Tíminn - 16.01.1980, Blaðsíða 7

Miövikudagur 16. janúar 1980.
7
Nú er búkaflóöið þegar farið
að sjatna, því enn erþað svo að
bækur hér á landi virðast verða
til á svipaðan hátt og jólagjaf-
irnar hjá jólasveinunum. Þær
eru smiðaðar á sumrin og fram
á haust, þvi margar hendur bjða
gjafanna á hátið ljóssins.
Allar tilraunir til þess að
hrófla við jólamarkaðssjónar-
miðinu virðast hafa runnið út i
sandinn.
Ég er þó ekki viss um að þetta
séeins slæmt og það litur út fyr-
ir að vera, að láta svo til allar
bækur koma út sama daginn,
eins og vortískuna i Paris. Viss
spenna, viss heildaryfirsýn næst
og menn sjá á einu bretti nær
allt sem ritað er i landinu og
gefið út.
Lesið um jólin
Við, er ritum að staðaldri um
bækur i blöð, eigum við mikinn
vanda að etja. Allt of skammur
timi er I raun og veru til stefnu.
Bækur verður að hraðlesa,
sumar að minnsta kosti, og
ýmsar bækur eru þannig úr
garði gerðar, að þær henta ekki
mjög vel til hraðlesturs, og
nægir þar t.d. að minna á
Grónar götur eftir Knut
Hamsun.er núkom i annarri út-
gáfu. Þetta er ekki löng bók, en
svo indælt verk, að maður hægir
ósjálfrátt á sér og hugurinn
reikar með hinu gamla skáld-
menni, sem hefur pappira upp á
geðveiki frá læknisfræðinni i
Noregi, og tekur þá að rita ein-
hverja bestu bók er yfirleitt hef-
ur verið rituð.
Svona einkennilegt er það nú,
— og hið átakanlega baksvið
hinnar tæru uppsprettu fyllir
mann viðbjóði á sumum mann-
anna verkum.
Ég nefni þessa bók fyrsta, af
þvi að hún er dæmi um tima-
freka bók fyrir gagnrýnanda,
þótt um leið sé um einhverja
einföldustu bók, sem rituð hefur
verið að ræða. Það lagðist einn-
ig þungt á það hlutverk blað-
anna að fjalla um vertiðarbæk-
ur ársins 1979, að kosið var til
alþingis i byrjun desember og
hin pólitisku tiðindi voru rúm-
frek i öllum blöðum, og þar ofan
á bætast siöan auglýsingar, sem
blöðin geta ekki verið án, hvort
sem þau telja sig vera á móti
markaðsþjóöfélaginu eða ekki.
Enda þeir oft mestir markaðs-
og auglýsingamenn, sem telja
sig vera mest á móti markaðs-
lögrriálum hagfræðinnar.
Svo koma jólin, og allt
streðið er að baki, þótt vitanlega
séu margar greinar óbirtar enn,
þegar nýtt ár gengur i garð, og
hafa þvi minna gildi, verslunar-
lega séð, en ef þær hefðu birst
fyrir jól. En þá ber svo til að
menn hafa allir nægan tima til
aðlesaogiþessarigrein ætlaég
að f jalla ofurlitið um þær bækur
er mér þóttu merkastar, er ég
las i desember, fyrir jól um jól
og eftir þau. Bæði bækur er ég
hefi ritað um og eins þær bækur
er ég las fyrir mig sjálfan. En
vikjum nú að bókum.
Auglýstar bækur__________
Grónar götur voru ein merk-
asta bókin er ég las eftir erlenda
höfunda. Af innlendum höfund-
um er örðugt að gera upp á
milli.
Églas að sjálfsögðu ekki allar
bækur, er vinsælar urðu og voru
mikið keyptar, (það verður að
biða betri tima) og ég hefi
ekkert registur til þess að fara
eftir hér, heldur tala um bækur
eftir þvi sem þær koma upp i
hugann.
Manni hefur annars þótt það
dálitið merkilegt, eftir að farið
var að troða bókum i hjartað á
manni með auglýsingum, hvað
margar bækur eru lubbalega
auglýstar. Menn fá alranga
myndaf sumum bókum. Þannig
er Hvunndagshetja auglýst sem
klámbók af versta tagi og
blásnir og óblásnir smokkar
liggja út um allt. Þetta reynist
siðan einhver merkasta bók
sem maður hefur lesið lengi, og
langt ofan við klámritin.
