Tíminn - 23.04.1980, Blaðsíða 7
Miðvikudagur 23. aprfl 1980
7
„Svo skal
böl bæta”
Sama dag og ég opnaði hrúta-
stiuna mina i vetur, gerðist ann-
ar og merkilegri atburður. —
Þann dag hófst sauðburður hjá
„Markaðsnefnd landbúnaðar-
ins”. — Reyndar kallar Timinn
þetta ekki lengur sauðburð —
heldur lambsburð. Kemur þar
fram ein afleiðing barnaársins
nýliðna. Sjónvarpið sendi land-
búnaðarsérfræðing sinn austur i
Gunnarsholt til fréttaöflunar.
Honum voru grundvallaratriðin
hugstæðust og spurði fyrst
hvernig hefði gengið „að koma
ánum til”. Þarna er enn eitt nýtt
orð um nokkuð gamlan verknað
— sem i minni sveit er kallað
„að hleypa til”.
Það hafði gengið sæmilega að
„koma ánum til”. — Þó var
nokkuð á þvi að ærnar héldu
ekki. Var það kennt þvi að
framlag hrútanna væri ekki
orðið nógu sterkt svona
snemma. Þetta var stutt þeim
rökum að dökkir hrútar gáfu
betri útkomu en hvitir. Visinda-
legar rannsóknir hér á landi
hafa sýnt að það eru helst dökk-
ar ær sem bera á miðjum vetri.
Þær sömu rannsóknir Islenskra
doktora hafa einnig leitt I ljós að
ær eru náttúraðastar i skamm-
degi en merar um sólstöður.
Aftur á móti er hrútum andskot-
ans sama hvernær ársins þeir
eru að þessu.
Undanfarin ár hafa einnig
farið fram hér á landi alhliða og
nákvæmar rannsóknir á
æxlunarfærum og æxlunarfræði
islensks búfjár. Má finna þann
fróðleik allan i Frey. Flest af
þvi sem þar er talið var bænd-
um reyndar kunnugt þegar á
dögum Herra Egils Skalla-
grimssonar bónda á Borg. En
hvað um það — þetta gat allt
hafa breytst og allur er varinn
góöur i þessum málum. Visindin
láta ekki að sér hæða þegar um
doktorsgráður er að ræða.
Það var Markaðsnefnd land-
búnaðárins — skammstafað
Mala — (sbr. Rala) — sem átti
frumkvæðið að þeirri merku til-
raun sem sá dagsins ljós á
Þrettándanum og slokknar a
páskum. Tilgangur hennarer að
fá markað fyrir dilkakjöt er-
lendis.
Það er best að ég játi strax
mina fáfræði. Ég hélt að það
væri ekki vandamálið að fá ein-
hverntil að éta dilkakjötið —
heldur hitt að fá einhvern til að
borga nógu hátt verð fyrir það.
Ég hélt lika að þeir, sem hefðu
séð um kjötútflutninginn s.l. 30
ár gætu frætt „Mala” um liklegt
verð á þessu kjöti svo ekki
skakkaði mörg hundruð
prósentum. Spurningin er nefni-
lega ekki um hvort þessi páska-
kvöldmáltið gæfi 100% hærra
verð — það þarf nokkurhundruð
prósent til þess að vit sé i þessu.
1 nefndu sjónvarpsviðtali var
taliö liklegt að fallþungi lamb-
anna yrði helmingi minni en
venjulegur haustþungi. — Þar
fara fyrstu 100% i einu lagi: svo
er andvirði sláturs og gæru —
sem varla verður mikið.
Lömb sem fæðast hér á vorin
taka allan sinn þroska á sjálf-
sánum fjallagróðri — sem ekki
verður nýttur á annan hátt.
Sama er að segja um ærnar yfir
mjólkurskeiðið. Ær „Nefndar-
innar” og lömb þeirra verður að
ala á öfluðu fóöri — jafnvel
kjarnfóðri. 1 sambandi við
kjarnfóðurgjöfina, — ef einhver
skyldi vera — hlýtur að vera
miðað við skömmtunarkerfi
Stéttarsambandsins og ekki
notað nema sem svarar 1,5 kg i
ána og annað eins i lambið. Það
gerir 16 gr. á dag i kindina.
Stéttarsambandsfulltrúarnir
sem ákváðu skammtinn telja að
þetta sé meira en ein teskeiö á
dag.
