Tíminn - 19.01.1979, Blaðsíða 2

2
Föstudagur 19. janúar 1979
Milljónir írana fara í dag
stuðningsgöngur við Khomeiny
— trúarleiðtoginn tekur ekki i mál að gefa stjórn Baktiar nokkurn frið
Teheran/Reuter — í dag er búist við að farnar verði
um allt íran miklar stuðningsgöngur við trúarleið-
togann Ayatollah Khomeiny og i Teheranborg einni
er búist við að þátttakendur verði um tvær milljónir
eða helmingur borgarbúa.
Khomeinv hefur þaö náöugt I Parls
ERLENDAR FRETTIR
Umsjón:
Kjartan Jónasson
Gallaghanlýsirekki
yfir neyðarástandi
Fyrirhugaö er aö göngur þessar
fari friösamlega fram en for-
svarsmenn þeirra segja að þeir
muni verjast veröi ráöist á
göngumenn. Þeir eiga þar viö
herinn þar eö margir hermanna
eru hliöhollir keisaranum, en
göngumenn krefjast hins vegar
aþ hann veröi endanlega settur af
og stofnsett veröi lýöveldi i landi-
Bangkok/Reuter — Fréttir frá
Kambodlu I gær hermdu aö viöa
væru haröir bardagar I landinu
milli sveita Pol Pots forsætisráö-
herra er steypt var og uppreisn-
armanna er njóta aöstoöar
Vletnama. Nú væru tvær vikur
liönar frá þvi uppreisnarstjórnin
tók viö völdum.
Var i gær taliö aö barist væri
bæöi sunnarlega og I noröurhluta
landsins en eftir valdatöku upp-
reisnarmannanna hafa einkum
borist fréttir af bardögum næst
landamærum Thailands I norö-
vestri. Ennfremur hafa bardagar
veriö haröir viö 300 kilómetra
langa strandlengju í Kambódiu
Rikisráðið sem fer með völd
keisarans á meöan hann er fjar-
verandi hefur nú sent mann á
fund Khomeiny I Parfs til aö
reyna aö fá hann ofan af harölinu-
stefnu sinni en varla eru miklar
vonir bundnar viö árangur þar.
Síðast i gær þvertók Khomeiny
fyrir að verða viö svipuöum til-
mælum Carters Bandarikjafor-
seta sem fór þess á leit að hann
þar sem fylgismenn Pol Pots hafa
sýnt mikla andspyrnu enda
strandlengjan mjög mikilvæg
hernaöarlega. Er talið aö enn
steymi þangaö stuöningsmenn
Pol Pots og raunar aörir þeir sem
verjast vilja nýju stjórninni og
bandamönnum hennar, Vietnöm-
um. ÞávarigærhermtiKInaaö út-
varpsstöö stjórnar Pol Pots heföi
I gær i fyrsta skipti frá falli
Phnom Penh sent út hvatningar
og áróðursboðskap þar sem meö-'
al annars var sagt aö Vietnamar
kynnu aö geta yfirbugaö
Kambódiu hernaöarlega en þeir
gætu aldrei stjórnaö þjóöinni eöa
yfirbugað hana.
London/Reuter — James
Callaghan forsætisráöherra Bret-
lands sagöi i gær aö verkföll I
landinu heföu orsakaö alvarlega
framleiöslukreppu en hann
mundi þó ekki lýsa yfir neyöar-
ástandi eöa láta hermenn ganga
inn I störf verkfallsmanna.
Sagði Callaghán að hann hygö-
ist gefa verkalýösfélögum tæki-
færi til þess aö hefta verkfallsaö-
gerðir vöruflutningabilstjóra sem
leitt hafa til vaxandi vöruskorts á
mörgum stööum i landinu.
Formaöur íhaldsflokksins,
Margaret Thatcher, fordæmdi
þegar afstööu stjórnarinnar og
kvaö hana bera vott um veiklyndi
og ættu aðgerðir vöruflutninga-
bilstjóranna enga samúö skilda.
Studdu fjölmargir þingmenn mál
Thatchers og greip um sig mikil
reiði i þinginu.
Þrátt fyrir tilmæli Callaghans
kváöust vöruflutningabilstjórar I
gær ekki ætla að slaka á verkföll-
um sinum né heldur láta af verk-
fallsvörslu gagnvart fyrirtækjum
sem ekki koma þeim raunar beint
við.
Ofan á verkföll vöruflutninga-
bilstjóranna fóru lestarstjórar I
sólarhringsverkfall i gær, hiö
annaö i þessari viku, og hlutust að
sjálfsögöu af mikil vandræöi i
fólksflutningum.
gæfi stjórn Baktiars i landinu
svigrúm til stjórnarfarsbóta I
staö þess að snúast gegn henni
svo sem Khomeiny hefur gert.
