Tíminn - 18.03.1980, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 18. mars 1980
7
Það vekur oft furðu manna
hversu stjórnmálamenn, stétt-
arfulltrúar og fjölmiölamenn
gera litið að þvl að ræða verð-
bólguvandann og orsakir hans
af hreinskilni. Hér verður reynt
með fáum orðum að benda á
nokkur atriöi sem sjaldan eru
nefnd þótt margt og mikið sé um
málið talaö.
I.
Aætlaö er að verg þjóöar-
framleiðsa okkar á s.l. ári hafi
numið ca. 827 miljörðum króna.
Reikningsdæmið um þjóðar-
framleiðsluna er margþætt og
verður ekki skýrt hér. Enginn
má þó halda að hér sé um að
ræða tölu til skipta I launaum-
slög. Hins vegar er nú til dags
farið að miða samneyslu, einka-
neyslu, skatta, fjárfestingu ofl.
við þjóðarframleiðsluna i
hundraöshlutum. Talan um
þjóðarframleiðsluna skiptir þvi
máli á efnahagssviöinu. Gæti
t.d. einnig veriö til viðmiöunar
um laun.
Launamál eru ávallt umdeild.
Menn veröa þó að gera sér ljóst
að laun og launakostnaður er
ekki eitt og hið sama. Launa-
maðurinn miðar laun sin við
upphæðina I launaumslaginu, en
fyrirtæki eða launagreiðandinn
miða launakostnaöinn við laun-
in og þau launatengdu gjöld sem
launagreiðslunni fylgja sam-
kvæmt lögum og samningum,
en launatengdu gjöldin eru orö-
in mjög há.
Mér skilst að laun og launa-
tengd gjöld I þjóðfélagi okkar á
s.l. ári séu áætluö ca. 570 millj-
arðar, eða sem svarar tveimur
og hálfri miljón á Ibúa eða laun-
in ca. 1,7 miljón á Ibúa ef
launatengdu gjöldin eru ekki
með talin. Sé þetta rétt jafn-
gildir heildarupphæö launa-
kostnaðarins ca. 70% af þjóðar-
framleiöslunni. Þetta sannar
okkur að tómt mál er að tala um
að takmarka okkar heimatil-
búni verðbólgu án þess að sllkt
snerti laun og sjálfvirku visi-
töluskrúfuna á launasviðinu.
Á launasviðinu eru áhrif hinn-
ar svo kölluöu búðarverösvisi-
tölu kallaðar verðbætur. Hinu er
þó oft gleymt, að þessar verð-
bætur koma einnig á grunnverð
innlendrar framleiöslu og þjón-
ustu. Niðurstaðan úr dæminu
getur þvl verið núll i kiaramál-
um þótt krónum fjölgi, enda
engin kjarabót I fleiri krónum i
launaumslaginu ef minnkun á
verögildi þeirra er hliöstæð
fjölguninni.
II.
tslendingar hafa búið það
lengi við óhóflega verðbólgu, að
þeir sem voru á fermingaraldri
er hún hófst eru nú að ljúka sln-
um starfsaldri. Heimatilbúni
veröbólguvandinn okkar er þvi
að verða kynslóðamál og/eöa
trúaratriði I kjara- og verðlags-
málum.
A hinu langa verðbólgutlma-
bili hafa þróast samtök þrýsti-
hópa með miklu starfsliði og
miklum kostnaði, bæði á félags-
sviði launþega og launagreiö-
enda. Talið er að starfsliðið I
slikum samtökum sé farið að
skipta hundruöum og er einnig
talið að kostnaðurinn við sllk
samtök hafi t.d. á s.l. ári nálgast
7 til 10 miljarða.En hver er svo
árangurinn af starfinu? Byggist
Kaupmáttur
eða
krónutala
Hljóð úr horni
um heimatilbúnu
verðbólguna
hann á raungildi og málefnaleg-
,um rökum? Nei, hann byggist
oftast á óraunhæfum kröfum
um fleiri og minni krónur I laun
og útgjöld. Rökin eru þvi ýmist
engin eða villandi.
