Tíminn - 26.07.1981, Blaðsíða 16

16
Sunnudagur 26. júll 1981
Húsið — sem er ekki nema rúmlega
hálfkarað innan ennþá — heitir Herset-
ur, segir Ásdís Kvaran umleið og hún
vísar mér inní stof una. Svona eftir á að
hyggja er húsið líkastil ekki óáþekkt
Ásdisi sjálfri — svolítið gróflegt en
f jarskalega hlýtt. Það stendur í Mos-
fellssveit, raðhús, og í stofunni eru
gamlir og virðulegir stássmunir, mikið
af myndum á veggjunum og bækur í
skáp.
Ásdís fer frammi eldhús að ná í
pilsner. Það kemur Ijóshærð ,
snaggaraleg og brosleit telpa og kynnir
sig — fyrir áeggjan móður sinnar úr
eldhúsinu: Hjördís. Hvað heitir þú?
Ert þú að koma og taka viðtal?
Þegar Ásdís kemur aftur inní stofu
með pilsnerinn sópar hún dóttur sinni
út að leika sér. Hún hlammar sér niður
í miðaldra hægindastól skellir fótunum
uppá borð og stynur þungan. Jæja þá?
Af hverju ég?
Af hverju ekki?
Hún hlær, dálítið hásum hlátri. Ja,
þú segir nokkuð. Svo bíður hún.
Reglulega
fallegar
köflóttar buxur
— Þú vaktir athygli fyrir aö
ganga óvenjulega til fara, var það
ekki?
,,Það þætti ekki mikið nútil-
dags. Ég átti köflóttar buxur sem
ég gekk i, þær voru reglulega fall-
egar. Það var annar heimur þá,
engin barnafatatiska og engin
unglingatiska, og kannski hef ég
veriö frammúrstefnumanneskja
á þessu sviöi. Þaö er annað en
núna. — Ég hef ekki keypt mér
flik i fimm ár eða siðan ég byrjaöi
á þessari húsbyggingu. Ovist fékk
ég að heyra það fyrir klæðaburö-
inn, þetta þótti ógurlega skrýtin
tiska, en mikil ósköp, ég átti kjól
lika. Allar litlar stúlkur gengu á
þessum tima i pliseruðum pils-
• — Asdis Kvaran, hvaðan skaut
henni upp i tilveruna?
,,Ja, það ætti ég að vita," hlær
hún aftur, ,,þvi ég er rétt feðruö.
Faðir minn var Þorvaldur Olafs-
son sem átti bú, konu og fimm
börn. móöir min var Hjördis
Kvaran sem átti mig og Þuriði
systur mina. Hún ól okkur ein upp
og það var töluvert töffaralegt i
þá daga get ég sagt þér. Mamma
vann hjá Brynjólfsson og Kvaran,
var þar bókhaldari og bjó i sinu
erfðagóssi að Sólvallagötu þrjú —
þar ólst ég upp. Ég átti mjög
ánægjulega bernsku og æsku, en
það var vist á kostnað skólakerf-
isins. Sumir sögðu að ég væri dek-
urbarn. En mér þótti ágætt i skól-
anum i sjálfu sér, ég lifði bara svo
hratt: tuttugu ár á tveimur ár-
um...”

■ :
Það veröur þögn og Asdis horfir
úti bláinn. Svo byrjar hún aftur:
,,A Ellefu voru virðulegir lög-
fræðingar og á Ellefu voru skóla-
krakkar. Allskonar listamenn
voru mjög áberandi, málarar,
rithöfundar, ijóðskáld, leikarar,
og finar frúr — einsog ég er núna
— sem komu i könnunarleiðangra
til að lita á öll ósköpin. Þegar ég
byrjaöi að stunda þennan stað var
ég i þvi sem þá hét annar bekkur
gagnfræðaskóla en er nú áttundi
bekkur grunnskóla, en ég mátti
ekkert vera að þvi að vera i skól-
anum, þvi þaö var svo miklu
meira gaman á Ellefu. Menn
einsog Haraldur Björnsson og
Ólafur Friöriksson, þeir sátu
þarna og fræddu okkur unga fólk
ið. Stundum voru borðin vinstra
megin færð saman og búið til eitt
allsherjar langborð. Ekkert kyn-
slóöabil einsog ég sagði. Dagur
orti ljóð sem hann kallaði Langar
mig til Ellefs, Gylfi Gröndal setti
saman brag sem hét Arla kem ég
á Ellefu, og ég söng i útvarpsþætti
sem Jökull Jakobsson var með
um staöinn. Innan hans og utan
um, þær voru i bomsum og
angórapeysum. Fæstar áttu
nema skólapilsið sitt og svo
sparikjól, það þótti gott að eiga til
skiptanna.”
