Tíminn - 17.08.1978, Qupperneq 7

Kimmtudagur 17. ágúst 1978
7
Gagnrýnir
ráöherrabíla
í ríkisúlpunni
>■■■
Um leiö og Alþýöublaöiö
skýröi frá þvi i s.l. mánuöi, aö
útgdfu þess yröi haldiö dfram,
þrdtt fyrir þaö, aö norski
fjárstuöningurinn væri genginn
þeim úr greipum, gat blaöiö
þess, aö þaö myndi einungis
sinna stjórnmálabardttunni.
Stjórnmálabaráttu-
skrif Alþýöublaösins
Ekki kom þaö fram i frdsögn
blaösins, hvort bardtta þessi
myndi einkennast af umræöum
um málefni, er varöar stefnu
flokka, og þá jafnframt fjallaö
um lausn almennra vandamála
þjóöarinnar, eöa hvort Alþýöu-
flokkurinn teldi sér betur henta
aöhalda áfram á þeirri braut aö
hafa einstaka stjórnmálamenn
aö skotmarki og gera tilraunir
til aö ná af þeim ærunni, beint
eöa óbeint. Til þeirrar vinnu-
aöferöar gripu þeir óspart á s.l.
kjörtimabili, og telja ef til vill
sigur sinn i slöustu alþingis-
kosningum verulega þessari
áróöursaöferö aö þakka.
Hafi einhverjir taliö, aö hinu
takmarkaöa rými Alþýöublaös-
ins yröi variö til skrifa um
þjóömál og lausnir vandamála,
mátti ljóst veröa aö svo var ekki
viö lestur Alþýöublaösins miö-
vikudaginn 9. ágúst, þegar hálf
forsiöan var lögö undir skrif
Eiös Guönasonar, nýkjörins
alþingismanns Vesturlands-
kjördæmis.
Rógsaöferöin
Grein Eiös Guönasonar snýst
um bifreiöakaup ráöherra, og
þaö sem athygli vekur er, aö
þrátt fyrir þaö, aö allir ráöherr-
ar njóti sömu réttinda og hafa
notiö um áratugi i þessum mál-
um, þá velur hann aöeins einn
úr hópnum og þaö þingmann úr
þvi kjördæmi, sem hafn er sjálf-
ur kosinn þir.gmaöur I viö slö-
ustu alþingiskosningar. Auövit-
aö er þaö út af fyrir sig mál
Eiðs, hvort hann kýs aö kasta
þannig „striöshanskanum” til
samþingmanns sins i Vestur-
landskjördæmi. Skapast þar
meö vissulega nýir siöir meö
nýjum herra.
A einum staö I grein sinni seg-
ir Eiöur Guönason: „Hitt er
hins vegar fullkomiö hneyksli,
aö þessi gömlu friöindi, leifar
frá haftatimanum, skuli enn
vera viö lýöi, og aö menn skuli
hafa geö tU aö notfærasér þau”.
I sambandi viö þessar fullyrö-
ingar alþingismannsins vU ég
vekja athygli á þvi, aö reglu-
gerö þessu aö lútandi er frá 30.
janúar, 1970, og sett af Magnúsi
Jónssyni þáverandi fjármála-
ráöherra. Þegar Alþýöublaöiö
skýröi frd þessari reglugerö 31.
jan. 1970, sagöi þar m.a. þetta:
„Þaö hefur veriö venja um ára-
tuga skeiö, aö ráöherrar, án
sérstakrar lagaheimildar,
fengju aö kaupa tollfrjálsar bif-
reiöar er þeir hafa látið af em-
bætti. Sú breyting er nú, aö
fenginni til hennar heimild i
toUskrárlögum, aö ráöherrar
skulinjóta þessara hlunninda er
þeir taka við embætti”.
Aiþýðublaöiö háföi enga at-
hugasemd aö gera viö þessa
reglugerö er hún var sett, virtist
henni frekar meömælt. Tók
blaöiö fram aö þetta væri nú
samkvæmt tollskrárlögum, sem
áður haföi ekki veriö.
