Tíminn - 19.11.1978, Blaðsíða 6

26
Sunnudagur 19. nóvember 1978
Lengi hefur þaB loöaö viö hugs-
un og þær myndir sem henni
fylgja, aö tengja allt i Ameriku
viö efsta stig tysingaroröa. Þar
muni allt stærst og flest og hæst.
Og þviber vissulega ekki aö mæla
imótiaömargteri Ameriku stórt
og áhrifamikiö. En þar finnast
lika staöir og viöfangsefni, sem
ekki hæfir efsta stig þeirra
lýsingaroröa sem mikiö og stórt
eiga aö túlka. Einn af þeim
stööum heitir einfaldlega
Mountain og þaö er litill bær eöa
þorp, jafnvel á islenskan mæli-
kvaröa. Þar liggur ein breiö gata
eftir endilöngum bænum,
þjóövegurinn fyrir neöan hæöina,
þar sem húsin standa flest og
önnur gata sem spannar ekki al-
veg helming aöalgötu bæjarins.
En I samræmi viö leik aö efsta
stigi oröa þá var þessi bær lengi
talinn geta státaö af tvennu, þótt
ekki færi hann i kapp viö þá sem
efri stigu samanburöarlistanna
skipuöu. En þaö var þaö aö bær-
inn var i fyrsta lagi talinn
minnsta borg í öllum Banda-
rikjunum og l ööru lagi var þaö
taliö aö aöeins einn bær i Banda-
rikjunum utan Mountain heföi
komiö kirkjugaröi sfnum fyrir viö
aöalgötu bæjarins. Allir hafa
gaman af þvl aö geta höföaö til
sérstööu aö einhverju leyti og
þarna fannst þá þaö I Mountain
sem hægt var aö setja I bækur um
sérstök atriöi og frásagnarverö.
Þaöer þviaö vonum, aö þaö er
yfirleitt rólegt I þessum litla bæ.
Bæjarbúar stlga upp I bila sina og
aka til vinnu og sveitafólkiö 1
kring kemur þarna yfirleitt
tvisvar dag hvern til þess aö
koma viö i pósthúsinu og sækja
póstinn sinn. Þarna er lika búö,
kjörbúö sem selur allt mögulegt,
jafnvel i'slenskan fisk og hér áöur
fyrrvar hægt viö sérstök tækifæri
aö kaupa sér þar haröfiskpakka
og leggja inn pöntun á hangikjöti
á jólaföstu. Þarna var skóli.en nú
er búiö aö sameina hann öörum
stærri lengra suöur frá svo aö
börn og unglingar sækja út fyrir
bæinn þá menntun, sem áöur fyrr
var hægt aö fá heima fyrir og jók
þá um leiö hlutverk bæjarfélags-
ins og lagöi sitt af mörkum til
þess lifs,sem skólum fylgir meö
kennaraliöi og iþróttaleikjum.
Þó harma ekki allir flutning
skólanna þar sem sumum
unglingum, allt niöur I 14 ára
aldur, finnst nú ekki litiö til þess
koma aö geta fengiö bráöabirgöa-
ökuskirteini út á þaö aö þeir eigi
langti'skóla og geta svo keypt sér
sitt eigiö tryllitæki til þess aö
þeysa á. En ástæöa þess, aö skól-
ar voru fluttir I þessum byggöar-
lögum var sú aö meiri von var til
fjölbrey ttari kennslu og
menntunarmöguleika I fjölmenn-
um skólastofnunum, heldur en
þar sem sveitakerfiö meö marga
aldursflokka i sömu stofu var
látiö ráöa. Þvl var heima-
skólanum fórnaö.
En allt þetta ár hefur mik-
iö veriö um aö vera i þessum
annars friösæla bæ. Fjölmargir
þeirra, sem endranær telja sig
eiga þangaö litiö erindi hafa veriö
aö sækja þangaö fundi viku eftir
viku. Og mikiö pappirsflóö og
upplýsingamiölun hefur streymt
frá þessum starfsömu og vinnu-
glööuhópum. Byggöin varsemsé
aöbúasig undir þaöaö halda þaö
hátiölegt, aö eitt hundraö ár eru
liöin frá þvi aö islenskar hendur
tóku fyrst til viö aö ryöja þarna
land og byggja bjálkahús. Og
hvaö gerum viö ekki I tilefni
sllkra timamóta? Og allt I einu
var þessi kirkjugaröur viö aöal-
götu bæjarins ekki einvöröungu
ágætis atriöi til aö minna á, þegar
þurfti aö segja eitthvaö sérstakt
um bæinn, hann varö miödepill
þeirra hugsana sem knúöu til
ákvaröana og þar áttu nú margir
spor sem ekki höföu gengiö vel
snyrta stigu hans árum saman. Til
hvers værillka veriö aö hugsaum
hundraö ára búsetu, ef þeir
gleymdust sem I upphafi skópu
sögu meö starfi slnu eöa þvi ein-
faldlega aö hafa veriö til.
