Tíminn - 07.10.1979, Blaðsíða 15

14
Sunnudagur 7. október 1979
Sunnudagur 7. október 1979
15
þá er farið einkennilega aö þess-
um málum. Hjónabandið hefur
ekki sama gildi og áður. Og það
virðist úrelt að tala um hjóna-
bandið sem hornstein þjóðfélags-
ins.
„Erfiði aldurinn”
Siminn hringir og eftir slmtalið
segir Grétar það staðreynd, að
konur verði oft hálftruflaöar á
ákveönu aldursskeiði. „En það er
nú erfitt að tala um þetta við þig,
af þvi að þú ert kona. (Hann fær
uppörvandi vink um að halda
áfram). Þetta kemur ekki fyrir
allar konur, en ákaflega margar,
en ég tek fram að karlpeningur-
inn fer einnig i gegnum þetta
erfiða aldursskeið”.
1 hverju felst þessi truflun?
Spyr sá sem ekki veit?
— Hún getur falist I mörgu án
þess að ég vilji fara aö tiunda það
sérstaklega hér. Maður ætti það á
hættu að veröa of hreinskilinn, en
þaö er ég einmitt (hann hlær). 1
bókinni tek ég dæmi um framhjá-
hald konu. Manninn er farið að
gruna allt saman og gerir sitt til
þess að koma i veg fyrir það. En
konan heldur áfram aö lifa tvö-
földu lifi á kostnaö alls sem hún
áður ann. Þarna skiptist á sorg og
gleði, truflun og skemmtana-
fikn,heimilið er i rúst. Slikir hlut-
ir gerast allt i kringum okkur, en
það er bara aldrei um þá talað. Sá
sem eftir situr, er rakkaöur niður.
„Ekki siðra að eiga
góða konu heima”
En eru hjónabönd ekki úrelt?
— Ég held það. Frá minum eig-
in sjónarhóli eru þau það ekki, en
þjóðfélagið litur á þau sem úrelt
fyrirbrigði.
En konur hafa lengi mátt
þreyja þorrann og góuna án ann-
arrar lifsuppfyllingar en barna-
uppeldis og þjónustu við heimiliö.
Þeim finnst nóg komið.
— Ég held, að það sé mis-
skilningur, þetta með kúgun kon-
unnar. Við höfum ekki haft am-
báttir eða þræla hér lengi. Áður
fyrr var konan kúguð. En nú er
það frjálsræðið, sem er að kúga
hana. Ég held, að kona sem er
gift, komi alltaf til með að hugsa
um heimili og börn meðan
maðurinn er úti að vinna.
Það stcndur nú til að samræma
útiþörf beggja aðila með þvi að
hjóna skiptist á um að vera fyrir-
vinna og sjá um heimiliö. Og ekki
má gleyma að nú orðið þarf tvo til
að framfleyta einu heimili.
— Já, mér list vel á útivinnu
kvenna, þegar börnin eru vaxin
úr grasi, en mig óar við að sjá
giftar konur halda eldsnemma á
morgnana með börn sin i vistun.
Þetta er eins og fjöldaframleiösla
á börnum, sem maður vill ekkert
samneyti við eiga, likt og gerðist i
Þýskalandi Hitlers. Foreldrar ala
barnið ekki lengur upp og af þvi
spretta ótal vandamál siðar á
„Dreg ekkert undan”
Er þemað i sögu þinni ekki svo
til óplægöur akur?
— Jú, ég held, að þetta sé fyrsta
sagan i þessum dúr. Hún er
kannski fulldjörf sums staðar,
svolitið glingaling milli karla og
kvenna og hún á eftir að hneyksla
marga. Ef ég byggi austantjalds
yrði ég gerður brottrækur úr
landi eða sendur til Siberiu. En ég
dreg ekkert undan.
Nú þekkir þú skilnað af eigin
raun. Er þetta þinn?
— Nei, hér er um skáldsögu að
ræða og min reynsla kemur ekki
nema aö takmörkuðu leyti inn i
hana. Þaö er oft, sem þessi skiln-
aðarmál eru kúnstug. Félags-
fræöingur okkar — félagsfræðing-
ar eru reyndar stétt, sem ég geri
ekki hátt undir höfði aö öllu jöfnu
— sagði 1 útvarpinu um daginn
viturlegustu orö, sem ég hef
heyrt. Hún sagði, að hjón „gætu
þroskast hvort frá öðru”. Þetta er
sannleikur, sem margir þyrftu að
hugsa um. Það er ákaflega
slæmt, þegar hjón komast allt I
einu að þvi, að þau eiga ekkert
sameiginlegt áhugamál lengur.
