Tíminn - 07.10.1979, Síða 6

6
Sunnudagur 7. október 1979
FJALLHESTURINN
Svibib er Islensku afréttirnir,
timinn er tslands þúsund ár. t
liribarsorta grillir i hest og
mann. Snjórinn og vindurinn
lemja þá án afláts, en þeir feta
sig áfram, hægt og öruggt.
Maburinn hallar sér fram á
makka hestsins til þess ab taka
minna á sig rokib og leita skjóls
gegn vebrahamnum og kófinu
sem smýgur i hverja smugu.
Þeir félagar eru á fjalli ab leita
kinda.
Skyndilega verbur maburinn
var viö aö hesturinn gefur ein-
hverju gaum. Hann rýnir út i
bylinn en sér ekkert. Iöukófiö
ræöstáauguneins og mývargur
um leiö og s jóninni er beitt upp i
veöriö og leitarmaöurinn neyð-
ist til þess aö lita undan. En
hrossiö veit greinilega af
einhverju, þvi nú er þab stans-
aö. Maöurinn fer af baki og
rekst þá á kind, sem vakiö hef-
ur athygli hestsins.
Kindin er svo fannbarin aö
híin hreyfir sig ekki þótt maöur-
inn komi fast aö henni. Þegar
hann ætlar aö stugga henni af
staö kemst hann aö raun um aö
hún er svo máttfarin aö hún
gengur ekki.
Nú eru góö ráö dýr. Maöurinn
veit af sárri reynslu aö þessi
eina kind getur skiliö milli
skorts og neyðar, getur skipt
sköpum hvort hungurvofunni
veröur bægt frá á næstu vordög-
um.
Hann veit lika aö fjárstofninn
er nógu litill eftir pestarár og
lambadauöa, þótt honum sé
ekki enn fækkaö meö þvi aö
skilja fé eftir á fjalli, hér biöi
kindarinnar ekkert nema sult-
ardauöinn og slíkt léti leitar-
maöur aldrei henda. Hann yröi
aö aflífa kindina ef hann kæmi
henni ekki til byggöa meö ein-
hverju móti.
Maöurinn litur til hestsins
sem grillir i I hríðarkófinu.
Klakabrynjaöur himir hann af
sér veðriö meöan hann biöur
þolinmóöur ákvörðunar félaga
sins. Þeirhöföu áttgóöar stund-
ir saman, þá haföi mjúkur flipi
fundið eitthvaö gott úr lófa og
siöan fylgdu strokur og
kjass.NU beið hann æðrulaus,
þótt hriöin hamaöist, Ihröngl-
aöur og kaldur aö visu, en þrek-
iö var þaö sama og kjarkur til
hvers sem var.
Maöurinn tókákvöröun. Hann
lyfti kindinni á hnakknefið og
steig siöan sjálfur á bak. Hest-
urinn kiknaöi aöeins viö
byröinni, en áttaöi sig fljótt og
hóf aö feta sig áfram.
Þeir voru lengi heim i byrgin.
Brutust yfir skafla og illfærur,
en að endingu var sigur unninn.
Kindinni var borgiö og leitar-
heiöri mannsins.
Samspil manns og hests hefur
veriö meö ýmsu móti á tslandi.
Lengst af hefur þaö veriö náiö
og tilvera annars án hins vart
möguleg. Einna gleggst kom
þetta fram i fjallferðunum, þeg-
ar hinar miklu viöáttur
afréttanna voru smalaöar og
afraksturinn var lifgjafi fólks-
ins. Þá var þaö fyrst og fremst
styrkur og þolgæöi hestsins,
sem skar úr um það aö féö
kæmist til byggöa, aö lifsbjörgin
væri heimt.
An fjárins er tómt mál aö tala
um sögu islensku þjóöarinnar,
Islands þúsund ár væru ekki til
án sauökindarinnar.
Hér hefur veriö brugöiö upp
einni mynd af fjallhestinum og
leitarmanninum. Þessar mynd-
ir eruauövitaö óteljandi og sem
betur fer ekki allar jafn kald-
ranalegar og þessi. En þaö er i
andstreyminu sem á reynir
leikslok. I hinum krappa dansi
islenskrar þjóöarsögu hefur
ekkert dugaö betur en þrek og
kjarkur hestsins. Hann er sá fé-
lagi sem lengst hefur deilt kjör-
um með þjóöinni i blföu og
striöu og á sinn stóra þátt i
myndun þess þjóöfélags sem viö
búum viö i dag. Þótt hlutverka-
skipti hafi orðiö, þá má sá gildi
þáttur ekki gleymast.