— En þú hefur umyröalaust
fengið að ganga i köflóttum sið-
buxum?
,,Já, ég fékk það. Það var sagt
aö Hjördis Kvaran æli dætur sin-
ar upp i gegnum sima, neðan úr
Brynjólfsson og Kvaran. Það er
svipað og ég geri núna. ég er ein-
stæö móöir og el dóttur mina mik-
ið til upp gegnum síma.”
— Þú fórst ung aö sækja Lauga-
vel ellefu, það fræga kaffihús, er
ekki svo?
„Jú. Jón óskar segir i einni
minningabókinni sinni að ég hafi
veriðyngstistammgesturinn, það
getur vel verið. Þetta hefur verið
i kringum árið 1952, ég var
þrettán fjórtán ára og það átti að
visa mér úr skóla. Ég átti ákaf-
lega erfitt með aö semja mig að
siöum skólakerfisins um þetta
leyti. En ég er sem sagt gamall
Ellefu-isti og ég skil enn ekki- i
þeim auömönnum, Silla og Valda,
að þeir skyldu leggja staðinn nið-
ur og set ja þar upp tau- og tölubúð
einsog hafði verið þar áður. Siðan
höfum við verið heimilislausir,
Ellefu-istarnir. Með söknuð i
hjartanu. Ég hef stundum verið
að velta þvi fyrir mér hvað myndi
gerast ef Ellefu opnaði aft-
ur...Þetta var rómantiskur stað-
ur, einsog hann var nú óaðlaðandi
með sinum gulu básum og flenni-
stóru speglum. En þarna var ekk-
ert kynslóðabil og fastagestirnir
voru svo fjölskrúðugir aö það var
næstum einsog i stórborg. Og
þarna sátu bæði ungir og gamlir,
lon og don. Stundum var blandað.
Annars bara talað.”
— Um hvaö?
,,Um hvað? Um lifiö og tilver-
una. Menningarsveiflur. Leikhús
— þarna komu leikararnir úr
Þjóðleikhúsinu og leikararnir úr
Iönó reyndar lika. Ég var tiður
leikhúsgestur á þessum árum —
eiginlega leikhúsrotta.”
Sunnudagur 26. júli 1981
17
„GEDPRUÐUR
RÓHEM tJR
VESTUR-
RÆNUM ...”
Ásdis Kvaran, lífskúnstner, í viðtali
var þetta fastur púnktur i tilver-
unni.”
Dínga-línga-
líng ...
— Hvað skapaði þessa stemm n-
ingu?
,,Ég veit það ekki. Jú, við unga
fólkið tókum hlutverk okkar sem
æsku landsins mjög alvarlega,
við vorum fullviss um að ein-
hvern tima yrði eitthvað úr okk-
ur. Svo vorum við bóhemar. Já,
ætli ég hafi ekki bara veriö bó-
hem. Geðprúður bóhem úr
Vesturbænum.”
— Hvað var fleira gert en sitja á
Ellefu?
„Fleira? Já, það voru haldin
vegleg heimasamkvæmi, þá rétt
einsog nú. Það var lika mikið
gengið. Við fórum stundum i
Hljómskálann og sungum. Vorum
oftar en ekki rekin út.”
— Já, hvað heldurðu að yrði ef
staðurinn yröi opnaður aftur?
Færu gömlu stammgestirnir aft-
ur á stúfana?
„Það hlýtur að vera. Maöur
hlýtur aö leita æskustöðvanna, er
það ekki? Eltast við gömlu
stemmninguna... Það er að segja
þau okkar sem eru enn ofar
moldu, flestir eru komnir að
minnsta kosti hátt á fimmtugs-
aldur. Þetta er stútungsfólk.”
