,
Jóhannes Gunnarsson,
Gunnar Gunnarsson.
Móðir okkar og tengdamóðir
Guðriður Jónsdóttir
fyrrverandi húsmóðir i Hliðarendakoti, Fljótshliö
andaðist föstudaginn 28. júli.
Sigriður Árnadóttir,
Ólaffa Árnadóttir, Hákon 1, Jónsson.
Móðir okkar, tengdamóðir og amma
Guðbjörg Erlendsdóttir,
húsfreyja á Ekru, Stöðvarfirði
verður jarðsungin á Stöðvarfirði I dag 1. ágúst kl. 2.
Þeim sem vildu minnast hennar er bent á minningasjóö
Einars Benediktssonar.
Björg Einarsdóttir, Lúðvik Gestsson,
Þorbjörg Einarsdóttir, Björn Stefánsson,
Ánna Einarsdóttir, Baldur Helgason,
Benedikt Einarsson, Márgrét Stefánsdóttir,
Björn Einarsson, Gunnvör Braga
og barnabörn.
Mér er ókunnugt um, hvaða
ástæður liggja þar að baki, en
hér með er itrekað að svar komi
fram fyrir almennings sjónir.
Arni segir i niðurlagi greinar
sinnar: „Um kunnáttuleysi
nenni ég var t að ræða hér og nú.
Samkvæmt prófhroka Margrét-
ar hefði Jónas gamli frá
Hrafnagili ekki haft hundsvit á
islenskum þjóðháttum, hvað þá
vesalingur minn. Það gæti orðið
skemmtileg endurminningabók
að segja frá kynnum sinum af
skandinavískum og öðrum
evrópskum og jafnvel norður-
ameriskum „þjóðháttafræðing-
um” og þeirra vitsmunum
gegnum árin. En það verður
vist að biða”.
1 grein sinni i Timanum 7/7
s.l. lýsir Margrét Hermanns-
dóttir eftir afstöðu Árna til
þjóðháttafræði- og fornleifa7
fræðimenntunar „islenskum
námsmönnum i þessum grein-
um sem og menntastofnunum á
Norðurlöndunum til frekari
glöggvunar”. En það er eins og
Arni segir sjálfur „það veröur
vist að blða”, þvi ekki hefur
hann gefið neina skýringu á
þessari, vægast sagt, furðulegu
yfirlýsingu sinni ennþá. Hann
ætlast kannski til þess, að al-
menningur biði til eilifðarnóns
eftir „endurminningabókinni”,
og smám saman fyrnist yfir
frumhlaup hans og allt falli i
gleymsku og dá.
Það er fyrst og fremst áhuga-
fólki að þakka, ekki sist mönn-
um eins og Jónasi Jónassyni frá
Hrafnagili (d. 1918), að menn-
ingararfleifð okkar hefur ekki
fariðalgerlega i súginn i timans
rás. Bók hans „Islenskir þjóð-
hættir” (sem Einar ólafur
Sveinsson, prófessor, gaf út árið
1934) er ennþá helsta rit okkar
um islenska þjóöfræöi. Viðsveg-
ar um landið hafa áhugasamir
menn og konur unnið óeigin-
gjarnt starf til verndunar þjóð-
legs fróðleiks og minja. Verður
þeirra framlag seint fullþakkað
og vonandi helst sá áhugi, sem
verið hefur á þessum fræðum.
En þá þarf að koma til sterk og
markviss þjóðminjastofnun,
sem getur beislað og leiðbeint
áhugafólkinu. Slik samvinna
fagmanna og áhugafólks er
mikils virði fyrir alla aðila.
Það má geta þess hér, að
þjóðháttadeild Þjóðminjasafns
var stofnuð 1. janúar árið 1964
(fyrsta spurningaskrá Þjóð-
minjasafns um fslenska þjóö-
hætti var send út árið 1959. Sið-
an hafa spurningaskrár verið
sendar út á hverju ári. Mun
Þórður Tómasson i Skógum
hafa annast það). Fram að þeim
tima var áhugafólki einungis til
að dreifa.
Þaö er með þjóðfræðina eins
og margar aðrar fræöigreinar,
hún hefur sprottíö upp af starfi
áhugamanna. Er rómantiska
stefnan hóf innreið sina, um
aldamótin 1800, spratt upp
geysimikill áhugi meðal
menntamanna og yfirstéttar-
innar á flestu, sem varðaði
gamla timann ásamt áhuga fyr-
irnáttúrunni ogsveitalifi. Töldu
menn, að gamlar siðvenjur
heföu einkum varðveitst meðal
bændafólks og væri þeirra heist
þar að leita. Hófst söfnun um
lifnaðar- og atvinnuhættí, þjóð-
trú og á þjóðsögum meðal
sveitaalmúgans á siðastliðinni
öld af miklum krafti. Smám
saman uxukröfurnar bæði hvað
varðaði söfnun og meðferð
efnis. Fræðigreinin varð til meö
þeim visindalegu kröfum, sem
þvi fylgdi. Háskólamenntaðir
þjóðfræðingar tóku við stjórn-
inni. Naumast þarf að geta þess
hvilik lyftistöng það varð fyrir
þjóðfræðina er hún var tekin
upp sem háskólagrein. Þar
stóðu Evrópubúar fremstir I
flokki og mætti nefna mörg nöfn
I þvi sambandi.
