Tíminn - 06.02.1980, Blaðsíða 7

Miövikudagur 6. febrúar 1980
7
1 svari Lúöviks Jdsepssonar i
Timanum og Þjóöviljanum laug-
ardaginn 2. febrúar viö grein
minni, sem birtist i Timanum 30.
janúar og Þjóöviljanum 1. febrú-
ar, kemur þaö vel fram hvernig
hann myndar sér skoöanir fyrir
sig og Alþyöubandalagiö. Þaö var
einmitt þetta sem ég vildi kalla
fram svo aö ég hef ekki út á þaö
aö setja. Vinnubrögö Lúöviks
koma einnig mjög skemmtilega
fram I grein hans. Allt sem ég
sýndi fram á aö væri ekki sann-
leikanum samkvæmt leggur hann
sig I framkróka aö endurtaka og
sýnir þar meö aö þaö sem hann
læröi á fjóröa áratugnum liöur
honum ekki gjarnan úr minni. Og
er ekkert nema gott um þaö aö
segja aö menn hafi gott minni.
Skoðanamyndun
Lúðviks
Lúövikhefur mjög einfalda aö-
ferö viö aö mynda sér skoöun. Ef
hann ætti t.d. aö mynda sér skoö-
un um þaö hve langan tima þaö
tæki aö aka bil frá Reykjavik til
Akureyrar væri visast að hann
geröi þaö á þann hátt aö ganga úr
skugga um aö leiöin til Akureyrar
frá Reykjavik er 449 km. Hann
mundi geta heimilda fyrir þessu,
vitna t.d. i Vegagerö rikisins,
fjöldamargar vasabækur o.fl.
Samkvæmt öörum heimildum,
sem vitna má i, hraöamælinum á
Chevrolet og fleiri bilum, er hægt
aö' aka 200 km. á klst. Þaö tekur
þvi tvær klukkustundir og stund-
arfjóröung aö aka til Akureyrar.
Þvi vitna ég til bils og aksturs
aöflestirmennhafa af þvi nokkra
reynslu aö aka bil eöa fylgjast
meö akstri blls og geta þvi dregiö
réttar ályktanir af þvi sem um
slikt er sagt. En viö skulum snúa
okkur aö dæminu um aö aka til
Akureyrar. Flestir hafa reynslu
af þvi aö aka þangaö á löglegum
hraöa. Sé ekiö til Akureyrar
þannig aö aldrei sé fariö fram úr
löglegum hraöa, 70 km. á klst., á
þaö aö taka sex klukkustundir og
tuttugu og fimm minútur aö kom-
ast til Akureyrar. Hins vegar vita
allir sem þaö hafa reynt aö meö
þvi aö fara aldrei yfir lögleg
hraöamörk verður varla ekiö til
Akureyrar á skemmri tima en s jö
klukkustundum.
Til þess aö aka til Akureyrar á
sex klukkustundum tuttugu og
fimm minútum þarf á flestum
tegundum bila aö halda sig á
áttatiu kilómetra hraöa eöa þar
yfir.
Fræðilegnr
möguleiki
Sama á viö um marga aöra
hluti. Þó aö fræöilegur möguleiki
sé aö ná 48% nýtingu i þorski,
hillir ekki undir þaö aö 1 venju-
legri og eölilegri vinnslu sé hægt
aö ná þvi marki.
Þaö er margt sem veldur. Fisk-
ur er eins og aörar lifverur aö
miklum meirihluta geröur úr
vökva. Frá þvi aö fiskur kemur
inn i frystihús og þangaö til hann
hefur veriö frystur er fiskholdiö
aö tapa vökva. Engin þekkt aö-
ferö er til aö koma i veg fyrir
þetta. Þó hefur vissulega náöst
nokkur árangur I aö minnka hrip-
iö og búast má viö þvi aö meö á-
framhaldandi rannsóknum takist
aðdraga enn frekar úr þvi. Þetta
hrip kemur lltiö fram viö einstak-
ar fræöilegar tilraunir eins og
eölilegt er þegar þaö er haft i
huga aö viö slfkar tilraunir er
jafnan fleygt þeim sýnum þar
sem heildarvigt stenst ekki,
þ.e.a.s. þeim sýnum þarsem hrip
veröur. Þar aö auki eru timaáhrif
og þungaáhrif venjulegrar
vinnslu sáralitil þegar sýnishorn
eru tekin.