Ég hefi áöur látiö i ljósi þá
skoöun og get endurtekiö hana
hér.aöreglugeröþessi hafi ver-
iö til bóta frá fyrra fyrirkomu-
lagi og þrengt kjör ráðherra i
sambandi viö ráöherrabifreiö-
ar.
Mig rekur ekki minni tU, aö
frá Alþýðuflokksmönnum hafi
neitt heyrst um þessi mál. Þeir
höföu, er þessi reglugerö var
gefin út, setiö samfleytt i rikis-
stjórn I hálfan annan áratug, og
minnist ég ekki neinna skrifa i
Alþýöublaöinu frá þeim tima
um þessi réttindi ráöherra. Mun
Eiöur Guðnason þó hafa verið
blaðamaöur viö Alþýðublaöiö
a.m.k. hluta þessa tímabils.
Engu skal ég um þaö spá,
hvernig Eiöur muni reynast i
þingstörfum. Þó dreg ég i efa,
aö hann reynist hæfari i þeim
heldur en t.d. Alþýöuflokks-
mennirnir Stefán Jóh. Stefáns-
son, EmU Jónsson, Gylfi Þ.
Gislason, Eggert Þorsteinsson
og Friöjón Skarphéöinsson, sem
aUir höföuþó „geö til”, svo not-
aö sé oröalag Eiös, til aö not-
færa sér þessi réttindi. Hins
vegar var ekki ráöist á þá
persónulega vegna þessa, eins
og Eiöur Guönason gerir nú.
Skinhelgin
Ég hefi áöur sagt og get
endurtekiö þaö hér, aö ég myndi
ekki telja mér til ávinnings aö
hræsna á þann veg aö nota ekki
þau réttindi, sem mér sem öör-
um ráöherrum er heimilt aö
njóta. öörum er skinhelgin
eiginlegri, svo sem sjá má af
grein alþingismannsins Eiös
Guönasonar.
I sambandi viö mál þetta vil
ég geta þess, aö fram aö þeim
tima aö ég varö fjármálaráð-
herra höföu ráöherrar þau rétt-
indi aö mega kaupa áfengi og
tóbak á sama veröi og sendi-
menn erlendra rikja. Þau rétt-
indi voru felld niöur aö tíilögu
minni, stuttu eftir aö rikisstjórn
Ólafs Jóhannessonar kom tU
valda. Var þaö gert meö sam-
þykkt á rikisstjórnarfundi, og
þurfti ekki til þess reglugeröar-
breytingu, þar sem reglugerö
var engin þessu aö lútandi.
Ekki var afnámi þessara f riö-
inda þá vel tekiö af þeim
Alþýöublaösmönnum, né taliö
mér til ágætis sem ráöherra,
nema siöur væri. Þeir skrifuöu
grein á grein ofan til varnar
gUdandi fýrirkomulagi og vitn-
uöu óspart tU gamaliar heföar.
Þeir töldu þá, aö reglum sem
gilt höföu um áratuga skeiö ætti
ekki aö breyta, og voru engar
getsakir sparaöar i sambandi
viöhiö nýja, og aö minum dómi,
bætta fyrirkomulag.
Hygg ég, aö sama heföi veriö
uppi á tengingnum, ef ég heföi
þá fariö aö breyta nýsettri
reglugerð Magnúsar Jónssonar
um bifreiðanotkun og bifreiöa-
kaup ráöherra.
Almenntmun hafa veriö taliö,
aö Eiöur Guönason sækti ekki
siöur en aðrir menn i þaö aö
njóta þeirra réttinda, er áunnist
hafa i þeim störfum, sem hann
hefur sinnt. Rétt er aö minna á
N
HALLDÓR E.
SIGURÐSSON
þaö, aö Eiöur Guönason, sem
formaöur Starfsmannafélags
Sjónvarps, beitti sér fyrir þvi,
aö starfefólk þar var heila viku i
ólöglegu verkfalli. Fram hjá
þessari staöreynd I fortiö
alþingismannsins veröur ekki
litiö.