Kynlifiö er mikilvægur horn-
steinn, en það er margt mikilvæg-
ara i hjónabandi, Og ég held, aö
stofnunin sem slfk sé dæmd til að
mistakast, ef sameiginleg um-
ræðuefni og áhugamál skortir.
„Margir prestar
frábærir ræðumenn”
Það hefði mátt vinda mig og hengja upp til þerris/ er
ég datt inn úr dyrunum hjá Grétari Birgis bókara að
Lindargötu 23 sl. fimmtudagsmorgun. Grétari brá
hvergi/ vönum sjómanninum. Hann hafði ekkert heyrt i
hávaðarokinu um nóttina og býr enda i skjóli fyrir
austanáttinni. Tilefni þessarar heimsóknar var það/ að
nú um þessa helgi kemur út hjá Erni og öriygi skáldsaga
eftir Grétan //Skellur á skell ofan"/ fyrsta skáldsaga
höfundar og höfum við fengið góðfúslegt leyfi útgáfunn-
ar til þessaðbirta einn kafla úr bókinni á þessum síðum.
— En fyrst er að kynnast manninum nánar.
„Kerfið
ómannúðlegt”
Grétar hefur búið á Lindargöt-
unni i sjö ár ásamt fjölskyldu
sinni og hefur bókhaldsskrifstofu
og stigaleigu i bakhúsi. Þar fór
viötalið einmitt fram, i þessari
litlu skrifstofu, en hún segir ef til
vill meira um manninn en nokkur
orö. Frankenstein trónar uppi á
gömlum, fögrum skáp, skips-
klukka á vegg og bækur I hólf og
gólf.
Hvaöan ertu úr bænum?
— Það er nú erf itt að skilgreina,
hvar það er, þvi að staðurinn er i
Skerjafiröi og er nú kominn undir
flugvöll! Vindheimar hét húsiö og
stóð á algjöru bersvæöi. Ég á ekki
sérstakar æskuminningar frá
þessum tima aörar en þær, að
lifsbaráttan var hörð og ég læröi
snemma að treysta á sjálfan mig
en ekki aðra. Maður lék sér einn
sem krakki og útbjó leikföngin
sjálfur, las draugasögur á kvöldin
og á vorin leitaði maður uppi I
hreiður. Tilfinningin fyrir náttúr-
unni byrjaði snemma og hefur
haldist. Það er dálitið af sveita-
manni I mér.
Einhvers að sakna?
— Já, Reykjavik hefur breytst
geysilega mikið og fólkiö með.
Stressið og kapphlaupið við tim-
ann er alla aö drepa. Kerfið I
heildina er orðið ákaflega
ómannúðlegt og það væri hægt að
taka mörg dæmi um fáránleikann
„Hef oft hlotið bágt
fyrir hreinskilnina ”
r
segir Grétar Birgis, nýr höfundur úr Reykjavík, en hér
fyrir neðan má sjá útdrátt úr skáldsögu hans, „Skellur
á skell ofan”, frumraun hans á bókmenntasviðinu
" ____u
i þjóðfélaginu. ,
„Skellur á skell ofan?”
— Já, það má segja það. Bók
min er ádeilusaga á kerfiö og þá
m.a. ádeila á þaö, hvernig kerfið
bregst við hjónaskilnuðum. Mér
likarekki, þegar talaö er um ung-
lingavandamál um leið og menn
loka augunum fyrir gerðum
miðaldra fólks. Það þarf nú ekki
annað en að fara inn á dansstaði i
lægri gæðaflokknum til þess að
sjá, hvernig þau mál standa.
Hvort sem i hlut á karl eöa kona,
Nei, mér finnst að setja ætti upp
nokkurs konar rannsóknardóm-
stól við hjónaskilnaði. Kerfið tek-
ur bara afstöðu meö þeim, sem
ásakar hinn. Þar erum við enn
komin aö einni brotalöminni i
kerfinu.
ævinm. Kjarvera frá börnum er
góð i hófi, en hún er nú komin út i
öfgar.Og_ég vil minna á, að það er
ekki siðra fyrir heimilishaldið að
eiga góða konu heima, sem kann
að fara vel með eins og hina, sem
er út um borg og bý.
Varstu lengi að skrifa þessa
bók?
— Nei, ég var fljótur að skrifa
hana. Efnið lá nokkuö ljóst fyrir.
En ég á handrit aö bók, sem ég
hef verið með i 11 ár, allt annars
eðlis.
Nú átt þú fjögur börn. Varstu
góður uppalandi?
— Nei, ég hugsa ekki. En ég
gerði þeim fljótt grein fyrir þvi,
hvað væri rétt og hvað rangt.