Guðlaugur Tryggvi Karls
son skrifar um hesta
Komib úr leit reibandi uppgefna kind. Styrkur hestsins kemur ab
góbum notum.
Lagt af stab Ileit. Gamla hesthúsibi hraunkambinum ibaksýn.
Smalarnir farnir I leit uppá fjöllin og fjallkóngurinn fer meb hestana I fyrirstöbu, þar sem smalarnir
koma niöur meb féb.
Nú haustar og öll vebur gerast
válynd. Þá veröur erfitt mönn-
um og skepnum. Aöstæöur eru
þó misjafnar, sumir hafa upp-
hituö hús til ab leita skjóls 1,
meban félögum þeirra er ætlaö
ab standa úti og etja kapp vib
heimsfrægt misvibri islenskrar
veöráttu.
Mörg dýr og ekki sist hestar
þola kulda og misvibri mjög vel.
Þá er aö sjálfsögbu mibaö viö
náttúrulegt ástand þeirra og
umhverfi. Islenski hesturinn
fylgdi manninum úr miklu
hlýrri og staöbundnari veöráttu
hingaö, þegar land var numiö.
Báöir hafa þeir aölagaö sig is-
lenskum staöháttum og veör-
áttu. Mennirnir klæöast ullar-
fatnaöi og skriöa i hlý húsin, en
hesturinn safnar á sig fitu á
sumrin og haustin og hlýjum
hármiklum feldi. Þannig ver
hann sig kuldum og votviöri á
haustin og veturna.
Skilyröi þess, aö hestinum
takist aö búa sig svona undir
veturinn er þaö, aö hann sé ekki
hreyföur og svitaöur á haustin
og fyrri part vetrar. Ef það er
gert, hverfur fitan undan húö-
inni og feldurinn veröur snögg-
ur. Slikum hesti, sem ætlað er
aö standa úti misjöfn haustveö-
ur, er stórkostlega hætt viö aö
ofkælast og fá kvef, lungnabóigu
eöa aöra sjúkdóma. Af öllum
hestum á þetta helst viö fjali-
hestinn, félaga smalans um fjöll
og öræfi landsins, oft i gifurlegri
haröneskju og erfiöi þegar dag-
inn þverr og kvöldin gerast
löng.
Brynjólfur Gislason, veitinga-
maöur i Tryggvaskála á Sel-
fossi, tjáöi undirrituðum um
daginn, aö hann heföi alltaf sett
fjallhestana inn á nóttinni eftir
fjallferðir á haustin. Siöan beitt
þeim á tún á daginn. Brynjólfur
er kunnur fyrir góöa meöferö á
skepnum, og er þessi háttur
hans vissulega verður til eftir-
breytni.
Nú er abstaöa manna misjöfn,
eins og gengur og kannski ekki
tök á þvi, aö setja alla hesta inn
á nóttinni strax á haustin, jafn-
vel þótt þeir hafi lagt sinn
drjúga skerf að þvi aö skila fjár-
safninu heilu og höldnu til
byggöa. En þá er aö skapa þeim
gott skjól, sem þeir geta staöiö
undir á nóttunni og góöa beit á
daginn. Oftast sameinar heima-
túniö þessa kosti best. Þar hafa
hestarnir riflega há til aö bita og
skjól af húsunum. Þarna liöur
þeim vel, þótt þeir séu verr und-
ir kuldann búnir en aörir hestar,
sem áöur segir.
Hestasiöan birtir nú smá frá-
sögn um fjalihestinn, sem getur
hafa átt sér stab hvernær sem
er. Greinin hefur áður birst I
Eiðfaxa og fylgir henni og þess-
um orðum auömjúk ósk um gott
atiæti nú aö haustnóttum, handa
þeim félaga landsmanna, sem
jafnan hefur best reynst þá
verst gegndi.
Lamb tekib af hestbaki. Oft þarf ab reiba uppgefin lömb fleiri tugi kólómetra i áfangastab. Þá bjargar
fjalihesturinn enn.