Jón Arnason (d. 1888), þjóð-
sagnasafnarinn mikli, taldi það
ekki fyrir neðan sina virðingu
að snúa sér til erlendra manna,
sem fengust við svipuð við-
fangsefni. Sama má segja um
Jónas frá Hrafnagili. Siðan þeir
Jón Arnason og Jónas frá
Hrafnagili ljáðu þjóðfræðinni
starfskrafta sina og óskiptan
áhuga hefur fræðigreinin þróast
ört i samræmi við kröfur tim-
ans. Þjóðfræðin er ekki lengur
það fag, sem var einungis tóm-
stundagaman áhugamanna.
Hún hefur átt sér fastan sess um
áratugaskeiö við háskóla er-
lendis og er metin og viður-
kennd sem sjálfstæð fræðigrein.
Islendingar hafa um alda
skeið sótt mestalla æðri mennt-
un til útlanda. Arið 1911 var Há-
skóli tslands stofnaöur og þá
var mörgum námsmanninum
gert kleift að ljúka námi hér-
lendis. Samt sem áður er tals-
verðurhópur fólks, sem stundar
nám við erlenda háskóla. Meðal
annars er þaö vegna greina,
sem ekki er hægt að ljúka fram-
haldsnámi i hérlendis. Hvað
þjóðfræði og fornleifafræði
varðar, þá eru þær greinar ekki
kenndar til lokaprófs á Islandi.
Hingað til hafa flestir Islending-
ar stundað nám i þessum grein-
um I Skandinaviu, sem Arni
Björnsson veitist að I grein
sinni. Þar á meðal núverandi
þjóðminjavörður, en hann nam
þjóðf ræði um skeið við Uppsala-
háskóla i Sviþjóð og var fyrsti
forstöðumaður þjóðháttadeildar
Þjóðminjasafnsins. Eftir þvi
sem ég best veit er núverandi
starfstilhögun þjóðháttadeildar
hin sama og á dögum þjóð-
minjavarðar. Starfsemi sjálfrar
þjóðháttadeildar Þjóðminja-
safns byggist þar af leiðandi á
„vitsmunum” sænskra þjóð-
fræðinga að einhverju leyti.
Hvaðer eiginlega um að vera
þegar einasti starfsmaöur þjóð-
háttadeildar Þjóðminjasafnsins
veitist svo harkalega að erlend-
um þjóðfræðingum? Biðum viö.
Arni Björnsson hefur ekki próf I
þjóðfræðum. Hann er islensku-
fræðingur. Getur verið eitthvað
samband þar á milli? Er þetta
ekki tiiraun til að gera Is-
lendinga, sem numið hafa þessi
fræði tortryggilega i augum al-
mennings og draga próf þeirra i
efa? Kannski það sé skoöun
Arna, að hvaða leikmaður sem
er geti tekið að sér störf hans á
þjóðháttadeild Þjóðminjasafns-
ins? Ef þjóðfræöiáað vera sinnt
af einhverri alvöru hér á landi,
þarf að ráða til hennar sér-
menntaða starfskrafta eins og i
öðrum atvinnugreinum. Tekið
skal fram, að hér er ekki verið
aöleggja neitt mat á störf Arna
við þjóðháttadeildina.
Það þarf ekki að fara i neinar
grafgötur með þaö lengur, að
tslendingar hljóta að notfæra
sér reynslu erlendra þjóö-
fræðinga við uppbyggingu
fræðigreinarinnar hérlendis,
sem þvi miður er ennþá sorg-
lega skammt á veg komin. Að
sjálfsögöu er nauðsynlegt aö
laga þá reynslu að islenskum
aðstæðum.
Arni Björnsson þykist of góð-
ur til að meta skandinaviska
þjóðfræðinga að veröleikum.
Almenningur má gjarnan vita
það, að það eru aðrir sem gera
það ekki. Til dæmis hafa írar
tekið upp, svo að segja óbreytt,
flokkunarkerfi ULMA, sem er
rótgróin þjóðfræðistofnun I
Uppsölum (stofnuð 1914).
Þrátt fyrir fuilyrðingar Arna
um vitsmunaverurnar I útland-
inu, getur hann setið árum sam-
an sem fulltrúi Islands i ýmsum
þjóðfræðilegum, norrænum san>
starfenefndum og sótt ráðstefn-
ur hjá þeim sömu. Hins vegar er
mér ekki kunnugt um, að hann
hafi lýst afstööu sinni fyrir
skandinaviskum eöa öðrum er-
lendum þjóðfræðingum. Virðist
mér timi kominn tíl, að is-
lenskufræðingurinn geri okkur,
sem höfum numið þessi fræði,
almenningi, sem og mennta-
stofnunum á Norðurlöndunum
grein fyrir afstöðu sinni I þess-
um málum.
28. júli 1978.
Agúst ólafur Georgsson,
þjóðfræðingur.