Hver ert þú aö þekkja muninn á
réttu og röngu? Byggöirðu á
kristninni siðfræöi?
— Já, ég gerði það. Mér finnst
það affarasælast. Og við hjónin
förum gjarnan i kirkju á sunnu-
dögum, — sorglegt annars að sjá,
hvað fátt er oft á þeim stöðum.
Morgunstundir i útvarpinu og
helgistundin i sjónvarpinu koma
mörgum til góða, en það er ekkert
áviðþað, að sitja andspænis góð-
um predikara. A eftir verða orð
þeirra manni að umhugsunarefni
og margir prestar eru frábærir
ræðumenn.
„Skóli lifsins getur
verið drýgstur”
Þú ert mjög nákvæmur að
eðlisfari?
20.
Emil reyndi án árangurs aö
ná sambandi viö vini og kunn-
ingja sem hann taldi sig eiga
áöur en Ella fór að heiman, en
þaðvar einsog þeir væru gufaö-
ir upp. Hún haföi visiterað eins
og prestur i guölausri sveit,
heimsótt alla sem þau þekktu og
úthúöað Emil eftir bestu getu.
Hann var orðinn verrien nokkur
glæpamaöur. En hvaða glæp
hann haföi framið annan en
þann aö hafa gifst Ellu — um
þaö var ekkert látiö uppi. Hann
fannkuldann og litilsvirðinguna
næöa um sig frá þeim sem hann
haföi taliö vera vini sina. Þeir
voru hor&iir. Ekki bætti úr skák
að tvær vinkonur Ellu höfðu
skilið við menn sina. Annar
þeirra hafði farið til Vest-
mannaeyja, en hinn þoldi ekki
álagið og gerði sér litiö fyrir og
hengdi sig. Hann var ekkert
betri fyrir þaö, þótt hann væri
dauöur. Honum var jafnað við
verstu glæpamenn Bandarikj-
anna, Dillinger, A1 Capone og
fleiri af sama tagi.
Um siðir fannst þó einn vinur-
inn, Siguröur að nafni, en Emil
fannst hann halda sambandi af
Birgis
öðru en vinskap. Forvitnin réö
rlkjum. Emil vissi mætavel að
kona hans var harðstjórinn á
heimilinu. Sigurður varð aö
sitja og standa eins og hún vildi,
og auk þess var hún góö vinkona
EUu. Afturá mótitalaöihúnalls
ekki við Emil og mátti ekki hafa
minnsta grun um aö þeir töluöu
saman. Þeir höföu eitt sinn rækt
vináttu, en nú var Emil varkár.
Hann treysti þessum vini sinum
ekki allt of vel, þvlhann vissi að
það sem hann sagði honum
myndi berast til Ellu.
Emil haföi aftur á móti góðar
fregnir af henni, þvi að vinurinn
komst að hinu og þessu og var ó-
spar á að upplýsa hann um það.
Það var eins og hann hefði ein-
hverja fróun af að flytja Emil
fréttir af konu hans, Emil fannst
eins og hann væri aö hefna sin
vegna harðstjórnarinnar heima
fyrir.
Emii haföi náð honum með
sér heim svo lltið bar á. Þeir
lögöuekki I að fá séti glassam-
an eins og þeir höfðu gert hér
áður fyrr. Nú var það of áhættu-
samt. Þaö var betra að fara
varlega og láta lita svo út meö
þegjandisamkomulagi sem vin-
urinn væri aö leita frétta af
Emil.
Heldur þú aö Ella fari eitt-
hvaö aö vinna? spurði Emil.
Ég veit það ekki, hún er I óöa
önn að læra táningadansana.
Hún læsir sig inni og æfir sig af
kappi, þvi gömlu dansarnir eru
ekkert spennandi lengur. Þaö
eru yngri mennirnir sem hún
hefur von um að krækja sér I
með þessu móti.
Það er bara svona. HUn virð-
ist greinilega ekki ætla að viður-
kenna aldur sinn, orðin rétt
fimmtug og farin aö æfa tán-
ingadansana.
Þeir þegja um stund, en svo
heldur Emil áfram.
Hvar fær hún peninga til þess
aölifa á? Eitthvað hlýtur hún aö
þurfa.
Hjá Félagsmálastofnun. Hún
fær húsaleigustyrk yfirfærðan á
skuldabréf til tryggingar fýrir
greiðslu þegar ibúðin ykkar
verður seld.
Þaðer ekkert farið að tala um
sölu á ibúöinni. útdeila þeir fé
svona án þess að kanna málið?
