Tíminn - 15.02.1980, Blaðsíða 11

Tíminn - 15.02.1980, Blaðsíða 11
10 Föstudagur 15. febrúar 1980. Föstudagur 15. febrúar 1980. 11 \ Ernst Werner/ Walter Markov: Geschichteder Tiírken. Von den Anfangen bis zur Gegenwart. Akademie—Verlag Berlin 1978. 379 bls. Tyrkir hafa löngum veriB til- veru sannkristinna sálna meiri ógnvaldur en flestar þjóöir aBr- ar. Sögur þær, sem bárust út um lönd af grimmd siBleysi og hrottaskap þessara óvina trúar- innar komu jafnvel hjörtum is- lenskra afdalabænda til aB titra og margir voru þeir Islendingar fyrr á öldum, sem óttuBust fátt meira en þessa fjarlægu þjóB, sem þeir þó þekktu a&eins af af- spurn. En hverjir eru Tyrkir, og hver er saga þeirra? 1 bókinni, sem hér er til umfjöllunar, er saga Tyrkja rakin allt frá elstu tiB og fram til vorra daga. Uppruni Tyrkja og heimkynni Tyrkir eru upprunnir i norB- anverBri MiB-Asiu. Frumheim- kynni þeirra munu hafa staBiB á svæ&inu sunnan og austan Bai- kalvatns. OrBiB Turk (Tyrki) Mehmed soldán II (sigurvegari) tekur viB völdum Tyrkj asaga merkir, sterkur, hraustur, og þegar veldi Tyrkja var mest þarna austurfrá ná&i þa& langt austur meB landamærum Kina og allt norBur þangaB sem i dag heitir Kirgisia i Sovétrikjunum. baB var frá þvi i upphafi 6. ald- ar og fram á 8. öld. Þegar á þessu skeiBi urBu áberandi ýms- ir þættir, sem sIBan hafa sett mjög mark sitt á allt stjórn- skipulag meB Tyrkjum: höfB- ingjaveldi og hermennska. Trú- arbrögB Tyrkja á þessum tima voru frumstæB náttúrutrúar- brögB. Þeir dýrkuBu himinn, jörB og vatn og höf&u auk þess ýmis helgidýr, en helgastur var þó átrúnaBur þeirra á úlfinn. Sókn til vesturs — tyrkneska stórveldið Herhlaup þjóBa úr MiB-Asiu inn I Evrópu ættu aB vera hverju mannsbarni kunn. A þjóBflutn- ingatimunum herjuBu Húnar allt vestur til núverandi Frakk- lands. SiBan komu Magyarar, sem settust aB þar sem nú heitir Ungverjaland, og enn má nefna herskara Gjenhis Kahn, sem geystust inn I Evrópu, allt vest- ur til Þýskalands um miBja 13. öld. Tyrkir fóru ekki af sama off- orsi sem þessar þjóBir, en áhrif þeirra urBu þvi langærri. ÞaB mun hafa veriB nærri miBri 10. öld sem tyrkneskir þjóBflcátkar tóku sig upp frá frumheimkynn- um sinum og héldu vestur á bóginn. LeiBir þeirra greindust og fóru sumir norBan Kaspia- hafs og Svartahafs og eru þaB mestu úr sögunni. ABrir og fjöl- mennari hópar héldu inn I þau lönd, sem nú heita Afghanistan og Iran, lögBu þau undir sig og stofnu&u riki. bar voru á ferB Seldsjúkar. Þegar Tyrkir komu inn á þetta svæBi var Islam, eBa MúhameBstrú, búin aB ráBa þar rikjum um alllangt skeiB. Tyrk- ir tóku trúna og hafa siBan bar- ist fyrir spámanninn af meiri hörku en flestir aBrir. Er nú skemmst frá þvi aB segja, aB Tyrkir lögBu undir sig allt þaB svæBi, sem i dag kallast Af bókum MiB-Austurlönd og þar kom áriB 1453, aB sjálf keisaraborgin, Konstantinópel, féll þeim i hendur. Þá var punkturinn sett- ur aftan viB sögu hins forna Rómarrikis. Tyrkir skirBu borgina upp og kölluBu Istanbúl. Var hún höfuBborg þeirra allt fram á þessa öld. A næstu árum fóru Tyrkir eldi um löndin aust- ast i Evrópu, lögBu undir sig Balkanskaga og NorBur-Afriku og áriB 1529 komust þeir aB hliB- um Vinarborgar. Lengra til vesturs náBi sókn þeirra aldrei, en allt fram um 1700 var Tyrkjaveldi eitt mesta stórveldi I Evrópu og Istanbúl ein mesta glæsiborg álfunnar. Hnignun Tyrkjaveldis A 18. öldinni