Ásdis brosir. „Maður sat þarna
frá þvi snemma á morgnana,
menntaskólanemar komu i fri-
minútunum og gjarnan voru þær
nú framlengdar, svo komu þeir
eftir skólatima og já — þarna var
setið frá morgni til kvölds. Yfir
molakaffi og stundum vöfflu með
rjóma ef maður átti fyrir þvi. Og
margir voru með pelana sina,
sérstaklega var oft æði mikil
stemmning þarna á föstudags-
kvöldum. Gengilbeinurnar voru
vinir okkar og þær kipptu sér ekk-
ert upp við það ef gleöskapurinn
keyrði úr hófi fram. Það var ekki
nema einstaka sinnum sem sauð
uppúr og okkur fannst við órétti
beitt. Einu sinni man ég eftir að
lögreglan var kölluð á staðinn og
fjarlægði nokkra ólátabelgi. Þá
fór öll strollan á eftir og elti niður
i gamla pósthús, þar sem lögregl-
an var aö yfirheyra sökudólgana.
Sá fyrsti kvaðst heita Ólafur
Thors. Þá fóru aö renna tvær
grimur á lögreglumennina og
þeir tóku þann næsta fyrir. Hann
sagðist heita Jakob Möller. Og sá
þriðji, hann hét Hannes Hafstein.
Það er alveg steinstolið úr mér
hvað sá fjórði hét en þaö var svip-
að nafn, þetta var allt saman satt
og þeir hétu eftir öfum sinum og
ættfeðrum. Lögreglunni var nóg
boðiö og henti okkur öllum út.
Þetta er i eina skiptið sem ég man
til þess að til nokkurs konar átaka
hafi komiö á Ellefu en stundum
var stammgestum hent út ef þeir
voru orðnir ansi teitir.
En svo fór staðnum að hnigna,
smátt og smátt. Það var allt i einu
komið djúk-box einsog á Adlon,
Langabar, og þó djúk-boxinu hafi
að visu verið fyrirkomið fljótlega
— það eyöilagöist á einhvern
skuggalegan hátt sem engin skýr-
ing fékkst á — en sjarminn fór
minnkandi. Og svo var kaffihúsiö
allt i einu lagt niður.”
— Hvenær var það?
Hún hugsar máliö lengi. „Bið-
um nú við. Ég man eftir þvi að
veturinn ’58 þegar ég var i
menntaskólanum á Akureyri og
hafði ekki einungis verið rekin úr
skólanum heldur úr bænum, ég
var persona non grata fyrir að
hafa messað á Möðruvöllum, að
þá kom ég inn á Ellefu og Erling-
ur Gislason stóð upp og sagði hátt
og snjallt: Dinga-linga-ling...
Kannski hefur það verið um 1960
sem Ellefu var lagt niður, veistu
ég man þetta ekki, þessi ár eru
mikið til I þoku...”
ég gat ekki lært stærðfræði. Jú, ég
skilaöi alltaf auðu á stærðfræði-
prófum. Ég átti i mikilli baráttu
— ég vildi njóta þess að vera bó-
hem en missti samt aldrei sjónar
á skólanum, það var alla tið fast i
mér að klára skólann og ef ég
hefði ekki lifaö svona hratt hefði
ég gert það á kristilegan og borg-
aralegan máta. En ég var að tala
um messuna okkar. Við vorum
nokkur saman þarna i MA — ég,
Ari heitinn Jósefsson sem var
utanskóla, Þorvaldur Bollason
Thoroddsen, Agúst sem nú er
prestur á Mælifelli og fleiri. Þor-
valdur var óskiröur og það leidd-
ist honum afskaplega mikið og
talaði oft um það. Nú, og svo þeg-
ar séra Siguröur á Möðruvöllum
fór á eitthvert uppeldisþing á
Bretlandi þá varð aö ráði að bæta
úr þessu. Við skröltum þessa
ellefu kilómetra sem voru inn að
Möðruvöllum i Hörgárdal og ég
mann alltaf eftir stálinu, fimm
metra snjóstáli. Við komumst inn
i húsið en presthjónin höfðu
skrúfaö öll öryggi úr, við fundum
engan mat og áttum litið áfengi.