Emilhló viö. Það gladdi hann
að heyra aö Ella haföi einhver
fjárráð, þótt hún hefði ekki
minnsta vit á fjármálum.
Það er kúnstugt fyrirtæki,
þessi Félagsstofnun. Það er eins
og þeir verðlauni kerlingarnar
þegar þær hlaupa aö heiman.
Þeir ættu nú frekar að reyna aö
sameina þegarsvona stendur á.
Já, þaö er óhætt að segja þaö,
þeir vitaekkert hvað þeir gera.
Siguröur dæsti litillega, en hélt
svo áfram. Svo er nú þetta
karlastand á henni. Hún fær
kannski einhvern pening þann-
ig-
Heldur þú aö hún selji sig?
Emil fann til einhvers sársauka
innra með sér.
Nei, ekki þannig, en mér
finnst nú trúlegt aö gaurarnir
láti eitthvaö af hendi rakna,
svona fyrir brjóstgæöi hennar,
ha.
Siguröur hlær, siðan er þögn
um stund.
Þekkir þú þessa fugla?
Emil fannst eins og hann yrði
að kannast við þá. En til hvers
svo sem? Hann gerði sér litla
grein fyrir þvi. Það væri samt
gaman að berja þá, hefna sln
einhvern veginn. Emil and-
mælti undir eins með sjálfum
sér, þaö væri ekki til neins, ylli
• ••
einungismeirileiöindum. Þögn-
in gerði vininn órólegan.
Þaðvarnúheldur mikiöaf þvi
góöahjáhenni um slðustu helgi.
Nú, hvernig þá?
Siguröur virtist vega og meta
vitneskju sina, hvort hann ætti
aösegja frá þvi sem hann vissi.
Hann byrjaði dræmt.
Jú, sjáðu til. Ella fór á laugar-
dagskvöldiö i Ekkjubæ og fór
þaðan með einhverjum karli
heim til hans þar sem hún var
meöhonum. Svo fékk hún sér
leigubil til þess aö komast heim
og lenti á einhverri bullu, ég
held aö hann sé kallaður Bjössi.
Hann er um þrftugt og ekur
rauöum Benz. Ella bauö honum
inn i kaffi sem hann þáði, en
leikar fóru svo aö hann fór upp á
hana, helvítisbullan.Hann kvað
vera giftur.
Emil var reiður. Hann drúpti
höfði yfir sófaborðið og fitlaöi
með brunninni eldspýtu við
öskubakkanum sem var fullur
af öskuog sigarettustubbum.
Hún hefur þá fengið nóg, hel-
vitis merin.
Nei, það er meira.
Sigurður þagnaði. Hann leit á
Emil og langaði að sjá hvernig
a
honum yrði viö. Emil stiUti sig i
reiði sinni.
Hvað meira? Emil var hol-
róma.
Húnfékk heimsókn siödegis á
sunnudaginn.
Hver var það?
Það var þessi Brynjólfur sem
hún hefur haldiö við um tima.
Hvernig maöur er það?
Hann er lltill og þybbinn,
sköllóttur og með gleraugu sem
eru svo þykk aö ekki sést
hvernig augu maðurinn hefur.
Ekkert sérstakur m aður, freka r
ljótur.
Emil var orðlaus. Hann stýrði
eldspýtunni hratt um öskubakk-
ann, ýtti sigarettustubbunum
fram og aftur, klauf öskuna i
krákustigum.
Mér þykir þú segja fréttir.
Þrlr delar meö henni á sama
sólarhringnum, þetta er nú
skepnuskapur f lagi. Er hann
giftur þessi Brynjólfur?
Já.
Hann hlýtur að vera algjört
úrþvætti fyrst hann viröir ekki
sitt eigið hjónaband meira en
þetta. Er hjónabandið einskis
virði nú orðiö. Mér finnst alls
staöar vera troðiö á þvi.
Emil ætlaði aö segja meira,
en fann ekki orð til að lýsa þvi
sem honum kom i hug. Vinurinn
lagði orö i belg.
Það er rétt, siðferðið er orðið
úrelt hugtak. Það er orðið antik
eins og stóll eða borö frá timum
Jóns Sigurðssonar,
Nei, þetta er yngra,
Nú, hvernig þá?
Emil heldur áfram aö hræra i
öskubakkanum og byrjar að
tala eins og meira við s jálfan sig
en vininn.