Margt fleira veldur þvi aö ekki
erunnt aö gera ráö fyrir aö fræöi-
legur árangur náist I raunveru-
legri vinnslu. Fiskurinn hefur
ekki blóögast nægilega vel þannig
að skera veröur burtu hluta af
þunnildi, fiskur og fiskur hefur
marist, einn og einn er gogg-
stunginn, nokkrir stiröna bognir
og þannig mætti lengi telja.
Framhjá slikum mistökum
veröur aldrei komist, ekki sist af
þvi aö oft er rysjótt veöur á sjó.
Fleira kemur til. Skera veröur
burtu hluta af þunnildi vegna
orma. Flökunarvél sker ööru
hvoru skakkt. Stillingar á vélum
breytast og þó aö unnt veröi aö
endurstilla vélarnar innan mjög
skamms tlma þá gerist þaö þó
alltaf aö nokkurt magn hefur far-
iö I gegnum vélarnar meö minni
nýtfngu.
Þar viö bætist aö þaö er lifandi
fólk sem vinnur viö fiskvinnsluna,
fólk, sem er misjafnlega upplagt
til vinnu, fólk sem er i misjafnri
þjálfun, mannlegar verur sem
ekki er hægt aö ætlast til aö séu
allar steyptar I sama mót.
Mannlegar verur en ekki vélar.
Nýr starfsmaöur I fiskiönaöi skil-
ar óhjákvæmilega minni nýtingu
en fullþjálfaöur starfsmaöur.
Meira aö segja tekur þaö tíma aö
ná fullri þjálfun aftur eftir aö
hafa tekiö sumarfri. Sömu áhrif
hafa fiskskipti i fyrirtækjunum,
Séutlöar skiptingar milli tegunda
næst aldrei jafn góö nýting.
Og aö lokum, þaö fólk, sem
starfár i fiskiönaöi er og veröur á
misjöfnum aldri. Þaö hendir
marga aö bogna i baki, hendur
stiröna og næmleiki minnkar,
sjón daprast. Ég mun aldrei miöa
minar hugmyndir og tillögur við
þaö aö þegar fólki daprast flugiö
veröi þvi fleygt á ruslahaug. Viö
getum ekki byggt hugmyndir okk
ar um aukna framleiöni á neins
konar sadisma. Frystiiönaöurinn
Árni
Benediktsson:
^..................................................... .11
þaö veröur ekki rætt aö sinni af
minni hálfu. Við Lúövik höfum
mjög mismunandi mat á þvihvaö
er rétt og rangt I merkingunni
satt og logiö. Mér hefur oft virst
aö hans mat sé þaö, aö þaö sem
kemur honum vel sé rétt en þaö
sem kemur honum miöur vel sé
rangt. Vera má þó aö ýmsar full-
yröingar hans um rétt og rangt
stafi af ööru, svo sem flumbru-
gangi eöa ólæsi. Lúövik segir t.d.