tók Tyrkjaveldi aB hnigna og kom þá brátt i ljós, aB stoBir hins glæsilega soidáns- veldis voru orBnar harla feyskn- ar. Þegar kom fram á 19. öld tóku undirokuB riki aB risa upp og heimta sjálfstæöi. Grikkir urBu þar fyrstir til en siöan komu slavnesku þjóBirnar studdar af Rússum og I vestri fóru Tyrkir halloka fyrir Austurrikismönnum. A þessum tima gekk Tyrkjaveldi undir nafninu „sjúki maBurinn I Evrópu”, og hefBi trúlega liBiB undir lok sem Evrópuriki ef Bretar hefBu ekki séB sér hag I aB styrkja soldáninn gegn Rúss- um. 1 lok fyrri heimsstyrjaldar- innar gerBu ungir Tyrkir undir forystu Mústafa Kemals upp- reisn gegn soldáninum, steyptu honum af stóli og stofnuBu lýÐ- veldi. En draumar þeirra um tyrkneskt nútimariki hafa ekki fengiB aB rætast. Saga Tyrk- lands á 20. öld er hálfgerö hörm- ungarsaga. LandiB er fátækt, stjórnmálaástandiö I landinu ó- tryggt og pólitisk ofbeldisverk tiB. Mun ekkert ofsagt þótt full- yrt sé, aö á siöustu áratugum hafi Tyrkir mjög veriB háöir er- lendum rikjum og þá fyrst og fremst Bandarikjunum. Um bókina Höfundar þessa rits eru vel- metnir fræöimenn i heimalandi sinu og sérfróöir um sögu Tyrkja og annarra þjóöa I Vest- ur-Asiu. Þeirsegja sögu Tyrkja mjög vel, rita skemmtilega, en gæta þó fræöilegrar nákvæmni I hvivetna. Erfitter aögera upp á milli einstakra hluta bókarinn- ar, en sá sem þetta ritar hafBi mesta ánægju af lestri fyrstu kaflanna, sem fjalla um fyrstu aldirnar i sögu Tyrkja. Gagn- legastur þótti undirrituöum aftur á móti síöasti hlutinn, um sögu Tyrkja sIBustu aldimar. Um þaö efni er ekkert til á is- lensku. Itarleg heimildaskrá fylgir bókinni, myndir prýöa hana og kort og allur frágangur er til sóma. Jón Þ. Þór. Keflavíkurflugvöllur þarf sömu hitaorku og byggöirnar allar Rætt við Ingólf Aðalsteinsson, framkvæmdastjóra Hitaveitu Suðurnesja AM —Skrifstofa Hitaveitu SuBur- nesja er aö Vesturbraut 10 I Keflavik og þar fundum viö fram- kvæmdastjórann, Ingólf ABal- steinsson aö máli og báöum hann um aö segja okkur nokkuö af tildrögum aö stofnun fyrirtækis, svo og af gangi framkvæmda. Hvenær hófu menn aö ræöa möguleika á hitaveitu á Su&ur- nesjum? „Skömmu eftir 1950 var tekiö aB ræöa þessa möguleika af alvöru og 1961 var fyrsta áætlunin um hitaveitu fyrir Keflavik, NjarBvik og Keflavikurflugvöll lögö fram og vann hana Hita- veitunefnd Keflavikur og NjarB- viku'r. Frekari áætlanir voru unnar 1963 fyrir Keflavikurflug- völl eöa StapafellssvæBiö, þar sem menn geröu ráö fyrir aö afla mætti nægjanlegs magns af heitu vatni. Tilraunir hófust áriö 1971, meö þvi aö boruö var 240 metra djúp hoia, viö Svartsengi sem i reyndist vera rúmlega 200 stiga heitt vatn. Sömu niöurstööur fengust viö borun 403 metra djúprar holu áriö 1972 og þá vaknaöi hugmyndin aö sam- eiginlegri hitaveitu fyrir öll sjö sveitarfélögin og var félag um þessi áform löggilt áriö 1974, þar sem eignarhlutur rikisins skyldi vera 40% en sveitarfélaganna 60%. 1975 hófust svo framkvæmdir fyrir alvöru, lögö var leiBsla frá Svartsengi til Grindavikur og jafnframt lagt dreifikerfiö i Grindadvik. Fyrstu hús i Grinda- vik voru svo tengd viö veituna i nóvember 1976.” Aö þessu loknu er svo fariö aö hyggja aö NjarBvikum og Kefla- vfk . „Já, áriö 1977 var boöin út leiöslan til NjarBvikur, er er þaö stærsta útboö okkar til þessa, en leiöslan er 12 km. löng og 50 cm. i þvermál. Um leiB var fariB aö vinna aö gerö dreifikerfis i Njarö- vik og Keflavik. ViB hleyptum vatni á fyrstu hús i Njarövlk I demsember 1977. 