Launamenn tala mikiö um
verðbætur, þótt þær séu I reynd
engar. Hiö sama gera launa-
greiöendur. Það hallast þvi ekki
á verðbólguskepnunni. Hins
vegar hefir I áravls verið sá
galli á framkvæmd hinna gagn-
kvæmu hækkana að þær hafa
ekki fylgst aö, eða komið til
framkvæmda samtfmis og til
þeirra er stofnað. Þetta þekkja
allir sem veriö hafa i einhverri
af hinu mörgu verðlagsnefndum
á liönum árum.
Menn eru fljótir að gleyma.
Það á sér þvi oft staö, að þeir
sem byrja aö hreyfa innlendu
verðbólguskrúfuna, segjast
þurfa eftir skamman tlma að fá
bætur fyrir það sem þeir sjálfir
hafa stofnað til. t þessu efni er
það löngu orðið þannig, að I
rauninni veit enginn hver byrj-
aöi. Ef nema á staðar i hinum
innlendu verðbólguleikjum þarf
þvi að stöðva skrúfuna i miöjum
skrúfugangi, t.d. á miðju visi-
tölutlmabili.
III.
Hvað er raungildi I kjaramál-
um? Eru þaö fleiri og minni
krónur, án þess að kaupmáttur
þeirra aukist, eða eru þaö
gngisfellingar? Nei, það er
hvorugt þetta. Raungildiö á
þessum sviðum á rætur sinar I
orsökinni en ekki afleiöingum.
Ber þvi að forðast blekkingar,
enda gera þær ekki annað en að
torvelda lausn vandans.
Gott dæmi um blekkingar eru
hinar skiptu skoðanir um vext-
ina, en „háir vextir” eru af-
leiðing af verðbólgu en ekki or-
sök hennar. Þaö er t.d. talaö um
háa vexti þótt þeir séu engir,
eða talsvert minna en ekki neitt.
Hugtak orösins,,vextir” þýöir
arö en ekki þjófnað á verömæti.
Neikvæðir vextir eru engir
vextir. Sönnu nær væri þvi að
tala um þá sem verðbótaþátt. A
erfiöum timum kemur til greina
aö láta banka og aðrar peninga-
stofnanir ekki skila arði af
geymslufé, en að þeir ræni
geymslufénú eöa skili ekki þvl
verðmæti er þeir taka til
geymslu tilheyrir málaflokki
sem ég ekki vil nefna, slst ef i
hlut á bankaráðsmaöur.
Mörg fleiri dæmi en vextina
mætti nefna til staöfestingar á
þvi, hversu hugur manna er,
bundinn viö afleiðingarnar af
verðbólgunni, en ekki hitt, aö
beina honum aö meinsemdinni
sjálfri, sem er okkar heimatil-
búna verðbólga, sem flestir
telja nú skaðlega en enginn tel-
ur sig eiga sök á.
IV.
Um hinar svo kölluðu verö-
bætur, sem skapa fleiri en minni
krónur i launaumslög okkar
launamanna, vil ég segja þetta:
Ég vil jarða núgildandi verð-
bótakerfi launa sem úrelt og ó-
raunhæft. Ég vil enga kaup-
hækkun f krónutölu ef hún gefur
mér hvorki aukinn kaupmátt
launa né bætt kjör. Ég vil kjara-
samninga sem byggjast á kaup-
mjetti en ekki verðmæti sem
breytir gildi sinu á fárra daga
fresti. Ég vil ekki fjölda af verö-
lagsnefndum sem með kerfis-
bundnum verðbótum getur
tryggt rekstur fyrirtækja sem
illa eru rekin. Ég vil frelsi og
félagasamtök manna til að gera
gagn en ekki skaöa.
Mér er ljóst, að erfitt er að
breyta trúarskoðunum manna
ef trúin hefir fest rætur I hugum
heillar kynslóðar. Við glímum
nú við þessa trú á verðbólgu-
draugnum. Hann hefur veriö
okkar Khomeini. Til aö breyta
trúnni á okkar veröbólguguð
getur þurft að endurbæta form
og fræðslu, þar meö t.d. okkar
vísitölukerfi.