Samt sem áður áttum við nóg til
að halda okkur i góöu skapi. Þeg-
ar liöiö er á nóttina förum við i
kirkju til að skira Þorvald og vor-
um staðráðin i að gera messuna
sem best úr garði. Gústi varpaði
yfir mig hempunni og ég skrýddi
hann höklinum, en það voru mis-
tök þvi hann var rikiseign. Siðan
vigðum við vatn i skirnarfontin-
um ég var skirnarvottur, Björn
Thoroddsen lék á orgelið og Ari
var meðhjálpari. Þetta fór allt
fram eftir kúnstarinnar reglum
og það lá við að við tárfelldum af
hátiðleika stundarinnar. „Þor-
valdur Hörgull Bollason Thorodd-
sen skaltu heita” — Hörgull var
til heiðurs Hörgárdal og hann hef-
ur heitiö það siöan. Hins vegar
gerðum viö þau mistök aö hringja
kirkjuklukkunum, viö hringdum
messuna út og inn, og sömuleiðis
kveiktum við ljós i kirkjuskipinu.
Þegar við vorum kominn inn i bæ
aftur hljóp i okkur mikill galsi og
alveg ósegjanlegur brennivins-
þorsti og þaö fór allt á annan end-
ann. Við heimtuðum meira aö
segja bil frá Akureyri meö
brennivin, þessa ellefu kilómetra.
Núnú, en siðan var þetta svona
mánuð að sirkúlera um Akureyri
og komast upp en þá vorum við öll
kölluð inn á beinið hjá Þórarni.
Það var látið einsog við hefðum
framið morð. Ég spurði Þórarin
hvað þessi ógnarlæti ættu aö
þýða, við hefðum að öllu leyti
hagaö okkur hiö besta I kirkjunni,
en hann svaraði: „Já, en ef þið
fáið að komast upp með þetta
verður aldrei úr ykkur siömennt-
að fólk."Þá sagði ég takk og flaug
heim á afmælisdaginn minn.
Skömmu siöar fóru að birtast 1
blöðunum hér fyrir sunnan langar
greinar með flennifyrirsögnum:
„Bakarinn spýtir i bakarans
brauð” og annað eftir þvi. Þetta
sárnaði okkur. Ég efast um að
séra Ágúst á Mælifelli hafi sungið
betri messu á ævinni..” Og Asdis
hlær mikið.
„Komið þér þá,
andskotinn
á yður!”
— En þér hefur tekist að klára
menntaskóla á endanum?
„Já, mér tókst aö klára
menntaskóla á endanum. Ég sat
meira að segja i þriðja bekk þótt
ég tolldi illa. Ég mætti svo sem en
hafði ekki úthald til að sitja allan
daginn i kennslustundum, það var
oft grátt gaman milli okkar
Guöna Guömundssonar, sem nú
er rektor — hann kenndi mér
ensku. Endirinn varð sá aö Guðni
rak mig fyrir fullt og allt úr ensku
og ég sá strax að það yrði ekki
mikið varið i að vera i MR ef ég
fengi ekki að sitja i enskutimum
hjá Guðna. Þvi braut ég odd af of-
læti minu og hringdi I Guðna og
útskýrði málið fyrir honum.
Aldrei gleymi ég svarinu sem ég
fékk: ..Komið þér þá, andskotinn
yðar.” Ásdis dillar sér: „...and-
skotinn á yður.” Guðni var alveg
dýrlegur og ég gerði mitt besta,
reyndi að stilla mig en það gekk
ekki alltaf vel, svo ég tók fjórða,
fimmta og sjötta bekk utanskóla
— útskrifaðist 1961, þremur árum
á eftir minum jafnöldrum.”
— Manstu nokkuð...?
„Mikil lifandis skelfing, það
kom sannarlega margt fyrir en ég
man bara ekki neitt af þvi. Er
ennþá ekki kominn á þann aldur
að ég safni endurminningum til
að ylja mér við — ég geri það
varla fyrr en i körinni — og er svo
sem komin langleiðina i hana...”
En þú hélst áfram i skóla?