1978 var lögö lögnin út I GarB og Sandgeröi og 1979 inn i Voga. Enn eru eftir Hafnir, Vatnsleysu- strönd og dreiföar byggBir i MiB- neshreppi, en aö ööru leyti má verkinu teljast lokiö þvi aöeins um 5% húsa i þessum byggöar- lögum sem veitan nær nú til hafa ekki veriB tengd. Nú er Keflavlkurflugvöllur næstur á dagskrá. „Næsti áfangi okkar veröur aö leggja hitaveituna á Keflavikur- flugvöll og til þess þarf aö tvö- falda orkuveriö frá þvi sem nú er, þvi þar er hitaþörfin jafn mikil og I öllum byggBunum á SuBur- nesjum til samans. Þessum áfanga munum viö hafa lokiö i árslok 1982. Hér á Fitjunum viB Keflavik erum viö nú aB byggja 3 vatnstanka i þessum tilgangi og dælustöö. AstæBan fyrir byggingu þessara mannvirkja er sú aö þegar veitan veröur lögö á Kefla- vikurflugvöll, munum viö hækka hitann á vatninu frá Svartsengi I 120 gráöur, en vatniö er nú frá Svartsengi 90-95 gráöu heitt. I tönkunum mun þaö veröa blandaö kaldara vatni, á þann hátt aB þaB fer 95 grá&u heitt á Keflavikurvöll, en 85 gráöu heitt i byggöimar utan hans. Astæöa þess aö vatniö fer heitara inn á völlinn er sú aö hitakerfi eru þar annars konar en hér. Um þessar mundir seljiö þiö meira en 90 gráöu heitt vatn til Andrés Ólafsson, eftirlitsmaöur i stjórnstöö. Öll stjórntækin eru hönnuB af fslenskum aöiium. Frá framkvæmdum viö vatnsgeyma og dæiustöö á Fitjum viö Kefla- vík. Orkuveriö viö Svartsengi er hannað í stfl við þann aragrúa af pfpum og lögnum sem þar tengjast og skiljast. veldur þvi aö þrátt fyrir hugsan- legar linubilanir á RARIK kerf- inu munum viö geta eftir sem áöur dælt vatni til notenda. Orku- ver II er nú 1 uppbyggingu og þar mun veröa sett upp þriBja gufu- túrbinan, meB 6000 kw afli. Þessi túrbina á aö taka til starfa i nóvember og hefur Landsvirkjun lagt áherslu á aB hraöa fram- kvæmdinni vegna næsta vetrar þar sem þetta verBur ein helsta orkuviöbót i rafmagnsfram- leiöslu á árinu 1980. Hverjir hafa veriö hönnuöir allra þessara framkvæmda? „Hönnun aöveitu og dreifikerfis er Fjarhitun h.f. i Reykjavlk, en Verkfræöistofa Guömundar og Kristjáns sá um allan vélbúnaö i orkuverinu. Eftirlit og hönnun rafbúnaöar annaöist Rafteikning h.f., Rafagnatækni og Jóhann Indriöason. Þá var Orkustofnun til ráöuneytis og hjálpar viö könnun og vinnslu á svæöinu.” Háþrýstiog lágþrýstiskiljurnar gera kleift aö nýta jarösjávarhitann til fullnustu. Hver er kostnaöur oröinn? „KostnaBur er nú kominn I 14 milljaröa og er áætlaöur fram- kvæmdakostnaöurá þessu ári um 6 milljaröar til viBbótar meB raforkuframkvæmdum. Aö lokum — eru möguleikar á stærri gufuvirkjun hér? „Enn hafa visindamenn ekki gefiB vilyröi fyrir aö hægt sé aö reisa hér virkjun, ef til vill 20-30 megavött. En ég tel aö slikt hljóti aö veröa hugleitt ef i ljós kemur aö lokinni könnun á svæBinu, aö forsendur séu fyrir slikri fram- kvæmd. Ég legg þó áherslu á aö hita- veitan er meginhlutverk okkar starfsemi og aö hafa veröur i huga aB ekki má af þeim sökum taka ótímabærar ákvarBanir um raforkuframkvæmdir. Forhitararnir I sal áfanga I. Framan viB þá eru túrbfnurnar, sem skila 2 megavöttum. AM — I blíöskaparveöri renndum viö blaöamaBur og ljósmyndari Timans i hlaB aö Svartsengi sl. miBvikudag. OrkuveriB stendur rétt utan vegar á lei&inni niöur I Grindavik og er aö nokkru huliö gufumekki og