Ekki mun ánni veita af sinni
teskeið ef hún á að mjólka 2
lömbum vel i innistöðunni. Það
er sem sagt töluvert magn úr
hlöðunni sem ærin og lambið
þarf um fram ær sem „komið er
til” eftir áramótin. Það vitum
við án tilrauna. Einnig vitum
við að vinna við lambfé i húsi er
mikil. — Aukavanhöld eru mjög
liklegt að séu umtalsverð, —
einnig meðalagjafir.
Allt þetta þarf að reikna inn i
páskaverðið. Auðvitað verða
birtar tölur yfir þetta allt jafn-
nákvæmlega og þegar rætt var
um byrjunina.
Mér finnst hafa verið óþarf-
lega hljótt um þetta framtak
„Markaðsnefndar landbúnað-
arins”. Engar myndir i sjón-
varpi og blöðum sem sýndu
þroska og þrifnað hjá lambfénu
frá burði til sláturtiðar. Eitt atr-
iði i gróðanum er að fjölga slát-
urdögum i stóru sláturhúsun-
um. Mér er sagt að hagur þeirra
fari meira eftir fjölda slátur-
daga en fjölda sláturfjár — og
ég sem hélt að tölu sláturfjárs-
ins væri deilt I sláturkostnað
hússins. Hagfræðin er býsna
flókin fræðigrein og veitti bænd-
um vist ekki af að fá einn doktor
I þeirri grein til viðbótar öllum
hinum sem þeir hafa til að
hjálpa sér viö búskapinn.
Ég bið Timann að láta sinn
sérfræðing i landbúnaði fylgjast
með þessu öllu i dymbilvikunni.
t þvi starfi er hann alveg jafn-
fær landbúnaðarsérfræðingi
Sjónvarpsins. Af þvi að hvorug-
ur þeirra þekkir hrút frá rollu
nema við sérstakar aðstæður —
Halldór
t»óröarson,
Laugalandi:
j
ætla ég i lokin að telja upp fá-
éin atriði af þeim sem mig lang-
ar til að vita. Það er fallþungi
páskalambanna, verðmæti
gæru og sláturs, — sundurliðað-
ur aukafóðurkostnaöur ánna og
á hverju þær voru aldar, fóður-
kostnaður lambanna — allur,
vanhöld, meðul handa ám og
lömbum, vinna hiiðingamanns,
sláturkostnaður, flutnings-
kostnaður með flugvélinni.
Siðast en ekki sist vil ég
minna fréttamanninn á að
spyrja um verðið sem þessi
ágæti markaður gefur — þeim
sem selur og hvað verður eftir
handa „Markaðsnefnd landbún-
aðarins”.
16. mars 1980.
Það sem við gerum of seint
mun liggja á
samvisku okkar
Síðari hluti
Arfur for-
tíðarinnar
Þaö voru einstaklingar sem
hófu, svo nokkru næmi, starf-
rækslu á stofminum fyrir
aldraða hér á íslandi. Þarna var
áferðinnistarfsemi sem nokkuð
örugglega sótti fyrirmyndir
sinar til útlanda. Viö þekkjum
lýsingar á slikum munaðarleys-
ingjastofnunum úr erlendum
bókmenntum. Ekki eru þessar
staðreyndir tiundaöar hér þeim
til hnjóðs sem stóðu fyrir og
standa enn fyrir rekstri elli-
heimila, en upphaflegu hug-
myndirnar eru greinilegur
arfur frá fortiðinni. A ytra^borð-
inu eru svo elliheimili nútímans
auðvitað rekin á mannúölegri
hátt en viðllka stofnanir er-
lendis á fyrri öldum. En sú
stefna sem þessi mál tóku I upp-
hafi var illileg timaskekkja,
sem stjórnvöld hafa vafalaust
gengist inná vegna þess aö meö
þessu fyrirkomulagi var vandi
rikiskassans, á þeim tíma,
leystur aö einhverju leyti.
Elliheimili voru auðvitað
staðsett á þéttbýliskjörnunum
eöa i nágrenni þeirra. A þessar
stofnanir kom svo og kemur enn
fólk, hvaðanæfa af landinu. Þeir
eru raunar taldir „hep^nir”
sem koma aðstandendum sínum
á þessar stofnanir. Ef það tekst,
er raunverulega ekki annað
eftiren að auglýsa jarðarförina.
Otakmörkuð
aðstaða
Málefni aldraðra eiga aö vera
undir stjórn rikisins og annarra
opinberra aðila. 1 þessum efn-
um mega engin venjuleg
markaðslögmál gilda. Raunará
aö þverbrjóta þau hvað þetta
málefni varðar, eins og vikið
verður að siðar.
