Tíminn - 19.01.1979, Blaðsíða 11

Föstudagur 19. janúar 1979
n
)ma
stað ríkisvaldsins?
Þróun efnahagsmála hefur
undanfarin 150 ár sveiflast
upp og niöur.
Þegar
markaóurinn er einn látinn
ráóa, þá koma upp atriói sem
eru óhagkvæm. Þá er gripió tii
aógeróa og þegar aógeróirnar
eru ófullnægjandi þá er þeim
hætt o.s.frv. A fjóróa áratugn-
um var ailtaf veriö aö gripa til
„aögeröa”. Eftir heimsstyrj-
öldina sfóari sömuleiöis. A
sjöunda áratugnum var enn
fariö aö gripa inn i markaös-
lögmálin.
Nú hefur veriö slakaö á aö-
geröum. Til dæmis hefur
Bandarikjastjórn reynt aö fá
flugfargjöld lækkuö meö þvi
aö gefa verömyndun þar
frjálsa. Skattaandófiö i
Bandarikjunum er af sama
toga spunniö. Hér i Sviþjóö,
sem er algerlega
amerikaniseruð, hefur ekki
staöiö á eftiröpun. Kenningar
Gunnars Myrdal i skatta-
málum er dæmi þess. Sviþjóö
er svo amerikaniseruö, aö
jafnvel andmælin viö styrjöld-
inni i Vietnam hófust þar ekki
aö marki fyrr en þau hófust i
Bandarikjunum.
Aðlögun í stað
uppreisnar
Viöbrögöin viö rikis-
miöstýringu birtist á margvis-
legan hátt. Gilstrup i Dan-
mörku er öfgadæmi um þaö. i
Sviþjóö er ekki um aö ræöa
uppreisn gegn sköttunum.
Fólk aðlagar sig á ýmsan hátt
skattby rftinni. Hægri menn
hafa svo mikinn áhuga á aö
komast i rikisstjórn, aö þeir
hafa gert litiö úr skattamálun-
'um i staö þess aö skipuleggja
uppreisn.
— Hvert er hlutverk stjórn-
málamanna i þessum öldu-
hreyfingum markaöshag-
kerfisins, og hvernig stendur á
efnahagskreppunum?
Óleysanlegt
vandamál
Stjórnmálamenn eru I þeirri
stööu, aö af þeim er krafist
langtimaaætlana en jafnframt
eiga þeir aö vinna frá degi til
dags. Kjörtlmabilið I Sviþjóö
er aðeins þrjú ár. Þaö er ekki
hægt aö reka neitt meiriháttar
fyrirtæki af viti ef aðeins er
miftaft viö þriggja ára timabil.
Flokkarnir eru allan timann
aö búa sig undir næstu
kosningar og þora þvi ekki aö
gera neitt til langs tima.
Þá er gripift til þess ráös
aö veita endalausa styrki og
kaupa þannig atkvæöi. Sam-
steypustjórn á breiöum
grundvelii er eina ráöiö til aö
Iosna úr slikum vitahring.
Tökum dæmi. Skipasmiöa-
stöövar I Sviþjóö eru aö logn-
ast út af. Tii þeirra hefur veriö
veitt 15 milljöröum króna
(þúsund milljöröum isl.
króna), og hefur samt ekki
tekist aö blása Iffi I skipa-
smiöarnar. Hugsum okkur aö
veitt heföi veriö álika upphæö
til atvinnugreinar, sem ber
sig. Vandinn er sá, aö stjórn-
málamenn vilja halda viö
vinnustööum. Þaö er eins og
nýir vinnustaöir séu eitthvað,
sem stjórnmálaflokkarnir
geta ekki séö fyrir sér.
Þjóöarflokkurinn vildi draga
úr skipasmiöum i Gautaborg.
Jafnaöarmenn sögöu nei og
kröföust þess aö engum yröi
sagt upp þar næstu tvö árin.