á einum staö: „1 riti. Þjóöhags-
stofnunar: „Athugun á afkomu
frystihúsa haustiö 1977” kemur
skýrt fram, aö hún telur meöal-
nýtíngu vera 36%”. Þetta er
rangt. Þaö kemur hvergi fram i
þessari skýrslu Þjóöhagsstofnun-
ar að hún telji meöalnýtingu vera
36%. En þaö er ekki viö Lúövik
einan aö sakast um þetta. Fjölda
manns sem þó hefur lesiö skýrslu
Þjóöhagsstofnunar hefur láöst aö
gera sér grein fyrir þvl hvaö i
henni stendur. Þetta ólæsi hefur
sérstaklega veriö algengt meöal
alþingismanna. 1 „Athugun á af-
komu frystihúsa haustiö 1977”
kemur skýrt fram, aö notaö er
fyrirfram ákveöiö meöaltal, sem
1 viöbót við skekkjur sem
mynduöust á þennan hátt og allt-
af veröur erfitt aö ráöa viö var
um aö ræöa mjög áberandi
skekkjur i skýrslugjM. Hvaöþýö-
ir t.d. þaö sem stendur I skýrsl-
unni um Suöurland? Þar stendur
(36.0) um nýtingu. Af hverju
hefur Suöurland hugsaöa meöal-
talsnýtingu og hana innan sviga?
Þaö var vegna þess aö raunveru-
leg tala samkvæmt skýrslum var
19%, ef ég man rétt. Þaö var tala
sem allir hlutu aö sjá aö ekki gat
staöist. Þvl var sett hugsaöa
meöaltalstalan innan sviga.
Þjóöhagsstofnun er mjög vönd-
uö stofnun. Flest sem frá henni
kemur er mjög traust. Oft þarf aö
þekkja þær forsendur sem byggt
erá tilþessaö geta metiö rétt þaö
sem frá henni kemur. En eins og
gefur aö skilja eru tölur þær sem
byggt er á ekki alltaf nógu traust-
ar, sérstaklega þegar veriö er aö
vinna verk i fyrsta sinn, eins og
um nýtinguna I frystihúsum. Lúö-
vik Jósepsson hefur margt út á
störf Þjóöhagsstofnunar aö setja.
1 siöustu viku birtist eftir hann
löng grein þar sem allt var tætt
Litið til Lúðvíks
á íslandi er háþróuð framleiöslu-
grein og stendur frystiiðnaði allra
annarra landa fyllilega á sporöi.
Yfirgnæfandi meirihluti þess
fólkssem viö frystiiönaðinn starf-
ar er vant aö viröingu sinni og
starfsheiöri, þaö leggur sig allt
fram um aö skafa fisk af beini svo
sem verkþekking og gæöakröfur
frekastleyfa. Þaö er móögun viö
þetta fólk aö halda þvl fram aö
fjórðungur nýtanlegs fisks fari
forgöröum i höidum þess. Aukin
nýting næst ekki nema aö óveru-
legu leyti meö þeirri verkþekk-
ingu og tækjum sem viö höfum
nú ýfir aö ráöa, ef frá eru skilin
fáein fyrirtæki þar sem hægt væri
aðgerabetur og eru flest eöa öll á
góöri leiö meö aö gera betur.
Aukin nýting fæst ekki nema meö
aukinni verkþekkingu sem oftast
kemur hægt og hægt og þá gjarn-
an i kjölfar vinnurannsókna, og
meö bættum tækjabúnaöi. Og
aukin nýting meö tilkomu ná-
kvæmari voga er einmitt þaö sem
mestar vonir eru bundnar viö nú
um stundir: Aukin framleiöni
veröur aö koma hægt og hægt
meö aukinni verkþekkingu og
aukinni tækni sem fólkiö er tilbúið
aö taka viö. Þaö dugar ekki aö
niöast á fólki.