Þjóðfélagið, kerfiö, býður upp
á þetta. Það er verið m eð á róöu r
um forna undirokun kvenna
sem ekki ertil I dag, þær eiga að
brjótast undan okinu sem ekki
er til, áróður um frelsi kvenna,
jafnrétti kynja, fóstureyðingar,
getnaðarvarnir, pillur og lykkj-
ur. Þjóðin er að deyja út i
áróðri, það er verið með áróöur
um aðstoövið einstæðar mæður,
fjárhagsstuðning frá Félags-
málastofiiun, áróður fyrir öllum
andskotanum til að gera giftar
konur að örgustu mellum. Það
vantar áróður fyrir helgi heim-
ilis og hjónabands sem er vist
orðið svo gamaldags. Það er
eins og allir eigi að halda fram
hjá öllum, það er mergurinn
málsins.
9 Þennan fagra skáp smiöaði Snæbjörn Þorláksson, faðir Guðrúnar eiginkonu Grétars. Sjálfur fæst
Grétar við siniðar I tómstundum.
— Ég er bókarasál (hlær).
Reyni að finna villuna og leita
uppi það rétta. Þessi árátta
kemur inn á fleiri sviðum.
Hvað ertu lærður?
— Ég hef aldrei notið neinnar
skólagöngu, en það er nú hægt að
vera töluvert mikið menntaður án
prófa. Það er ekki hægt að kenna
fólki að veröa gáfaö, ekki frekar
en hægt er að lækna heimsku.
Maður getur bætt þekkingu sina,
ekki eingöngu viö lestur bóka,
heldur einnig við störf. Ég hef
unniö öll algeng störf til lands og
sjávar og hef litið á það sem
þekkingarleit. Skóli lifsins getur
verið drýgstur. Maður, sem er á-
gætur starfsmaður i banka t.d.
hefur ef til vill ekki barnsvit á
öðru, sem gerist i þjóðlífinu i
kringum hann. Nei, ég sé ekki
eftir þvi, hvernig fór með mina
skólagöngu.
Eftir hverja eru þinar eftirlæt-
isbækur?
— Ég á nú talsvert gott safn af
skáldsögum. En ákveðin skáld og
rithöfundar eru i eftirlæti hjá
mér. Ég vil nefna Davið Stefáns-
son frá Fagraskógi og af núlifandi
höfundum Indriöa G. Þorsteins-
Texti: Fanný
son. Ég á fjórar bækur Indriða, —
frábær höfundur. — Mér varð af-
skaplega mikið um, þegar ég
frétti lát Davfös Stefánssonar.
Var þá staddur úti á sjó og heyröi
þetta I útvarpsfréttum. Ég hálf
viknaði og skrifaði þá ljóð, sem ég
tileinkaöi Daviö, manninum, sem
ég hafði dáð svo mjög án þess að
sjá hann nokkurn tima. An þess
aö vilja lasta aðra, þá taka kvæð-
in hans öllum öörum fram.
Það kom i ljós, að Grétar hefur
skrifað mörg ljóð um æfina, en er
hættur þvi, „það lifir enginn á
ljóði”. Við fengum aö lita á nokk-
ur þeirra, m.a. „1 minningu
Daviös” og „Komiö er skip I
höfn”. „I minningu Daviðs”: Min
ljóðalist/ er litil og smá./ Nú hef
ég mikið misst/ manninn, hann
Daviö./ Marga þú styttir mina
stund/ — stutt varð leið um bratta
hlið —/ En hve litil er min lund/
og lengi vildi ég Davið hafa gist.
En ég sá þig aldrei sjálfan/ sem
mann meöal hinna/ en huga minn
áttir þú hálfan/ og heilan við und-
ur ljóða þinna.
Ég dái þig Daviö/ og dái þin
ljóö/ þvi brotin þin eru svo góð.
„Komið er skip i höfn”: Bundiö
er skip við bakka/ sem bjóðum
viö heilt af hafi/ Það kemur með
pinkla og pakka/ poka og kassa
meö alls kyns trafi/ Kannski með
flösku af freyöandi vini/ og firn af
brúöarlini.
Stendur á bakka brúður ein/ og
biður unnustans./ Orlög skóp er
alda ein/ unnustann tók i ægis-
dans./ Eftir er flaska af freyöandi
vini/ og firn af brúðarlini.
„Á auð, sem
skatturinn kemst
ekki í”
Ertu ríkur?
— Ég hef aldrei veriö i neinum
vandræðum og þiess vegna halda
margir að ég sé rikur. Ég er rik-
ur af andlegum auði fyrst og
fremst, auði, sem ekki er hægt að
skattleggja.
Og skapið?
— Ég er jafngeðja, sjálfgagn-
rýninn og fljótfær. Afskaplega
hreinskilinn og hef oft hlotið bágt
fyrir þaö. (Hlær).
Myndir: G.E.