Nú koma kosningar og Þjóö-
arflokkurinn þorir ekkert aö
gera. Samtimis vænkast hag-
ur Volvo og ljóst er, aö þar er
unnt aö bæta viö 2000 manns á
næstunni.
Vald
stéttarfélaga
— Þú talar mikift um vald
samtakanna?
Já, undanfarinn áratug hef-
ur vald samtaka aukist veru-
lega, þau hafa aflaö sér auka-
atkvæöisréttar, viöbótar
áhrifa. Lögin um meöákvörö-
unarrétt gáfu verkalýösfélög-
unum vald yfir starfsemi at-
vinnuveganna. Launamanna-
samtök hafa náö tangarhaldi á
fjölmörgum sviöum, 1 nefnd-
um og á rannsóknum. Þaö er
langtum minni vernd minni-
hluta I fagfélögum en sú vernd
minnihluta, sem tiökast á hinu
pólitiska sviöi. i Sviþjóö er
fariö aö ræöa mál af allt öör-
um aftilum en þeim sem til
þess eru kjörnir. ...
Vandi velferðarrikisins er
m.a. sá, aö fariö er aö veita
ýmsum hópum forréttindi,
sem unnt er aö misnota, og
auka stööugt rikiseftirlit. 1
sveitunum þekktu allir alla,
nú er allt eftirlit fellt I kerfi
undir forstjórum og alvitrum
tölvum, sem geyma upplýs-
ingar, sem út af fyrir sig eru
saklausar, en geta ógnaö
sjálfræöi einstaklingsins
þegar allar upplýsingarnar
eru tengdar saman.
Assar Lindback lýsti aö lok-
um þeirri skoöun sinni, aö
verkalýöshreyfingin heföi
hætt sér alltof langt inn á hiö
pólitiska sviö, og sambland
faglegrar starfsemi og póli-
tiskrar væri þeim hættulegt.
Tillögur sænska Alþýöusam-
bandsins um efnahagslegt lýö-
ræöi ganga út á, aö veita
stéttarfélögunum vald, sem
nú er aö mestu hjá rikinu.
Veröi tillögurnar aö veruleika
veröa fulltrúar Alþýöusam-
bandsins einráöir um flest þaö
er viökemur efnahagsmálum.
Neytendur fá ekkert vald.
Þetta mundi þýöa stór-
kostlega miöstýringu, sem
gera mundi verkalýöshreyf-
inguna aö eiganda, vinnuveit-
anda, vinnuþega, framleiö-
anda og neytanda. Hver ein-
staklingur yröi þar meö háöur
ákveðnum samtökum, og val
hans aö engu gert.
Skúli Thoroddsen
Jónas Jónsson frá Hriflu
Þaö er merkur þáttur Ur sögu
islenskrar þjóöar sem hér er
rakinn.
GIsli segist nota oröið
þurfamaöur, en sneiöa hjá orö-
um eins og „ómagi, niöursetn-
ingar, þurfalingur o.s.frv. sem
mörg hver fela I sér niörandi
merkingu”. Þurfamaöur Jiefur
kannski þótt hafa niðrandi
merkingu lika, en vitanlega er
þaö hlutlaust orö. Þaö er ómagi
Ólafur Friöriksson
Hermann Jónasson
raunar lika eins og ómegö. En
oröin fá sinn blæ og þaö var
metnaöarmál aö vera einskis
þurfamaöur þó aö misjafnlega
gengi. Mér viröist aö Gisli fjalli
af hófsemi ograunsæium þessi
viökvæmu mál. Hann skilur aö
eölilegt var aö á þessum málum
væri tekið haröari höndum þeg-
ar fjöldi fólks lagði hart aö sér
til þess aö þurfa ekki annarra
meö . Auðvitað er þaö mælt af
raunsæi sem Fornólfur lagöi
Kvæða-Onnu i munn:
Enginn nema Drottinn veit
hvaö munaöarlausir mega
stundum liöa.