Kuldaúlpa
fréttamanna
Hitt er einnig vitaö, aö frétta-
menn sjónvarps, en þvi starfi
gegndi Eiöur, hafa þau réttindi
hjá stofnun sinni, ásamt kvik-
myndageröarmönnum, aö hún
leggur þeim til kuldaúlpur til
notkunar i starfi. Ekki er annaö
vitaöen aö Eiöur Guönason hafi
haft „geö” i sér til aö færa sér i
nyt þennan rétt. Kannski eigum
viöalþingismennþaöi vændum,
aö fá aö ganga i frökkum,
merktum Alþingi, þvi ekki er
gott aö spá um þaö, hverju
kröfugeröarmenná borö viöEiö
Guönason geta komiö tii leiöar,
er áhrifa þeirra fer aö gæta i
þingsölum.
Alþingismaöurinn er mjög
hneykslaöur yfir þvi, aö ég
skyldi ekki muna tegundarheit-
Framhald á bls. 19.
....
Sambandið
vinnulýðræði eða
fámennisstjórn
Ýmislegt hefur veriö rætt og
ritað upp á siökastið um lýöræöi
og framkvæmd þess hér á
Vesturlöndum. Hafa menn ekki
veriö á einu máli um þaö, hve
vel hafi tekist til viö fram-
kvæmd þess. Þannig hafa ýmsir
bent á að ekki sé nóg aö ræöa
um pólitiskt lýöræöi eingöngu,
heldur veröi einnig aö skoöa
efnahagslif og félagslif og
spyrja hvort þar riki einnig lýð-
ræði.
Inn i þessa almennu umræöu
um lýöræöi hefur fléttast um-
ræöan um atvinnulýöræöi.
Menn hafa spurt hvort ekki
skuli rikja lýöræöi á vinnustað
þar sem þeir eyddu hvaö mest-
um tima sinum — hvort valdið
eigi ekki aö koma neöan aö frá
starfsfólkinu sjálfu, en ekki ofan
að, frá framkvæmdastjórum
eöa forstjórum.
Hér á Islandi hefur umræöa
um atvinnulýöræöi veriö fremur
fátækleg, a.m.k. ef miöaö er viö
önnur Norðurlönd. Aðeins tvis-
var hafa verið fluttar þings-
ályktunartillögur á Alþingi, en
þær litinn hljómgrunn hlotiö. Þó
hefur atvinnulýör-æöi veriö á
dagskrá hjá ýmsum rikisstofn-
unum og samvinnufélögum og
þá mest vegna þrýstings frá
starfsmönnum. Hafa þeir sums
staðar fengiö þvi framgengt aö
upp hafa veriö tekin starfs-
mannaráö eöa aö fulltrúar
starfsmanna hafa fengið aöild
aöstjórn fyrirtækjanna. Þannig
hafa nokkur kaupfélög tekiö upp
þann háttinn aö leyfa fulltrúum
starfemanna setu á stjórnar-
fundum með málfrelsi og til-
lögurétt.
Greinargerð um
atvinnulýðræði
Ariö 1976 gaf náms- og um-
ræðuhópur á vegum Landssam-
bands islenskra samvinnu-
starfemanna út greinargerö um
atvinnulýöræöi. Var þar ástand-
inu i þessum málum lýst svo og
aö hverju bæri aö stefna fyrir
samvinnustarfsmenn. Þar kem-
ur fram aö þegar Landssam-
bandið (LIS) var stofnaö þótti
þaö eölilegt aö starfsfólk fengi
aö kjósa a.m.k. einn til tvo full-
gilda fulltrúa i stjórn hvers fé-
lags og skyldi stjórn LIS fylgja
þessu eftir. Hins vegar kemur
fram i' þessu sama plaggi aö
aöeins örfá kaupfélög hafa tekiö
þetta upp og þá einungis meö
málfrelsi og tillögurétt, eins og
áöur er á minnst. Þá er og bent
á það til samanburðar aö I
Noregi eigi starfsmenn fjóra
fulltrúa af ellefu i stjórn sam-
bands samvinnufélaga en hér á
Islandi engan. Er þetta taliö i
hæsta máta óeðlilegt, þar sem
samvinnufélögin hafi i upphafi
verið grundvölluö á þeirri lýö-
ræðishugsjón aö valdiö kæmi
neöan aö, frá fólkinu, sjálfu, en
ekki fámennum hópi valda-
manna.