Aður fyrrvar fáfræði og þekk-
ingarskortur þess valdandi aö
málefni aldraðra tók þá stefnu
sem raun varð á. Sú afsökun er
ekki lengur fyrir hendi. Núna
eigum viðaö sækja fyrirmyndir
til útlanda, þar sem þessi mál
hafa þróast lengst. Og það
gerum við raunar i vaxandi
mæli. Nú á það sjónarmiö meira
fylgi en áður, að stór elliheimili
séu úrelt og slikar stofnanir
aðeins þrautalending og þá ein-
göngu sem sjúkrastofnanir.
Dagvistun aldraöra og smærri
einingar eru þaö sem koma
skal. Það sjónarmið er sem
betur fer að verða ofan á að elli-
heimili sem geymslustofnanir,
séu úrelt fyrirkomulag og veröi
aö hverfa.
En tregðulögmálið er and-
styggilega llfseigt. Þrátt fyrir
alla þekkinguna sem við höfum
aðgang að, þá heyrum við enn
um sveitarfélög sem taka á móti
húsnæði fyrirelliheimi fjarri al-
faraleið. Og stórt bæjarfélag i
nágrenni Reykjavikur stofnsetti
elliheimili i nærliggjandi þorpi
af þvi aö þar var fyrir hendi
„heppilegt” húsnæði. Slik dæmi
verða að hverfa úr myndinni og
heyra fortiðinni til.
Sú þróun sem heppilegust er
talin fyrir aldrað fólk á ævi-
kvöldi sinu er i örstuttu máli
eitthvað á þessa leið:
Aldrað fólk á að vera sem
allra lengst i nágrenni ættingja
sinna.
Aldraö fólk á að búa á eigin
vegum eins legni og nokkur
kostur er vegna heilsu þess.
Aldrað fólk á að fá ómælda
heimilishjúkrun og aðra aðstoð I
heimahúsum.
Aldrað fólk á aö hafa ótak-
markaöan aðgang að dagvistun
og likamsrækt eftir nýjustu
tækni á þvi sviði.
Aldrað fólk á skilyrðislaust að
fá húsnæði við hæfi I Ibúöar-
hverfum þegar aðstæður þess
krefjast.
Og aldrað fólk má aldrei fara
á stofnun fyrr en allt um þrýtur
og þá aöeins á sjúkrastofnanir
og þær stofnanir verður að
Hrafn
Sæmundsson:
......... .............j
manna miklu betur en nú er
gert, hvaö varðar hina félags-
legu og andlegu hlið sjúklings-
ins.
Sá skattur
myndi gleðja
okkur
Þetta kostar mikla peninga.
Slikur aðbúnaöur aldraðra
myndi raunverulega raska fjár-
lögum framtlöarinnar.
Sómasamlegur aðbúnaöur
aldraðs fólks kostar fjármagn
af allt annari stærðargráðu en
nú er veitt til þeirra hluta. Það
fjármagn sem nú er veitt til
þessa málefnis, nægir varla til
aðhalda óbreyttu ástandi. Þetta
þýðir raunverulega það, að
málefr.i aldraöra verða óleyst
um aldur og æfi, með núverandi
fyrirkomulagi.
Það ástand hefur stundum
skapast i þjóðfélaginu, bæöi af
mannavöldum og vegna
náttúruhamfara, að lagðar hafa
verið byrðar á þjóðina. Við
höfum stundum vaknaö upp
einn dag við margra milljarða
nýjar álögur af þessu tagi. *
Það sem snýr aö fjármögnun
þess málefnis sem ég hef nú
reynt aö reifa i þessum greinar-
stúf, verður aldrei leyst með
smáskammtalækningum.
Þarna verður að koma til
grundvallarbreyting á skiptingu
þeirra fjármuna sem fyrir hendi
eru. Hér er ekki um milljóna-
hundruð að ræða, heldur millj-
arðatugi.
Ég álft að viö yrðum ekki
minna gæfuf ólk þó aö við yrðum
að hlita slikri skattlagningu.
Eldgosasköttum gleymum við
fljótt og skattlagningu þegar
nauösynlegt er talið að rétta við
stöðuna i Seðlabankanum.
Skatti til aö leysa ytri vanda
hinna öldruðu, gleymdum við
liklega aldrei. Hann myndi
gleöja okkur sem erum enn i
blóma lífsins og koma okkur til
góða á ævikvöldi.