Sorglegt dæmi um þaö hvernig
fariö getur þegar knýja á fram
aukna framleiöni umfram þaö
sem eölilegt er, er þaö sem geröist
I Bæjarútgerö Hafnarfjaröar og
öllum er væntanlega i fersku
minni. Þar átti aö knýja fram
mikla framleiöniaukningu á
skömmum tima. Allar tölur
sýndu aö þetta væri gerlegt. Þeir
menn sem til þess voru ráönir aö
ná fram þessari framleiöniaukn-
ingu voru prýöilega til þesshæfir
og aö ööru leyti hinir prýöilegustu
menn. Starfsfólk fyrirtækisins
var einnig prýöilega hæft og gott
starfsfólk. Þaö sem geröist var
einfaldlega þaö, aö knýja átti
fram f ramleiöniaukningu á
hálfu ári eða svo, sem auöveld-
lega og árekstralaust heföi getað
náöst á einu og hálfu ári eöa
tveimur. Viö þetta skapaöist ör-
yggisleysi og spenna hjá starfs-
fólkinu en þaö kallaöi aftur á ó-
æskileg viöbrögö hjá verkstjórun-
um og innan stundar sauö upp úr
og um engar sættir gat orðiö aö
ræöa. Ég er ekki aö gefa neitt
sögulegt yfirlit yfir þessa atburöi.
Þess vegna minnist ég ekkert á
þátt útgerðarráðs i málinu, ekki
heldur á þátt forstjóra, ekki þátt
fyrrverandi verkstjóra, en hann
varö fyrir ómaklegu aðkasti. Hér
er aöeins veriö aö taka dæmi sem
sýnir aö jafnan þarf aö fara hóf-
samlega I aö auka framleiöni, töl-
ur eru nauösynlegar en þaö má
aldrei láta þær taka ráöin af
mannlegri skynsemi. Þær eru
bestar til stuönings skynseminni.
Þess vegna spillir þaö jafnan
fyrir aö setja markmiö hærra en
skynsamlegt er aö ætla aö hægt sé
aöná á eölilegan hátt, og ætla siö-
an aö knýja allt aö þessu mark-
miöi. Þaö þarf svo ekki aö taka
það fram aö I Bæjarútgerð Hafn-
arfjarðar hefur sú framleiðni-
aukning sem aö var stefnt náöst
fram í friöi og ró og verkstjórarn-
irsem uröuaö vikjahafa unnið aö
framleiöniaukningu annars stað-
ar.En á meöan á þessum málum
stóö i Hafnarfiröi snerist Þjóö-
viljinn aö sjálfsögöu gegn fram-
leiöniáukningunni um leiö og sást
hvaðan vindurinn blés.
Raunveruleikinn
Lúövlk vitnar til rits Gunnars
Geirssonar sem fjallar um aukna
nýtingu I frystihúsum og finnst
greinilega meira til um reynslu-
litla skólapilta en flest annaö. Rit
Gunnars er prýöilega unniö miö-
aö viö þaö sem hægt er aö ætlast
til, en þar koma engin ný tiöindi
fram. Þaö er ekkert nýtt aö menn
reyni að gera sér grein fyrir
möguleikanum. Ég haföi reyndar
haldiö aö fræöileg mörk lægju
nokkru ofar en Gunnar telur vera,
þar sem i mörgum sýnishornum
hefur náöst árangur á milli 49 og
50%, en Gunnar kemst aö þeirri
niöurstööuaö mörkinséu viö 48%,
nánar tiltekiö 48,24%. (Ég hef
ekki rit Gunnars viö hendina, en
vænti þess aö vilvitnun Lúöviks sé
rétt). Þessi mismunur kann aö
stafaafþviaðfiskurermjög mis-
jafn aö holdafari og veröur seint
fundin algild niöurstaöa i þessu.
En fræðileg niöurstaöa er allt
annaö en raunveruleikinn eins og
reynt hefur veriö aö sýna fram á
hér aö framan.
Baráttan stendur um þaö aö
færa raunveruleikann sem næst
hinum fræöilega möguleika. í þvi
skyni hafa ótal tilraunir veriö
geröar og er alltaf veriö aö gera.