Hér veröur aö taka fram aö
upphaflega var starfsfólki
kaupfélaga bönnuð seta I stjórn-
um þeirra, þar sem þaö var tal-
iö óeðlilegt aö starfsfolk I litlum
kaupfélögum hefði of mikil
áhrif á gang mála og þá á
kostnað hinna almennu fé-
lagsmanna. Hins vegar hafa
ýmsir, þ.á.m. Indriöi G. Þor-
steinsson, bent á þá eölisbreyt-
ingu sem orðið hefur á uppbygg-
ingu samvinnuhreyfingarinnar.
Aöur samanstóö hún eingöngu
af kaupfélögum, sem seldu af-
urðir bænda og keyptu fyrir þá
HALLDOR
REYNISSON
blaðamaöur
ogaöra vörur til daglegs brúks.
Nú rekur samvinnuhreyfingin
hins vegar stórar verksmiöjur
meö mörgu starfsfólki, sem
vinnur eingönguaö framleiöslu.
Þessar verksmiöjur eru eign
bænda og annarra félaga i
kaupfélögunum.sem þannig eru
orönir atvinnurekendur fyrir
verkafólk, jafnvel I öörum
landshluta.
Þrátt fyrir aö félagsmenn
kaupfélaganna eigi þannig að
heita eigendur framleiöslutækja
og i' beinu framhaldi af þvi
stjórnendur þeirra, er stjórnun-
arlina orðin svolöng aö aö hinir
einstöku félagsmenn hafa litil
sem engin áhrif á ákvaröana-
tökuna. Hverniggetur t.d. bóndi
noröur á Þórshöfn ráöiö neinu
um málefni frystihússins Meit-
ilsins suöur i Þorlákshöfn sem á
þó aö heita eign hans?
Fámennisstjórn
Sú staöa kemur þvi upp aö þaö
veröur fámennur hópur fram-
kvæmdastjóra sem ræöur verk-
smiöjunum, en hvorki eigendur
þeirra né almennir starfemenn.
Fámennisstjórn rikir I hreyf-
ingu er kennir sig viö lýöræöi og
samvinnu umfram allt annaö.
I áöurnefndri greinargerö LIS
um atvinnulýöræöi má lesa á
milli linanna aö um fámennis-
stjórn sé aö ræöa innan Sam-
bandsins.Þannig er talaö um aö
ákvöröunartakan sé i höndum
fárra einstaklinga og upplýs-
ingastreymið komi oftast nær /j
aö ofan. Þar er einnig talaö um
aö markmiö samvinnustarfs-
manna hljóti að vera þau aö fá
meiri hlutdeild i ákvaröanatök-
unni og jafnvel aö starfefólk i
verksmiöjum fái eignaraöild á
borö viö þaö er geröist i fram-
leiöslusam vinnufélögum.
I niöurlagi greinargeröar LIS
um atvinnulýöræöi segir svo:
„Siöast en ekki sist myndu
tengslin milli hins almenna
starfsmanns og stjórnenda
samvinnuhreyfingarinnar auk-
ast (þ.e. meö auknu atvinnulýö-
ræöi) og meö þvi væri um leiö
rudd brautin tilaö hefja á ný hiö
hallandi merki samvinnuhug-
sjóna rinnar”.
Þvi vaknar spurningin: Er
ekki kominn timi til að hefja á
ný hiö hallandi merki sam-
vinnuhugsjónarinnar meö þvi
aö auka atvinnulýöræöi innan
Sambandsins? Þarf ekki aö
endurskoöa stjórnunarlinurnar
og gefa fólki viö verksmiöju-
störf kost á auknum áhrifum og
jafnvel eignaraöild?
Halidór Reynisson.