Stefán
Jónsson

Viö búum við vísitölukerfi
sem I aöalatriðum gegnir þvl
hlutverki, að sýna breytingar á
vöruverði I verslunum og ýmsu
þjónustuveröi utan þeirra. Að
vlsu hefir þessu einhliða kerfi
litillega verið breytt hin siöari
ár, en þó ekki aðalatriðinu enda
tæpast rétt.
Við vísitölukaflann I okkar
hagtiöindum vil ég bæta upplýs-
ingum um eftirgreind atriöi:
1. Upplýsingum um hina inn-
fluttu verðbólgu. Það er
hækkun erlcndra innfluttra
vara og þjónustu, miðað viö
fob-verð.
2. Upplýsingum um breytingar
á viðskiptakjörunum, sem
sérstökum lið, en ekki sem
þætti I „búðarvlsitölunni”.
3. Upplýsingum um kaupmátt-
arbreytingu launa á sama
tlmabili og búðarverðsvisital-
an upplýsir krónufjölgun og
krónurýrnun.
Ég tel að þessi atriði og ef til
vill fleiri þyrftu að fylgja búðar-
visitölukafla hagtiðindanna og
vera þaö samtengd hinum
venjulega vlsitölukafla að þau
væru lesin um leiö og hann. Sllkt
væri fræðsla I einföldu formi
sem getur haft áhrif.
V.
tslendingar trúa á visitölu
hagstofunnar og telja hana
grundvöll fyrir verðbótum, þótt
slikt þýði aðeins afsökun fyrir
veröbólguleikjum en ekki
grundvöll fyrir raunhæfum
kjarabótum. Framangreindar
upplýsingar fræða menn meöal
annars um þetta: Viss saman-
burður fæst á innfluttri verð-
bólgu og heimatilbúinni verð-
bólgu. Breyting viðskiptakjar-
anna og raunar einnig þjóðar-
teknanna geta vikið til hliðar
krónutölutrúnni f sambandi við
laun og verðlag. Upplýsingar
um breytingarnar og saman-
burð á kaupmætti og krónutölu
geta haft sömu áhrif.
Trúnni á ört breytilega krónu-
tölu þarf að vikja til hliðar fyrir
öðru raunhæfara. Nefna má
dæmi: Menn tala um kaup-
hækkun I auknum krónutölum
þótt kaupmáttur aukist ekkert.
A sama hátt mætti tala um glf-
urlega kaupskerðingu ef 100
krónum væri breytt I eina
krónu. Trúin á krónuræfilinn
virðist það sterk, að enginn tal-
ar t.d. um að laun breytist I
hundraðshlutum i samræmi við
breytt viöskiptakjör og breyttar
þjóöartekjur. Allir vilja miöa
við verömæli sem er þaö ónot-
hæfuraö likja má viö hliðstæðar
breytingar á lagermáli, þunga-
máli, lengdarmáli ofl., að ekki
sé nú talaö um mælikvaröana á
hinum ýmsu sviðum orkunnar.
Hvað segðu menn t.d. um að
breyta stööugt lengdarmálinu,
en tala þó stöðugt um einn
metra, þótt hann gilti einn dag-
inn 100cm„ hinn daginn 80 cm„
hinn þriöja 50 cm. osfr.v.
VI.
Verðbólguvandinn er þess
eölis nú eftir of langa þróun, að
ég hefi þá trú að hann verði
ekki leystur af mönnum sem
ekki kunna að greina á milli
aðalatriða og aukatriða á
stjórnmála- og kjarasviöinu.
Svo er það og um flest störf og
verkefni manna i daglegu lifi.
Island er litið kotriki. Hins-
vegar er þjóðin skipuö mönnum
sem eru almennt betur menntir
og betur gerðir en almennt tiök-
ast hjá hinum stærri þjóðum.