Þaö var þvi litiö til baka og
tekiö á móti enn fleiri vinum og
vandamönnum. En þau voru lika
I fárarbroddi ,bæöi hvaö undir-
búning og framkvæmd hátiöar
snertir, þar sem þau störfuöu
bæöi i nefndum og Orville var for-
maöur sjálfrar undirbúnings-
nefndarinnar. Og alls staöar var
veriö aö heilsast, faömlögin og
kveöjurnar voru ótækur vitnis-
buröur um þaö aö gamla kossa-
tiskan á sér .enn fylgjendur
margra. Og þaö mun örugglega
ekki hafa veriö einvöröungu
bundiö viö 10 ára snáöa frá Is-
landi aö finnast nóg um þetta allt
sama n þvl hann gat loks ekki or öa
bundist og mælti kossaþreyttur:
„Þurfum viö endilega aö heilsa
öllum i Ameriku.”
Og þaö var von hann héldi aö
þeir væru þarna allir saman
komnir. Þaö var ekki fylgst meö
þvi,en forvitnilegt heföi veriö aö
sjá hversu mörg riki áttu þarna
fulltrúa I númerum bilanna.enda
þótt flestir kæmu frá Kyrrahafs-
ströndinni, þar sem þangaö fluttu
svo margir af ungu kynslóöinni á
striösárunum til aö vinna I verk-
smiöjum oghurfu ekki aftur heim
aö striöi loknu nema sem gestir.
Og nú voru þeir þarna allir — eöa
svo dl allir. Og margir höföu
veriö aö hlakka til árum saman
og tala um þetta. Þannig aö
ættarmót s'em haldin voru fjöl-
mörg 1 tengslum viö hátlöina
sjálfabrutuafsér alla veggi, þeg-
ar ekki aöeins tugir heldur
hundruö ættingja söfnuöust
saman. Og börninfivo aö aftur sé
til þeirra vitnaö, horföu vor-
Vidatin Lutheran
slóöin var skoöuö af meiri gaum-
gæfni, heldur en hraöi samtimans
I jafnvel rólegum bæ gefur annars
tækifæri til. Og hundraö ár er
töluveröur timi, ekki sist hjá til-
tölulega ungri þjóö eins og
Bandarlkjunum.
Islendingarnir, sem fyrstir
komu þarna,voru ekkert sérstak-
lega upplitsdjarfir eöa vongóöir.
Þeirhöffluoröiö fyrir alltof mörg-
um vonbrigöum og þungum bús-
ifjum til þess aö bera I brjósti
vonir um, aö allt mundi nú á einni
svipstundu breytast til hins betra.
Þeir komu flestir frá Nýja Islandi
i Kanada og sumir höföu áöur
leitaö athvarfs sunnar I Banda-
rlkjunum, þar sem heitir Wiscon-
sin. Ennú voru þeir komnir suöur
yfir landamærin aftur af þvi aö
hörmungarnar noröur viö
þá var aö mestu leyti óbyggt.
Séra Páll haföi kannaö máliö og
fór siöan f fararbroddi nýrrar
fylkingar landnema, sem enn
lögöu land undir fót i bókstaflegri
merkingu oröanna þar sem þeir
voruflestir, sem allt báru á sjálf-
um sér og hafa stigiö þungt og
hægt til jaröar.
Um landamærin viö Pembina
var haldiö þar sem skilur Kanada
og Bandarikin og Rauöánni fylgt
þangaö sem heitir Tunguá. En
þeir voru minnugir flóöanna og
flugnanna úr láglendinu á Nýja
Islandi og þvi heilluöu þá hæöirn-
ar sem þeir greindu i fjarska. Þar
settust þeir aö og fyrsti bjálka-
kofinn var risinn 23. júni 1878, og
niu manna fjölskylda flutti strax
inn.enda ekki seinna vænna þar
sem aöeins tveimur vikum seinna
sig ekki muna um þaö aö bæta úr
þessu öllu og brátt var hægt aö
bjóöa tvö hundruö kirkjugesti I
einu velkomna i messur. Og þeg-
ar ég leit innviöi kirkjunnar
meöan endurbætur áttu sér staö,
71 ári eftir smiöi hennar.þá var
allt eins og þaö væri nýbúiö aö
ganga frá þvi heilt og ófúiö og
engin merki bar kirkjan þess aö
verkfærin heföu ekki veriö ný-
tiskuleg. Og um byggöirnar allar
risukirkjursemenn erunýttar og
haldiö viö af þeirri kostgæfni sem
ber vitni um ræktarsemi viö
minningar fortiöar um leiö og þar
sést viröing fyrir þvi sem enn i
dag gefur lifinu gildi.