„Já, ég fór i háskóla, innritaðist
i norrænu með vini minum Ara
Jósefssyni og Þorsteini Gylfa-
syni. Þar var ég i tvö ár og leiddist
óskaplega. Mér fannst alltaf verið
að segja okkur það sama og þaö
sem við vissum þegar. En ég segi
þetta ekki deildinni til lasts, lik-
lega hef ég verið óhæfur stúdent,
það kæmi mér ekki á óvart. Næst
fór ég á heimshornaflakk, var
talsvert i Þýskalandi eftir mikil
veisluhöld hér heima - bara svona
aö leika mér og valsa um, siöan
fór ég til Frakklands og Spánar,
eina þrjá mánuöi var ég stuepige
og kökkenpige á Hótel Viktor i
Kaupmannahöfn. Það fannst mér
gaman. Og auðvitað var mér
nauðsynlegt að fara til útlanda og
sá mig um, einsog öðrum. Þegar
ég kom heim innritaðist ég i laga-
deildina i háskólanum,
— Lagadeildina? Hvernig vildi
það til?
„Það veit ég ekki. Undirmeð-
vitundin hefur sinn gang. Þarna I
deildinni eyddi ég altént sex árum
og skemmti mér konunglega all-
an timann. Enda var annað ekki
hægt: aö heyra Armann Snævarr
fjalla þarna um sifjarétt og refsi-
rétt eða þá Ólaf Jóhannesson
segja frá eignarrétti og rikisrétti
— þetta var á við besta þriller.
Þaö hafði aldrei hvarflað að mér
þegar ég skreið inni deildina að
ég ætti eftir að skriða þaöan út
aftur en það gerði ég nú samt og
mætti i hvern einasta tima. A
meðan á lögfræðináminu stóð
flutti ég að visu til Isajarðar og
var þar gift kona i tvö ár en svo
missti ég manninn minn og kom
þá aftur hingaö suður. Ég dreif
mig i aö taka embættisprófið en
hef aldrei praktiseraö sem lög-
fræðingur. Frá þvi ég kom frá
tsafirði hef ég kennt viö gagn-
fræöaskólann hér i Mosfells-
sveit.”
„Miðlaðu þig í
gegnum
hurðina!”
,,— Er það ekki öfugsnúið að
jafnlitil skólamanneskja og þú
varst skuli allt i einu vera farin aö
kenna?
„Nei. Það var nauðsynlegt.
Bæði þurfti ég að ná endum sam-
an á sjálfri mér og borga skuldir
sem höfðu safnast saman meðan
ég naut minnar óvenju vel fram-
lengdu æsku. Það er skemmtilegt
að kenna, ég neita þvi ekki, en ég
er búin að vera i þessu i átta ár og
mesti vindurinn er úr mér skek-
inn. Svo kenni ég islensku og
undanfarin fimmtán tuttugu ár
hefur verið unnið markvisst að
þvi að eyðileggja islenska mál-
fræði, rægja hana við öll hugsan-
leg tækifæri.”
— Þér er vel við málfræði?
„Já, mér er vel við málfræði.
Það kom mér á óvart þegar ég
byrjaði að kenna hversu slæmt
ástandið var. Sérstaklega varð ég
hissa á þvi að það sem erfiðast
þótti voru ópersónulegar sagnir
og viðtengingarháttur. Skildaga-
tiðin er orðin svo algeng að maður
sperrir eyrun ef maður heyrir i
ungmenni sem hefur vald a' við-
tengingarhættinum. En ég er svo-
sem ekkert að kvarta. Hvernig
gæti maður kvartað þegar maður
fær að kenna Gislasögu Súrsson-
ar, Brekkukotsannál eða Galdra-
Loft...?”
Nú réttir Ásdis sig allt i einu við
i stólnum. „Á ég að segja þér sögu
um mig og Sálarrannsóknafélag-
ið? Það er grinsaga. Þannig var
mál með vexti að við bjuggum á
Sólvallagötu þrjú einsog ég sagði
áðan, þar byggðum við systurnar
upp okkar veldi, en húsið höfðu
Sigurður afi minn og Einar H.
Kvaran byggt i sameiningu. Ein-
ar var einsog allir vita á kafi i
spiritisma og Sálarrannsóknafé-
Messað 1
Möðrudal
— Messa á Möðruvöllum?
Nú er Asdisi skemmt: „Já.
Það gerðist 15. mars 1958, þann
merkilega dag. Er það ekki
dánardagur Caesars? Það er
einsog mig minni það. En ég hafði
verið rekin úr öllum skólum hér
syðra og og norður skyldi ég i
menntaskóla. Ég hafði lent i
ógurlegu basli með að komast
gegnum landspróf vegna þess aö