Tíminn - 22.10.1978, Blaðsíða 7

Sunnudagur 22. október 1978
luii'líli
Þórarínn Þórarínsson:
Hvernig rækir skólakerfið
mikilvægt hlutverk sitt?

1
1
1
1
I
Vorið 1974 samþykkti Alþingi frumvarp til
grunnskólalaga eftir að hafa haft það til meðferð-
ar nokkrum sinnum áður. í grunnskólalögunum
felst veruleg breyting á þvi kerfi, sem áður var,
auk þess sem námið var lengt. Þessar breytingar
eru nú meira og minna komnar til framkvæmda.
Ástæða er þvi til, að nú sé staldrað við og hugað
að þvi, hvernig þessar breytingar hafa gefizt og
hvers megi vænta af þeim. Eðlilegt virðist, að
athugun fari fram á vegum Alþingis og henni
verði lokið svo fljótt, að hægt verði að hafa hana
til hliðsjónar við lagasetningu um framhalds-
skólanám og fullorðinskennslu.
Aukiö verkefni
skólans
Nýlega hafa birzt i blööum
erindi og ritgerðir, sem vekja
sérstaklega athygli varöandi
skólakerfið. Hérer átt við erindi
Harðar Zophaniassonar skóla-
stjóra, Barnið og skólasam-
félagið, sem birtist i Alþýðu-
blaðinu 14. þ.m., erindi Baldurs
Jónssonar dósents, Islenzkan á
vorum dögum, sem birtist i
Timanum 15. þ.m. og ritgerð
Oddnýjar Guðmundsdóttur
kennaraum skólamál, sem birt-
ist i Timanum 8. þ.m.
Fyrst skal vikið að erindi
Harðar Zophaniassonar. Hann
vikur fyrst að þvi, hvernig
breyttir þjóöfélagshættir hafa
aukið hlutverk skólans. Um það
farast honum þannig orð.
„Lengi vel var hlutverk skól-
ans fyrst og fremst að fræða og
mennta þau börn sem i skólann
sóttu. Heimilinsáu svo aftur að
mestu leyti um uppeldi þeirra,
siði og lifsvenjur. Heimilinvoru
i mörgum tilvikum hvort
tveggja i senn vinnustaður for-
eldranna og vettvangur barns-
ins, — þar sem það óx upp og
mótaðist i nánum tengslum við
fullorðna fólkið og athafnalif
þess. Siöan þetta var hefur
islenskt þjóðfélag tekið stórstig-
um breytingum, — bæir og þorp
hafarisiö meðöllusemþvifyig-
ir, — heimilið er ekki almennt
lengur vinnustaður, — foreldr-
arnir meira og minna að heim-
an við að afla lifsviðurværis —
og fjöldi barna fær litil og
fábrotin tækifæri til þess aö
kynnast atvinnulifi og daglegri
vinnu foreldra sinna — og
stundum — já alltof oft verða
þær stundir teljandi sem barnið
i dag fær til þess að vera sam-
vistum við foreldra sina.
Þessar breytingar iþjóðfélag-
inu leggja skólanum auknar
skyldur á herðar. Skólinn
verður i vaxandi mæli að taka
að sér hlutverk uppalandans,
leiðsögn hins reynda og
fullvaxna manns”
fflutverk
É grunnskólans
Hörður Zophaniasson rifjar
SÍ siðan upp hlutverk
SS grunnskólans, ai þvi er þannig
lýst í 2- grein grunnskólalag-
SS| anna:
SJS „Hlutverk grunnskólans er, i
w samvinnu viö heimilin, að búa
w nemendur undir lif og starf i
Ss lýðræðisþjóöfélagi, sem er i
5» sifelldri þróun. Starfshættir
§§ skólans skulu þvi mótast af um-
burðarlyndi, kristilegu siðgæöi
og lýðræðislegu samstarfi. Skól-
inn skal temia nemendum
I
viðsýni og efla skilning þeirra á
mannlegum kjörum og um-
hverfi, á islensku þjóðfélagi,
sögu þess og sérkennum og
skyldum einstaklingsins við
samfélagið.
Grunnskólinn skal leitast viö
að haga störfum sínum I sem
fyllstu samræmi við eðli og
þarfir nemenda og stuðla að al-
hliða þroska, heilbrigði og
menntun hvers og eins.