En viö megum ekki gleyma
okkur I fortföinni, enda þótt erfitt
sé aöganga alveg fram hjá henni
þegar minnst er hátiöar henni
SÉRA ÓLAFUR SKÚLASON, DÓMPRÖF
ÞE IRHE ! J M HATIÐ I

Séra Olafur Skúlason (t.v.) og séra Eric Sigmar meö málverkiö frá
þjóöræknisfélögunum á tsiandi.
Winnipegvatn voru slikar, aö allt
annaö hlaut aö vera eitthvaö
skárra. Flugur, sem stungu og
myrkvuöusólarsýn um hábjartan
daginn. Hiti sem ætlaöi alla lif-
andi aö drepa, og mýrarnar meö
farsóttum þeim, sem óhollusta
fylgdi og fátækt.svo aö sóttkvi
byggöar haföi jaf nvel staöiö i yfir
tvö hundruö daga. Og auk þessa
var djúpstæöur ágreiningur I svo
mörgum málum, sem er hald-
góöur vitnisburöur um þaö, aö fá-
tæktin þarf ekki endilega aö
slæva andlegt atgjörvi. Og þar
var ágreiningur i trúarefnum
djúpstæöur og særandi umfram
flest mál. Enda voru þeir ekki
neitt smáir I sniöum, sem
flokkarniráttu aö oddvitum. Ann-
ars vegar séra Jón Bjarnason.
sem sagan hefur gætt yfirburöa
hæfileikum eins merkasta kirkju-
leiötoga seinni tima og þaö meö
réttu, en hins vegar séra Páll
Þorláksson sem hér kemur viö
sögu af þvi aö hann var leiötogi
þeirra,sem ákváöu aö freista gæf-
unnar á Dakotalandsvæöinu, sem
fæddist fyrsti tslendingurinn i
Dakota.
Þegar ég kom þarna fyrst ný-
vigöur prestur sumariö 1955mátti
enn greina verk landnemanna.
Og mér gleymist aldrei þegar ég
leit buröarviöina i fyrstu
kirkjunni sem lsiendingar
byggiu i Ameriku I Mountain
1884. Hún var byggö á landi sem
sr. PáD Þorláksson haföi gefiö
undir hana og kirkjugaröinn fyrr-
nefnda og hann haföi sjálfur látiö
1 hana viöinn enda þóttekki fengi
hann aö sjá kirkjuna risa, þar
sem hann haföi dáiö tveimur ár-
um áöur en kirkjusmiöin hófst, 1.
marz 1882.
Akvöröun um kirkjusmiöina og
útlit hennar og tilhögun var tekin
10. mars 1884,eftir aö tólf bændur
höföu veösett lönd sin og allar
eigur til aö standa straum af
kirkjusmiöinni. Og þá fékkst 1200
doDara lán svo aö kirkjan var
reist og tekin I notkun þá um
sumariö enda þótt engir væru
bekkirnir né heldur altari eöa
orgel. En nýstofnaö kvenfélag lét
helgaöri. Siöustu helgi júnl-
mánaöar haföi friösæU bærinn
Mountain algjörlega breytt um
svip. Þaö höföu streymt inn bilar
og hjólvagnar, öll möguleg öku-
tæki og fóDc úr öllum hornum
Bandarikjanna og Kanada og lika
utan frá Islandi.
Þaö var alls staöar fullt af fólki,
sofiö I öllum herbergjum, enda
þótt meira væri talaö en sofiö og
hjólhýsin voru svo vel nýtt aö ég
held þaö hafi ekki veriö imyndun
ein, sem sýndi fjaörir strekktar
til hins ýtrasta. En þó held ég aö
engir hafi lagt sig eins fram um
aö búa i haginn fyrir væntanlega
gesti slna eins og stórbændahjón-
in Judy (Guöbjörg) og OrviUe
Bernhoft.sem létu sig ekki muna
um þaö aö stækka hús sitt um
rúmlega helming til þess aö geta
kunnaraugum á þaö foreldra
sinna.sem ekki var af Islensku
bergi brotiö og sögöu: Aumingja
pabbi (eöa mamma) aö vera ekki
Islensk eins og ég. Og þaö mátti
sjá á mörgum skyrtubolnum
skráö stórum stöfum: Ég er stoit-
ur af þvi aö vera tslendingur. Og
þessi sterka kennd uppruna og
ættjaröarástar var svo mögnuö,
aö vinur minn sem ég haföi búiö
áöur I nágrenni viö vestra, i yfir
fjögur ár, án þess hann léti mikiö
yfir fslensku blóöi slnu, Dnnti nú
ekki látunum fyrr en ég var búinn
aö þýöa fyrir hann allt sem sagt
var um forfeöur hans á þessum
slóöum, auk þess sem viö gátum
fundiö um sögu forfeöra hans
uppi á Islandi. Og var þaö ekki
vonum seinna, aö hann rankaöi
viö sér, af þvi aö móöurafi hans
Þetta er aöeins lftill hluti þeirra, sem fylgdust meö hótiðardagskránni
viö Borg heimiiiö I Mountain.