Þar sem ég hef komiö nálægt er
46% hæsta pakkanýting sem
náöst hefur viö tilraun og hefur
veriö þaö stór aö nálgast hefur
raunverulega vinnslu. Viö þessa
tilraun var allt eins hagstætt og
gat veriö, úrvalshráefni og valiö
starfsfólk. En til þess aö ná þessu
marki var ekki langt frá þvl aö
vinnulaunin tvöfölduöust. Fram-
leiönin minnkaöi um 17%. Þaö er
nefnilega ekki einhlitt aö leggja
áherslu á nýtinguna. Fram-
leiöniaukning samfara aukinni
nýtingu veröur ekki nema aörir
kostnaöarliöir hækki ekki eöa
minna en svarar nýtingaraukn-
ingunni.
A siöasta ári settu tvö frystihús,
sem ég hef stöðugar upplýsingar
frá, þaö markmiö aö koma nýt-
ingu yfir 43%. Báöum þessum
húsum tókst aö ná þessu mark-
miði. Hins'vegar varö kostnaöur-
inn hjá þeim báöum meiri en á-
vinnlngurinn af nýtingaraukning-
unni. Meö öörum oröum, þessi
frystihús voru ekki tilbúin aö fara
yfir þetta mark. Þau mörk sem
ekki svarar kostnaöi aö fara yfir
geta legiö á mismunandi staö hjá
einstöku frystihúsum, allt eftir
tæknibúnaði og verkkunnáttu, en
þar kemur stööugleiki vinnuafls
mjög viö sögu. En þaö er alveg
ljóst, aö árangur næst ekki nema
meö stööugri vinnu og stööugum
tiíraunum, kjaftháttur út i bláinn
orkar þar engu og skiptir þá engu
hversu kjaftforir menn eru.
Rétt og rangt
Lúövik Jósepsson ber mér á
brýn aö ég fari rangt meö. Um
ekkert á skylt viö raunverulegt
meöaltal. Astæöan fyrir þvi aö
36% varö fyrir valinu er mér
ókunnugt um, sennilegt er þó aö
nokkru hafi valdið aö lengi haföi
veriö taliö aö 36% væri nýting
sem hægt væri aö keppa aö og ná.
En haustiö 1977 var þetta ekki
raunhæf viömiðun. Þaö átti þó aö
gilda einu fyrir þá, sem læsir eru,
þar sem skýrt er tekiö fram aö
um fyrirframákveðna tölu sé aö
raíða. Eins vildi ég biöja þá, sem
héðanaf eiga eftiraö vitna í þessa
skýrslu aö átta sig á þvl hvaö
meint er með oröinu „stilfært”,
þvi aö á annan hátt kemst efni
hennar ekki til skila.
Þegar Þjóöhagsstofnun er faliö
þaö verkefni aö kanna nýtingu
hráefnis hjá frystihúsunum
haustiö 1977 kemur fljótt upp
vandamál. Engin fullnægjandi
skýrslusöfnun er fyrir hendi sem
hægt er aö byggja á. Þjóöhags-
stofnun heföi getaö gefist upp viö
verkefniö þá þegar sem óleysan-
legt. Hún geröi þaö ekki. 1 staö
þess reyndi hún aö nálgast niöur-
stööu eftir ófullkomnum leiöum
en gera jafnframt skýra grein
fyrir þvi aö niöurstööurnar yröu
ekki teknar alltof bókstaflega,
meöþvi aö taka þaö fram aö meö-
altalsnýting væri hugsuö fyrir-
fram og aö landshlutamynstrið
væri stilfært. Vafalaust heföi ver-
iðbetra aö Þjóöhagsstofiiun heföi
látiö þetta verk óunniö. Þaö virö-
ist aðminnsta kosti vera svo þeg-
ar sést hvernig niðurstööurnar
eru misnotaöar.