Grunnskólinn skal veita
nemendum tækifæri tii að afla
sér þekkingar ogleikni og temja
sér vinnubrögð, sem stuðli að
stöðugri viðleitni til menntunar
og þroska. Skólastarfið skal þvi
leggja grundvöll aö sjálfstæöri
hugsun nemenda og þjálfa hæfni
þeirra til samstarfs viö aðra”.
Hörður Zophaniasson segir
siðan: „Þetta segja lögin okkur
að sé hlutverk skólans. En
hvernig rækir skólinn þetta
hlutverk og hvaða tækifæri eru
honum gefin til þess? Spurning-
ar hljóta að risa upp i hugskoti
okkar.
Býr skólinn i samvinnu við
heimilin nemendur sina undir lif
og starf i lýðræðisþjóðféiagi?
Mótast starfshættir skólans af
umburðarlyndi og lýðræðislegu
samstarfi?
Temur skólinn nemendum
sinum viðsýni og eflir þann
skilning þeirra á mannlegum
kjörum og skyldum
einstaklingsins viö samfélagið?
Starfar skólinn i fullu sam-
ræmi við eðli og þarfir
nemenda?
Leggur skólastarfið grundvöll
aðsjálfstæðrihugsun nemenda?
Þjálfar skólinn hæfni
nemenda til samstarfs við
aöra?”
Vissulega væri hollt að menn
veltu þessum spurningum fyrir
sér. Þegar allt kemur til alls,
eru uppeldismálin mikilvæg-
asta málefni þjóðfélagsins og
þar á skólakerfið orðið einn
mestan þátt, sem stöðugt fer
vaxandi.
Líftaug íslenzks
þjóöernis
Þá er að minnast á erindi
Baldurs Jónssonar, sem flutt
var á ráðstefnu Samtaka
m ó ð u r m á 1 s k e n n a r a i
Kennaraháskólanum. Hann
bendir þar réttilega á, að
móðurmá1skennsla sé
mikilvægasta kennslugreinin i
öllum skólum landsins. Hún
tengir saman fortið og nútið og
er þjóðinni meira sameiningar-
afl en nokkuö annað. Einkenni
hinnar islenzku þjóötungu eru
þau, að hún hefur haldizt nær
óbreytt siöan land byggöist, hún
hefur ekki klofnaö I staðbundn-
ar eða stéttbundnar mállýzkur.
eins og gerzt hefur viðast
annars staðar, og talmálið
stendur nær ritmálinu en geng-
ur og gerist. Þessir eiginleikar
islenzku þjóðtungunnar eiga að
vera aukin hvatning til aö
varðveita þessa dýrmætu eign.
Vegna breyttra þjóðfélagshátta
er ný hætta á ferðum. Baldri
Jónssyni farast svo orö um
hana:
„Minnzt hefir veriö á
staðbundinn mun á máli og
stéttbundinn. Gliönun málsam-
félagsins er mikil ógæfa, ef til
hennar kemur, og þarna er
ávallt hætta fólgin. En i svipinn
ber égmeiri kviöboga fyrir þvi
að málið gliðni á annan veg.
Mér stendur enn meiri stuggur
af kynslóðamun á máli, og er þá
aftur komið að fyrsta þætti
þessa erindis. Vegna breyttra
þjóðfélagshátta á 20. öld er
meirihætta á þessum kynslóða-
mun nú en nokkru sinni fýrr.
Elzta fólkið hefur aö miklu leyti
öölazt reynslu af annars konar
störfum én þeim sem yngsta
fólkið stundar, og lifnaðarhættir
hafa gerbreytzt á tveimur
mannsöldrum.
Unga fólkið getur þvi ekki
notfært sér mál hinna eldri, á
sama hátt og veriö hefir á öllum
öldum Islandsbyggðar. Þar að
auki hafa a.m.k. kaupstaðar-
börnmiklu minni félagsskap af
foreldrum sirium eöa forsjár-
mönnum en tlökaöist til sveita
áður fyrr. Mikið af þvi mállega
uppeldi, sem börnin fengu sjálf-
þeirra eru ekkert til að hlaupa
eftir. Einmitt vegna ófullkom-
ins þroska þarf að leiöbeina
nemendum i skólunum. Uppeld-
iöer fólgið i þvi að láta þá læra,
hvemig málið hefir veriö og á
aðvera, eins og kennarinn kann
þaö bezt.
Þessvegna riður á,að hann sé
sjálfur vel að sér og vel máli
farinn. En höfum þaö hugfast,
aö við erum ekki fullnuma i
málinu og veröum það aldrei.
Enginn kann máliö til hlitar. En
það er skylda vor móðurmáls-
kennara að vera öðrum til fyrir-
myndar um meðferð máls.