Oft mun þó ekki hafa munað
miklu á kjörum og aöbúö sumra
þurfamanna og þeirra sem
björguöust án opinberrar hjálp
ar. En með batnandi lifskjörum
almennt geröist þaö tvennt, aö
þurfamannaframfæriö varö
léttara þvi aö færri fóru á sveit-
ina og meiru var aö miöla og
meiri kröfur voru geröar fyrir
hönd þurfamanna.
Helgi Skúli Kjartansson skrif-
ar um vöxt og myndun þéttbýlis
á íslandi 1890-1915. Þetta er
mjög fróðlegt yfirlit meö ýms-
um ibúatöflum. Jafnframt
reynir höfundur aö gera grein
fyrir orsökum þess aö þorpin
mynduöust, en þaö er vitanlega
fyrst og fremst breyting á sjó-
sókninni. Hins vegar dregur
Helgi Skúli fram ýmislegt um
landbúnaö, ræktun og vandaöri
framleiöslu, sem hélt i fólk i
sveitum og bætti llfskjör þar og
taföi þvi vöxt þorpanna. Þessi
ritgerö viröist mér þvi mjög
greinargott yfirlit um þróun bú-
setunnar og helstu forsendur
hennar.
Sólrún B. Jensdóttir á hér
grein um áform um lýöveldis-
stofnun 1941 og 1942 og afskipti
Breta og Bandarikjamanna i
þvi sambandi. Hún hefur kann-
aö bresk bréf um þetta efni svo
aö frásögn hennar byggist á
öruggum heimildum, svo langt
sem þær ná. Auk þess vitnar
hún til margra islenskra heim-
ilda eins og hlýtur aö vera.
Sólrún minnist á meðferö
skilnaöarmálsins á flokksþingi
framsóknarmanna I mars 1941.
Rekur hún þaö, aö Jónas
Jónsson var i hópi þeirra sem
vildu rjúfa tengslin viö Dan-
mörku strax og lýsa yfir lýö-
veldisstofnuná lslandi: Um þaö
skrifaöi hann i Timann, en hann
var þá enn formaöur Fram-
sóknarflokksins. Hermann
Jónasson haföi aftur á móti lýst
sig andvigan slikri riftun sam-
bandslagasamningsins þá þeg-
ar.
Sólrún segir frá á þessa leiö:
„Þótt Jónas vissi um afstööu
bresku stjórnarinnar, lýsti hann
i blaöagrein þeirri fullvissu
sinni, aö Bretar og Bandaríkja-
menn myndu ekki hika við aö
viöurkenna riftun sambands-
laganna. Sagöi hann ástæöu-
laust aö telja, aö breska stjórnin
væri sömu skoöunar og blöö þau
er forsætisráöherrann vitnaöi
til.
Daginn fyrir flokksþing
Framsóknarflokksins kallaöi
Hermann Jónasson Howard
Smith á sinn fund og óskaöi eftir
aö fá aö birta ráöleggingar
Breta um aö flana ekki aö sam-
bandsslitun sem mótvægi gegn
fullyrðingum Jónasar. For-
sætisráöherrann kvaöst óttast
um stööu sina innan flokksins,
ef hann gæti ekki vitnað I um-
mæli Howards Smiths um af-
stööu Breta. Sendiherrann féllst
á aö Hermann segöi aö breska
stjórnin heföi ráölagt fslending-
um aö hlita ákvæöum sam-
bandslagasamningsins I einu og
öllu. Breska utanrikisráöuneyt-
inu þótti Howard Smith hafa
brugöist rétt viö.
Hermann birti ráöleggingar
Breta I Timanum 15. mars og
hvort sem þaö hefur ráöiö úr-
slitum eöa ekki, naut afstaöa
hans meira fylgis á flokksþing-
inu”.