Ég mun hér aðeins geta um
einn þátt þessarar nýtingar-könn-
unar til þess aö sýna hvers vegna
hún var dæmd til þess aö mis-
heppnast. Lagöar voru til grund-
vallar skýrslur Fiskifélags ís-
lands, þar sem öllum slægöum
fiski er breytti óslægöan fisk eftir
einni formúlu. Þjóöhagsstofnun
breytti siöan öllum fiski á skýrsl-
um Fiskifélagsins yfir i slægöan
meö þvi aö snúa þessari formúlu
viö. Þaösem gerir þessa aöferö ó-
nothæfa er aö þaö er mjög mis-
jafnt innan i fiskinum. Þaö er
ekkert óalgengt aö fiskbolurinn sé
84-88% af heildarþyngd óslægös
fisks aö sumri og hausti. 1 mars
og aprfl er bolurinn aftur á móti
70-80% af heildarþyngdinni, þeg-
ar fiskurinn er vel lifraöur,
hrognafullur og fullur af sfli. Ég
vænti þess aö hver maður sjái að
ógerlegt er aö byggja á slikum
mismun eölilega niöurstööu. En
til frekari glöggvunar leyfi ég
mér aö setja upp töflu þar sem
gert er ráö fyrir aö tvö fyrirtæki
hafi I reynd sömu nýtingu. En
annaö fyrirtækiö byggir á ósl.
vertiöarfiski en hitt á óslægöum
sumarfiski eöa haustfiski. Slik
skipting kemur aö visu aldrei al-
fariö fram f raun, en þó er vertið-
arfiskurinn mjög þungur I heild-
arafla margra fyrirtækja:
niður og þó mest þaö sem á
traustustum grunni byggir. Nú
bregöur aftur svo viö aö þvi
hæpnasta sem frá stofnuninni
hefur komið fyrr og siöar trúir
Lúövik eins og nýju neti, Ekki
veit ég hvaö slfkum ósköpum
veldur.
Satt aö segja er þaö margt sem
ég á enn ósvarað i grein Lúöviks,
enda mundi þaö reynast drjúgt
ævistarf. Ég á eftir aö fjalla um
afstööu Alþýöubandalagsins til
atvinnurekstrar, ég þarf endilega
aö eiga oröastaö siöar viö Lúövik
um afturhald. A einum staö i
grein hans er eins og hann langi
Lúövik Jósepsson
litils háttar I hrós fyrir störf sin
sem sjávarútvegsráðherra
1971-1974. Þaö hrós er ég fús að
gefa viö betra tækifæri, hins veg-
ar felst ég ekki á aö hann hafi átt
þátt i þeim veröhækkunum sem
urðu á erlendum mörkuöum áriö
1973, hins vegar er ég alltaf reiðu-
búinn til aö fjalla um viöbrögö
hans viö verölækkunum 1974.
Og að lokum þetta
Lúövik Jósepsson segir aö til-
lögur Alþýöubandalagsins um
framleiöniaukningu I þjóöfélag-
inu hafi veriö stórlega affluttar.
Þetta hygg ég aö eigi ekki viö rök
að styðjast. Steingrimur Her-
mannsson hefur ævinlega lagt á
þaö mikla áherslu aö tekiö væri
jákvætt á öllum tillögum i þeim
stjórnarmyndunarviöræöum sem
staöiö hafa yfir siðustu mánuöi.
Þar sem ég var spurður reyndi ég
aö hafa þetta i huga og leyfi mér
þvi til sönnunar aö birta j«ö sem
ég setti á blað um tillögur Alþýöu-
bandalagsins um almenna fram-
leiðniaukningu i þjóöfélaginu:
„„1 almennum iönaðiverði gert
sérstakt þróunarátak til aö auka
verulega framleiöni, sem I ýms-
um greinum er aöeins um 60% af
þvi sem gerist á hinum Noröur-
löndunum. Er eölilegt aö stefna
að allt að 10% framteiðniaukn-
inguaðmeðaltaliá árinæstu þrjú
f Framhald á bls. 15
Fyrir- óslægöur slægöur Reiknaöur Reiknuö „Stilfærö Raunv.
tæki fis kur fis kur sl.fiskur nýting lands- hluta nýt.” nýting
A 100% 84% 80% 42,0% 37,80% 40%
B 100% 75% 80% 37,5% 33,75% 40%