Varla mun hann liklegri til að
vilja taka keisarann i sátt. Gagn-
orösending Khomeiny til Carters
var raunar sú aö hann hætti að
skipta sérafmálum Irans og ættu
stórveldin ekkert meö aö skipta
sér af innanrikismálum þar.
1 tran þurfti i gær aö flytja
bandariska hermenn á brott
i skyndi frá herstöö nálægt borg-
inni Dezful þegar Iranskir
stuöningsmenn Khomeiny gerðu
sig liklega til aö ráöast inn I stöö-
ina.
Hefur bandariska sendiráðiö I
íran beint þeim tilmælum til
Bandarikjamanna i landinu aö
halda sig innan dyra i dag á meö-
an hinar miklu göngur veröa
farnar og svo hafa raunar sendi-
ráö margra annarra rikja gert.
Tekjur Norð-
manna af oHu
meiri en áaefl-
að hafði verið
Oslo/Reuter — Oliumálaráö-
herra Noregs, Bjartmar
Gjerde, sagöi I gær aö tekjur
Norömanna af oliu heföu á
liönu ári veriö 1,4 billjónum
norskra króna hærri en gert
var ráö fyrir á fjárlögum.
Alls námu tekjur Norö-
manna af oliuvinnslunni um
15.9 billjónum norskra króna,
en framleiðslan var 30,6
milijónir tonna en var á árinu
1977 um 15.9 milljónir tonna og
tvöfaldaðist þvi hérumbil á
árinu.
nu.
Harðir bardag-
ar í Kambódlu
— fylgismenn Pol Pots sækja til
strandarinnar
Grænlendingar fá heimastj óm
Atkvæðagreiðslan á
Grænlandi um heima-
stjórnarfrumvarpið fór
eins og við var búist:
frumvarpið var sam-
þykkt með miklum
meirihluta. 70 af
hundraði þeirra, sem
atkvæði greiddu, féllust
á heimstjórnartillög-
urnar, 26 af hundraði
voru á móti, en 3-4 af
hundraði skiluðu auðu.
Kosningaþátttakan var
63 af hundraði. Þykir
það góð kjörsókn i
Grænlandi. Sagt er, að
margir Danir, sem
kosningarétt eiga á
Grænlandi (um 6000
manns) hafi setið
heima, þar eð þeir
vildu, að Grænlending-
ar sjálfir réðu framtið
landsins.
Næsta skrefiö veröa svo kosn-
ingar til landsþings i Grænlandi.
Kjörinn veröur 21 fulltrúi. Þing-
kosningarnar veröa i april.
Þingiö kýs svo þingforseta og 2-
4 varaforseta. Mynda þeir hina
eiginlegu heimastjórn, en geta
auk þess kallaö sér til aöstoöar
ráögjafa (eins konar ráöherra).
Þótt Grænlendingar fái
heimastjórn, sem um margt
svipar til heimastjórnar Færey-
inga, þá er langt frá þvi, aö þeir
fari meö öll mikilvægustu mál-
in, sem ráöa þarf fram úr. Þeir
fá alger yfirráö yfir sveitar-
stjórnarmálum, skólamálum,
útvarps- og sjónvarpsstarfsemi,
kirkjumálum og lánamálum at-
vinnulifsins, ibúöabygginga, og
svo tryggingakerfiö. Friö-
unarmál heyra lika undir
heimastjórnina. Grænlands-
verslunin er eitt af erfiöustu
vandamálunum, sem þeir veröa
aö eiga viö á næstu árum. Hin
konunglega grænlenska verslun
er sá aöili, sem fæst viö lang-
flest mál á Grænlandi. Auk
hinnar eiginlegu verslunar sér
hún um allan útflutning frá
landinu, samgöngumál, og er
óbeint aöili aö nær öllu atvinnu-
lifi I landinu. Þetta mikla
fyrirtæki veröur nú endurskipu-
lagt aö einhverju leyti, en gert
er ráö fyrir, aö þaö taki langan
tima, og yfirstjórn þess veröur
áfram I Kaupmannahöfn,
a.m.k. þar til ákveöiö hefur ver-
iö hvernig verslun, samgöngur
og vinnslu sjávarafla veröur
háttaö I framtiöinni.
Þau mál, sem áfram veröa
sameiginleg, eru utanrikis- og
varnarmál, dómsmál, yfir-
stjórn atvinnu- og efna-
hagsmála, og húsnæöismála,
samgöngumála og heilbrigöis-
og umhverfismála.