Hér er rétt sagt frá. Þessir
dagar á flokksþinginu 1941 eru
mér minnisstæöir og ég hef
lengi litö svo á, aö þessi átök
Jónasarog Hermanns um skiln-
aðarmáliö hafi veriö úrslitaátök
um völd í flokknum. Ég man
þaö aö þegar flokksþing var sett
12. mars.var Timinn meö grein
Jónasar lagöur á alla stóla
á þingstaö. Mér fannst i þing-
byrjun að meiri hluti manna
væri á bandi Jónasar. Grein
Hermanns i Timanum 15. mars
var ekki nema þáttur I þessum
rökræðum, þvi aö auövitaö var
þetta mál rætt á flokksþinginu.
Mér fannst Hermann styrkja
fylgi sitt dag frá degi, og þegar
skilnaöarmáliö kom til atkvæöa
I lok þingsins sýndi þaö sig aö
þaö sem hann kallaöi „áhættu-
lausu leiöina” haföi miklu
meira fylgi.
Persónulega var ég þeirrar
skoöunar þegar ég kom til
flokksþingsins, aö engu væri
tapaö þó að beöiö væri efti fyll-
ingu þess tima sem sambands-
lögin ákváöu. Ég var i hópi
þeirra manna, sem töldu þetta
flokksþing ver?. örlagastund i
málum Framsóknarflokksins.
Nú finnst mér aö aldrei hafi ég
betur en þá fundiö hve mikill
foringi Hermann Jónasson var
og hve sterkur málflytjandi
hann var þegar hann lagöi sig
fram.
Saga birtir nú fyrri hluta af
ritgerð eftir Loft Guttormsson
um sagnfræöi og félagsfræöi.
Sambúöarvandamál þeirra
skoðuö i sögulegu ljósi. Þetta er
fræöileg ritgerð sem rekur
kenningar visindamanna á
ýmsum timum um hlutverk og
takmörk þessara visindagreina.
En eins og Loftur veit og tek-
ur fram er þetta miklu fremur
fræðileg iþrótt en raunhæft að
notagildi. Engin félagsfræði
verður aö gagni nema sögö og
þekktsésaga meöhenni ogeng-
in sagnfræöi getur heitið fræöi
nema fram komi hiö andlega
sem bjó aö baki atburðunum.
Þannig hefur lika sagnfræöin
veriö stunduö frá örófi alda.
Þrátt fyrir þaö, aö gaman er aö
heyra hvernig visindamenn
leika sér aö þvi aö sérhæfa og
aögreina hugtökin. Væntanlega
sjáum viö svo framhald þessara
fræöa i Sögu næsta ár.
Þaö sem nú er ótaliö af efni
siöustu sögu má kalla ritdóma
eöa ritfregnir. Þar er aö visu
fyrst ritgerö eftir Björn Sigfús-
son undir nafninu „Gengiö á
hönd nútimahlutverkum
nyrðra”, en hún er skrifuö i úl-
efrii af bók Gunnars Karlsson-
ar, Frelsisbarátta Suöur-Þing-
eyinga og má þvi kallast rit-
dómar. Hér er skrifaö um ýms-
ar bækur um sagnfræöi, og er
mest og trúlega merkast þaö
sem Lúövik Kristjánsson skrif-
ar um aöra útgáfu af Skútuöld-
innieftir Gils Guðmundsson. En
þó aö þessar ritfregnir sé eöli-
lega misjafnar falla þær þó án
undantekninga inn I þær um-
ræöur sem fram fara um sögu-
leg efni og eru þvi góö skemmt-
un þeim sem hugsa um þau
efni.
Þetta yfirlit sýnir þaö aö Saga
dvelur ekki nú viö myrkur forn-
aldar, heldur fjallar þessi
árgangur eingöngu um islenska
sögu siðustu hundraö ár eöa
nánar tiltekiö 1870-1944. En þar
er lika frá mörgu merkilegu aö
segja.