Ég hygg að þessi óvenjulega
Jónas Guömundsson
BÓKMENNTIR
Veðurfræði Eyfellings
Þriðja þjóðlifsbókin sem ég
vildi minnast á er greinargerð
um veður og veðurmál undir
Eyjafjöllum, Veðurfræði Ey-
fellings, eftir Þórð Tómasson,
sáfnvörð frá Vallnatúni.
Þórður tileinkar bókina for-
eldrum sinum og gamla fólkinu
i Vallnatúni, „sem kenndu mér
aðtala islensktmál og gáfu mér
orðaforða”.
Það er ef til vill sérviska að
hafa gaman af þessari bók, en
áratuga sjósókn gerir flesta að
veðurfregnamönnum.
Skáldsögur og ljóð.
Églas talsvert af ljóöum fýrir
og um hátiöarnar, en dálftið
kemur ávallt út af ljóðabókum,
þótt þungar séu i sölu. Oft er
talað um að skáldsagan sé
dauöadæmd i riki nútimans.
Filmur, sjónvarpsfilmur og
kvikmyndir hafa tekið þessa
hlið þjáningarinnar aö sér að
mestu leyti.
Ef til vill hefur ljóðið slitnaö
úr samhengi við lifiö á vissan
hátt, þvi öll listform þurfa sér-
stakar aðstæður tilaö geta lifað.
Ahugi á skáldskap og visna-
gerð virðist þó talsverður en
hvort þjóöin lifir enn af þvi að
þraut ei ljóðin, er allt annað
mál. Ljóðagerð (ljóðabækur)
skálda okkar vekja ekki al-
mennan fögnuð, eins og t.d.
Jólabækumar
bók þurfi að komast á erlendan
markað, og ætti að geta fengiö
þar mikinn byr, og þá gæti höf-
undur lagfært ýmsa smámuni,
ef honum sýnist svo, og alsein-
ustu siðunum má sleppa, þvi þá
eru aðrar hetjur komnar til
skjalanna.
Onnur hvunndagshetja er
Jóhann J.E. Kúld, er sendi frá
sér minningar, en verið er að
gefa út um þessar mundir rit-
safn þessa gáfaða alþýðu-
manns.
Bók hans i lifsins ólgusjó er
gagnmerk heimild um h'f og
kjör vinnandi stétta á þriðja og
fjórða áratug aldarinnar.
Þvi er stundum haldið fram,
að yngri höfundur liði fyrir
reynsluleysi sitt og lifsstil. Hug-
ur þeirra mótast innan skóla-
kerfisins, á kaffihúsum innan-
um námslán og viðtækt styrkja-
kerfi og lifsgátan er leyst i Svi-
þjóð og i Sovétrikjunum.
Lifsgáta Jóhanns J.E. Kúld
var ekki levst i bókum, fyrst og
fremst, Hugmyndafræði þeirra i
Nóvuslagnum kemur að visu að
utan að sumu leyti, en baráttan
var fyrst og fremst upp á lif og
dauða. Ég spái að þessi aldar
farslýsing Jóhanns J.E
Kúld, muni þegar frá liður
þykja merkileg.
Það er lika fróðlegt að gera
sér grein fyrir stil þessa manns.
Hann skrifar af sjaldgæfu lát-
leysi um alla hluti en smám
saman verður til sterk og
átakanleg mynd.
Samt er þetta baráttusaga,
saga um baráttu i daglega lif-
inu, saga um verklýðsbarátt-
una. Um þröngt húsnæði, langar
fjarvistir til að fá vinnu, og bar-
áttan við berklana, sem lögðust
þungt á þjóðina um þessar
mundir. Alveg á sama hátt og
Knut Hamsun ritar salla
rólegur um svartnættið yfir
Noregi i lok striðsins, segir
Jóhann J.E. Kúld frá miklum
atburðum án geöshræringar.