Okkar litla þjóðriki getur verið
fyrirmynd hinna stærri á mörg-
um eöa flestum sviðum ef við
viljum. Þýðingarmestu stofnan-
ir flestra þjóðrlkja eru heimilin.
Kétt þeirra stofnana I okkar
þjóðrlki má ekki skerða. Efna-
hagsleg afkoma þeirra stofnana
verður aldrei tryggð meö verö-
bólguleikjum eða eltingaleik við
einstaka toppa, heldur með eöli-
legum jöfnuði og réttlátri skipt-
ingu þjóðarkökunnar, en ekki
með þvi að þykjast vilja skipta
þvi sem búið er að skipta og þvi
ekki lengur til.
Islenskir þegnar eru þannig
gerðir, að þeir vilja leysa öll
vandamál á sem skemmstum
tima. Þeir eru fljótir að gleyma
og fljótir til átaka. Óþarflega
löng frestun á verðbólguvand-
anum striöir þvi gegn islensku
manneðli. Astæða er þvi til að
vara viö óþarflega löngum
fresti til að skera burt okkar
óöa verðbólgumeinsemd.
marsmánaðar
Samviskufangar
Alþjóðasamtökin Amnesty
Intemational hafa valið
eftirtalda þrjá sam-
viskufanga fanga
marsmánaðar 1980.
Ismael Weinberger Wisz frá
Uruguay ér 51 árs blaðamaður,
afplánar 8 ára fangelsisdóm, upp-
kveðinn af herdómstóli á ágúst
1979. Þá haföi sakborningur setiö
i fangelsi 13 ár, þar af 10 mánuði i
einangrun og sætt pyntingum,
bæði llkamslemstran og lyfja-
gjöfum, sem ollu ranghugmynd-
um og ofskynjunum. Sakargiftir
voru „árásir á stjórnskipun rikis-
ins” og „aöild aö undirróðursam-
tökum”, þ.e. Kommúnistaflokki
Uruguay, sem var bannaður eftir
valdatöku hersins 1973. Wein-
berger Weisz var I 17 ár blaða-
maður við blaöiö EL POPULAR
og skrifaði þar mest um verka-
lýösmál. Hann var formaður
blaöamannasamtakann i Uru-
guay. Fulltrúar sendiráða lsraels
og Austurrlkis i' Uruguay hafa
heimsótthann Ifangelsið og reynt
að afla honum leyfis til að flytjast
til ísraels sem hugur hans
stendur til. Amnesty biður um að
skrifuð verði kurteisleg bréf, þar
sem þess sé fariö á leit, að honum
veröi sleppt.
Skrifa ber til.
EXMO SR. PRESIDENTE DE
LA REPUBLICA
Dr. Aparicio Mendez
Casa de Gobierno
Montevideo.
Uruguay
eða
Sr. Presidente del Supremo
Tribunal Militar
CnelDr. Federico Silva Ledesma
Canelones 2331
Montevideo,
Uruguay
Gheorghe Brasoveano frá
Rúmeniu er sextugur hagfræö-
ingur. Hann var settur I geö-
sjúkrahús I mars 1979 eftir að
hafa stuðlaö aö stofnun óopinbers
verkalýðsfélags og gagnrýnt
samskipti rlkis og kirkju I
Rúmenlu. Handtöku hans bar aö
með þeim hætti, aö kona hans var
kölluð fyrir og talin á að skrifa
undir yfirlýsingu um aö hann
væri geðveikur, á þeirri forsendu,
aö þá yrði hann eingöngu hafður I
sjúkrahúsi I skamman tima, en
ella dæmdur til langvarandi
fangavistar.
Ekki er vitað hvar Brasoveano
er nú geymdur, en siðast fréttist
af honum i Jilava fangelsis-
sjúkrahúsinu, þar sem all-
margir stjórnarandstæðingar
hafa verið i haldi á undanfömum
árum.
Að mati Amnesty Intemational
er engin ástæða til aö ætla að
Brasóveano sé geöveikur og er
óskað eftir að hann veröi látinn
laus.
Skrifa ber til:
Mr. Grigoras Justin,
Framhald á bls 19