dyninn frá gufu- leiöslunum má heyra þegar frá veginum. Gagnstætt þvi sem oft er raunin á um orku eBa iBjuver, er orkuveriö I Svartsengi á engan hátt lýti i landslaginu, sem þarna er afar fagurt, enda gamall sam- komustaöur Grindvikinga skammt frá. Mannvirkin eru stil- hrein og nýtlskuleg og sóma sér vel viB rætur Þorbjörns. Viö höfum fengiö verkstjóra staöarins, Braga Eyjólfsson, til þess aB fylgja okkur um orkuver- iö, eöa fyrsta áfanga þess, en hús annars áfanga eru i byggingu. Þar er unniö af miklum þrótti, og veriB aö grafa grunn aö þeirri byggingu þar sem þriöja gufu- túrbinan á aö vera komin i gang I nóvember nk. En enginn efar aö þaö mun takast. Bragi segir okkur aö viö orku- veriB starfi fimm vélstjórar auk fjögurra annarra, rafvirkja, vél- virkja, trésmiös og lagermanns, en auk þessara er þarna fjöldi manna á vegum verktaka. Þegar viö komum aö Svarts- engi var jaröborinn I fullum gangi viB aö bora hliöarholu fyrir bor- holu númer 9, en 10 holur hafa veriö boraöar og hin 11. og 12. þegar ráögeröar. Fyrsti áfangi versins er knúinn af holum 5 og 6. Hola 3 er tiltæk til vara og ætlunin aö númer 10 veröi þaB einnig bráölega. Þegar annar áfangi er tilbúinn mun hann veröa knúinn af holum númer 7,8,9,11 og 12, en viö hann veröur þriöja gufutúr- binan tengd. A&albygging annars áfanga varö fokheld slöari hluta septem- ber og er veriö aB reisa spenni- stöö hennar I viöbyggingu. Þá er veriö aö sprengja og grafa fyrir grunni túrbinuhúss eins og áöur er minnst á. bygg&anna. „Já, enn gerum viB þaö og gefum þannig talsvert mikla orku, þvi þetta er nær 10 gráöum heitara en til notenda I Reykja- vlk. Nú hefur Hitaveitan hafiö raf- orkuframleiOslu og hyggur á aO auka hana, Ingólfur Aöalsteinsson, framkvæmdastjóri Hitaveitu Suöurnesja. „Þær tvær gufutúrblnur sem nú eru i gangi framleiBa samtals 2000 kw og af þvi afli notar orku- veriö sjálft 200 kw, gengur fyrir eigin rafafli og af þvi erum viö mjög stoltir. Afgangurinn fer inn á RARIK linuna til Grindavikur. Eigin raforkuframleiösla okkar Orkan sem báöir áfangar munu skila er 150 megavött, en fyrsti á- fangi skilar 50 megavöttum. Hita- þörf Suöurnesja aö flugvellinum meötöldum mun vera um 78 megavött, skv. áætlun 1978. Botnhiti I gufuholunum er um 240 gráöur. Sjór og gufa fara upp I háþrýstiskilju. Hér er gufan skilin frá jarösjónum, sem inni- heldur bæöi seltu og kisil. I staö þess aö sóa varmanum sem eftir er I jarösjónum er hann leiddur upp i láréttar skiljur, þar sem hannsýöur viB undirþrýsting, eöa allt aö 70 gráöu hita. Ef viB fylgj- um þessum hluta gufunnar eftir, þá liggur leiB hennar nú inn á for- hitara, en þangaB er samtimis dælt inn fersku vatni sem tekiö er úr hrauninu umhverfis og er um 5 gráöu heitt. AB lokinni forhitun er vatniö oröiB um 50 gráöur. Háþrýstigufan fer fyrst inn á túrbinu, þar sem þrýstingurinn fellur I tæpt kiló úr um 5.5 kg. Af- gangs eöa bakþrýstigufan fer þá inn á eftirhitara, sem hitar 50 gráöu heita vatniö úr forhitara i 105 gráBur. Vatniö er leitt i gegn- um afloftara, þar sem þaö snögg- sýöur og vatniö losar viö óæski- legar lofttegundir. Fer vatniö um þessar mundir um 100 gráöu heitt út á kerfiB, en mun svo sem fram kemur I viBtali viö Ingólf ABal- steinsson veröa hitaö meö I 120 gráöur, þegar leiBslan til Fitja veröur tekin i notkun. Bragi Eyjólfsson, verkstjóri.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.