Hann lætur söguna rekja sig
sjálfa á einfaldan en áhrifamik-
inn hátt, en predikar ekki eöa
veltir sér upp úr eymdinni.
Yfir honum er ávallt einhver
reisn.
Þjóðin átti og á allt sitt undir
veðri, eða veðurfari, og áður en
visindalegar spár urðu til, var
veðurstofa á hverjum bæ, i
hverri verstöð og á hverri
skútu, sem flaut.
Margir bændur og sjómenn
vorusnjallir veðurfræðingar, og
þannig varð lifsbaráttan léttari.
Ekki veit ég hvort þjóðlegri
veðurfræði hefur hrakaö eftir
að Veðurstofan kom til skjal-
anna. En áhugi er mikill á veðri
á tslandi. Það má fullyrða.
Þórður Tómason segir frá
veðurfræði sinnar sveitar, og
frá sambúð fólksins við veður-
guðina. Menn rituðu um veður,
héldu dagbækur og fylgdust
náið með allri náttúrunnar
hegðan.
Þannig sáu þeir oft fyrir
veðrabrigöi. Aftast i ritinu er
siðan nafnaskrá, og Þoröi
Tómassyni hefur svo sannar-
lega verið gefinn orðaforði, þótt
málfar hans sé á hinn bóginn
látlaust eins og vera ber i öllum
góðum bókum.
Hvassviðrin undan Eyjafjöll-
um og undir Eyjafjöllum, eru
fræg náttúruundur. Þar verður
liklega aö jafnaði hvassast hér á
landi og ótrúlegar eru sumar
sögurnar um veðurofsann.
skattalækkun, eöa eftirgjöf á
tollum, heldur virðast ljóðin
meira ætluð örfáum, sérlunduö-
um mönnum.
Bókaforlögin gera litið til þess
aö auglýsa þessar bækur, og
fannst mér það rétt, þegar eitt-
hvertblað talaðium „leynibók”
Helga Sæmundssonar.
Ljóöin eru nefnilega að verða
leynibækur hér á landi,
munaðarvara örfárra manna.
Það kemur þessu máli ef til
vill ekkert við, að enn er skáld-
skapur „notaður” i hagnýtum
tilgangi, en þar á ég við dægur-
tónlistina. Rokkið ogallt það. Ef
til vill er það diskótekið sem
blásið getur nýju lifi i ljóðagerð
landsins. Kvæðamenn, sem
ruddu úr sér rimum og ljóða-
bálkum, lausavisum og klámi i
baðstofurökkri hinna myrku
alda, voru i raun og veru popp-
arar sinnar tiðar. Sá skáld-
skapur er dægurtónlistarmenn
flytja nú á dögum gæti verið
vettvangur nýrrar ljóðlistar. I
poppinu eru ljóð „notuð” og þar
er Jónas Friðrik frá Raufarhöfn
i beinu sambandi við hina ungu
þjóð, i meira samhengi en Hall-
grimur Pétursson og Jónas
Hallgrimsson til samans. Ljóð
þessa manns eru á hvers manns
vörum, meðan önnur lyrikk
deyr inn i sig sjálfa i bókum,
sem aldrei éru hreyfðar.
Eigi að siðurvirðist mér enn
veratil álitlegur hópur I landinu
sem fer grátandi með ljóð á
fyllerium og á öðrum við-
kvæmum augnablikum i lifi
sinu, en ljóölistina þarf að
virkja á nýjan hátt, ef vel á að
vera. Rokkið og pönkið, virðigt
geta komiö þar I staðinn fyrir
rokkhljóðiö og hin djúpu
rökkur i baðstofulifi genginna
kynslóða, sem i þá daga voru
forsenda allra sagna og ljóða-
gerðar.
Ljóðabækur
En hvað um það. Ljóð eru enn
gefin út á tslandi, og eru mér
þrjár ljóðabækur minnistæðar,
en það er ljóöabók Baldurs
Oskarssonar, þar sem þungum
steinum er raðað i sérkennileg
mynstur. Hann faðmar kalt
grjótið og yfir ljóöum hans eru
sérstæðir töfrar, sem ekki er
svo auðvelt aö skilgreina.
Þá eru það kvæði Gunnars
Dal, sem ort eru i nálægð við
Himalayaf jöll og Snæfellsjökul i
senn.