Grænlenska tæknistofnunin,
sem annast hefur allar opinber-
ar framkvæmdir á Grænlandi,
veröur áfram viö lýöi, og veröur
henni stjórnaö frá Kaupmanna-
höfn, eins og veriö hefur.
Mörg mál
enn óleyst
og þá
fyrst og
fremst þau
er snerta
nýtíngu
náttúru-
auðlinda
I sameiginlegri nefnd
Grænlendinga og Dana veröa
ágreiningsmál útkljáö, og hafa
grænlensku fulltrúarnir þar
neitunarvald.
Þau mál, sem þar veröa eink-
um aö ágreiningsefni, eru eink-
um og sér i lagi þau er snerta
náttúruauöævi á og viö
Grænland. Málmvinnsla eykst
jafnt og þétt og olíu er leitaö á
hafsbotni á svæöinu milli
Grænlands og Noröur-Ameriku.
Bendir flest til, aö ekki sé um
mikla oliu þarna aö ræöa, en þó
á eftir aö koma i ljós hvort olia
er noröar. tJraniumvinnsla get-
ur oröiö aröbær á Grænlandi,
sömuleiöis kolavinnsla og
molybdenvinnsla. Fleiri jarö-
efni eru á Grænlandi, og er
reiknaö meö talsveröum námu-
greftri þar á næstu áratugum.
í samningunum viö dönsku
stjórnina settu Grænlendingar
fram þá ófrávikjanlegu kröfu,
aö þeir væru einir eigendur
allra náttúruauöæva á og viö
Grænland. Danska stjórnin
hafnaöi þessum kröfum, en i
samningunum stendur nú, aö
„Grænlendingar eigi grund-
vallarrétt” á náttúruauöævun-
um á Grænlandi. Getur þaö orö-
iö túlkunaratriöi hvort viö er
átt, aö þeir eigi einir þennan
rétt, eöa hvort réttur þeirra er
einfaldlega meiri en annarra,
og þá auövitaö fyrst og fremst
Dana.
Núna greiöa Danir árlega um
einn miljarö danskra króna til
Grænlendinga. Veröur þaö
framlag ekki fellt niöur aö sinni.
Ein merkilegasta réttarbótin,
sem Grænlendingar fá er sú, aö
tunga þeirra veröur nú opinbert
mál i landinu, og kennt frá byrj-
unf skólum. Hin menningarlega
vakning, sem yfir Grænland
gengur, hlýtur aö eflast vegna
þeirra nýju skilyröa, sem tung-
unni eru búin. Veröur þess
raunar vart á mörgum sviöum,
aö þótt ýmsir Grænlendingar
telji hin nýju heimastjórnarlög
gölluö, þá eru þau samt ómetan-
legur áfangi á leiö til fulls og
óskoraös sjálfstæöis. Fjörugt
menningarlif Grænlendinga er
gleggsta vitni þess.
Grænlendingar eru næstu
nágrannar okkar, og saga
islenskrar tungu og menningar
tengistþeirra sögu I fimm aldir.
Búseta islenskra manna á
Grænlandi hlaut illan endi.
Búskaparhættir og menning
þeirra dugöi ekki I harönandi
veöurfari. Inúit bjuggu einir i
landinu eftir aö islenski stofninn
hvarf af sjónarsviöinu. Þaö er
þó óhugsandi annaö en nokkur
blöndun Inúit og Islendinga hafi
átt sér staö. Einhver hluti hins
Islenska kyns lifir áfram i
Grænlendingum nútimans.
tsland og Grænland liggja aö
sömu höfum, fiskistofnar þeirra
tengjast og um sumt eru löndin
lik. Vegna nágrennis og margs
konar sameiginlegra hagsmuna
ber aö efla samskipti þjóöanna
á sem allra flestum sviöum.
Islendingar ættu aö sjá sóma
sinn I þvi aö veita Grænlending-
um þaö fulltingi sem þeir mega
á alþjóölegum vettvangi, og
innan Noröurlandasamstarfs-
ins. Sakir stjórnmálalegra og
menningarlegra tengsla eru
Grænlendingar hluti af
Noröurlöndunum, og óskandi
væri aö þeir gætu gerst aöilar aö
norrænu samstarfi af heilum
huga og góöum vilja. Um þessar
mundir eru liönir þrir aldar-
fjóröungar siöan lslendingar
fengu heimastjórn, sem um
margt svipar til þeirrar sem
Grænlendingar fá hinn 1. mai
n.k. Um þá skipan var mikiö
deilt á íslandi á sinni tiö, en hún
var samt aö allra dómi afdrifa-
rikt skref I átt til fulls og óskor-
aös sjálfstæöis. H.ól.