Kennarar verða þvi að taka
sjálfa sig til bæna fyrst, aga
sjálfa sig, aga eigið tungutak og
kunna aö taka ábendingum
annarra, ekki sizt hver frá öðr-
um. Þá er von til þess, að takast
megiaöskiia tungu feðranna til
næstu kynslóöar með vöxtum,
eins og skyldan býður.
„Kjaltafögin” |
krafa á heimilum sinum, verða
þau nú að sækja eitthvað annað
eða fara á mis viö það. Eina
vonin er, að skólarnir geti bætt
upp þaö, sem á kann að skorta,
til að þráðurinn haldist óbreytt-
ur frá kynslóð til kynslóðar,
þe^si liftaug islenzks
þjoðernis.”
Mikilvægasta
kennslugreinin
1 lok erindis sins segir Bald-
ur:
„Islenzka er mikilvægasta
kennslugreinin i öllum skólum
landsins. Henni verður að veita
allt það svigrúm, sem hún þarf,
þó að það veröi þá á kostnaö
annarra greina, t.d. erlendra
tungumála.
Hlutverk móðurmálskennar-
anna er mikið og vandasamt.
Það verður að leggja það á þá
öði;um mönnum fremur aö
koma i veg fyrir að máliö gliðni
I einhverjum þeim skilningi,
sem hér hefir verið rætt um.
Reyndar eru allir kennarar
móðurmálskennarar, hver á
sinu sviði, en þeir, sem kenna
islenzku sérstaklega, verða að
geta tekið aö sér forystuhlut-
verkiö i skólanum.
Minnumst þess að lokum,
þegar róðurinn viröist þungur,
að börn og unglingar eru ekki
fullvaxta fólk og eiga eftir aö
taka út mikinn málfarslegan
þroska. Undarlegir málkækir
menn og malefni
1 grein Oddnýjar Guömunds-
dóttur er vakin athygli á þvi, að
námsgreinar, sem lúta að landi
og þjóð og sögu hennar, skipi
ekki sama sess og áður. Um
þetta farast Oddnýju þannig
orð:
„Þarna kemur I ljós árangur-
inn af þeirri stefnu, sem fræðsla
hér á landi hefur tekiö. Prófin
sýna ótvirætt, hvaða náms-
greinar eru hafðar i hávegum
og hverjar ekki. Landafræði og
sagahafa aldrei veriö fallgrein-
ar. Efþú kannt ensku, góöurinn,
geturöu borið höfuðið hátt sem
menntamaður, þó að þú flytjir
Þúfúbjargtil Vestfjarða, Bildu-
dal til Isafjarðar og hafir aldrei
litið i Heimskringlu.
Það, sem nemendur kaila
„kjaftafögin”, er saga, landa-
fræði og bibliusögur. Heyrt hef
ég fleiri en einn sérmenntaðan
kennara nota þetta orö. Ég er
ekki að gefa i skyn, að þeir hafi
lært þennan munnsöfnuð með
sérmenntuninni. Sjálfsagt
óvirðir kennaraskóli ekki sagn-
fræöi.”
Oddný segir enn fremur:
„Hvers vegna er mönnum ekki
taliö þaötil gildis f skóla að vera
vel að sér um land og þjóö?
Tungumálakunnátta i eigu
þeirra, sem eru ómenntaöir að
öðru leyti, er þeim til harla litils
þroska. Nema hvað þeir geta
bjargaö sér á erlendum
gistihúsum. Enda eru það helztu
rök þeirra, sem vilja kenna
stirðlæsum börnum ensku, að
sá, sem kann ensku, geti feröazt
im allan hnöttinn — hvaöa
erindi, sem ólæs maður á um
allan hnöttinn.”
Þá ræöir Oddný um lestur og
skrift, en stór hluti nemenda
nær þar ekki þeim árangri sem
skyldi. Margir veröa að byrja á
enskunámi og dönskunámi áöur
en þeir eru orðnir sæmilega læs-
ir á Islenzku. Oddný segist
leggja til, aö efstu bekkir
grunnskólans skuli gerðir að
endurhæfingarbekkjum, þegar
þörf þykir, handa þeim, sem
heltust úr lestinni á tiu til tólf
ára aldri og eiga ólært það, sem
þeir áttu að læra þá.
Ofþjökun
skólabarna
Oddný Guðmundsdóttir vikur
að námsleiðanum, sem virtist
Framhald á bls. 33.
I

I
I
I