Maður les ljóð Gunnars Dal
ávalit meö sérstakri varúö. Hin
augljósa merking i kátir voru
kallar er þarna ekki til staðar.
Þetta er ljóð yfirvegunar og það
verður að fara hægt yfir þvi
anars fer margt fyrir ofan garð'.
og neðan. Hamingjan er „i
felum / i heitu hjarta landsins /
undir jöklinum”.
Hún kemur til okkar i umbúð-
um sem leka, segir Gunnar Dal.
Gunnar Dal er fjallaskáld i
þessari bók,' og er það ekki
slæm hugmynd aö hafa fjall, er
ris þverhnipt og öndvert-, dular-
fullt og magnað, sem baksvið i
ljóði.
Tiundir Helga Sæmundssonar
eru ef til vill bestu ljóðin sem út
komu i bókum i ár. Helgi vaknar
upp við það ásextugsaidri, að
hann á eftir að skrifa niður hell
ing af ljóöum.
t Tiundum fæst hann viö
myndatökur. Segir mikið i fáum
orðum.
Kvæöi hans minna um margt
á kinverska myndlist, nýjárs-
myndirnar kinversku, þar sem
menn geta teiknað viðlent riki,
meðökrum ogengjum, borgum
og fólki, vegakerfi, áveitur og
fjöll.
Lika skip sem sigla fyrir
landi, allt á eina örk, og samt er
nóg pláss fyrir meira, þvi
„Biður bakvið sanda / borg og
skipulag / á meðan messar
skaparinn / hinn mikla sunnu-
dag”.
Skáldsögur las ég nokkrar.
Eftirminnilegust er Unglings-
vetur Indriða G. Þorsteins-
sonar, sem ég las um jólin. Ef
mér hefði ooöið i grun, um hvað
þarna er ritað.hefði ég lesið
þessabókfyrr. Einhvern veginn
tókst bókaforlaginu að koma þvi
inn hjá fólki að þetta væri ein-
hver „stórmynd” eins og það
heitir á kvikmyndahúsamáli,
sem er alrangt.
Þetta er látlaus þjóðlifs-
mynd, þar sem kemur saman
fólk, sem flosnað hefur upp úr
sveitalifiogreynir aö samræma
lifsstD sinn úrsveitinói á nýjum
stað, þar sem grjótvinna kemur
i staðinn fyrir engjaslát!. og
GMC trukkari staöinrifyrir lúfé
og gemsa. Erfiðismaður i garði
þjóðlegra fræða fær merúiingar-
mann inn á heimilið og augun
mætast hjá ungu fólki.
Þetta er grátbrosleg saga, og
liklega einhver besta bók
Indriða til þessa. Unglingsvetur
og Hvunndagshetjan eru að
minu viti það besta sem út kom
á þessari vertiö, (af þvi er ég
las).
Mikið ólesið ennþá
Hér hefur verið fjallað um
bókavertfðina og lesturinn hjá
einum manni. Margt og mikið
er þó ólesið enn. Má þar nefna
ævisögu Steingrims heitins
Steinþórssonar, forsætisráð-
herra og ævisögu Tryggva
Ófeigssonar, en á hinni síöar-
nefndu er ég reyndar þegar
byrjaður. .
Fleira mætti telja. sem
áhugavert 'er, en skýrslur um
þaö mega biða betri tima.
Jónas Guðmundsson
EFLUM TÍMANN
Sjálfboðaliðar hringi i sima
86300 eða 86538, Siðumúla 15
Reykjavflk, á venjulegum skrif-
stofutima.
Þeim sem senda vilja framlög
til blaðsins er bent á að giró-
seðlar fást i öllum pósthúsum,
bönkum og sparisjóðum. Söfn-
unarreikningurinn er hlaupa-
reikningur nr. 1295 i Samvinnu-
bankanum.
Styrkið Tímann
Fyllið út þennan seðil og sendið til Tímans
í pósthólf 370, Reykjavík
->á
Ég undirritaður vil styrkja Timann með
þvi að greiða i aukaáskrift
Qj heila hálfa á mánuðí
Nafn____________________________________
Heimilisf.
.Sími.