Tíminn - 22.12.1981, Blaðsíða 19

Þriðjudagur 22. deSémber 1981
VIÐ HEYGARÐSHORNIÐ
■ Nýtt greina- og ritgerðasafn
eftir Halldór Laxness — „Já, það
fer liklega bara vel á þvi að kynna
þessa litlu bók fyrir lesendum
Timans, þetta er bók fyrir bænd-
ur. Hún heitir enda Við heygarðs-
hornið — það er þar sem bændur
halda sig allra mest — við hey-
garðshornið.”
Viðsitjum i vinnustofu Halldórs
uppi á Gljúfrasteini. Glugginn
snýr út að byggðinni i Mosfells-
sveit, það er farið að rökkva. Ég
hreyfi þvi við Halldór hvort hann
minnist sinna fyrstu jóla hér i
sveitinni ,þá bjó hann i Laxnesi.
„Neineinei,” svarar hann
undireins. „Ég man ekkert af jól-
um minum úr bernsku og litið af
tima minum yfirleitt. Það litla
sem ég man hef ég sett á nokkrar
bækur sem ég skrifaði um æsku
mina þar til um tvitugt, en hafa
vist farið fyrir ofan garð og
neðan hjá íslendingum. Ég er
vanur þvi.”
Halldór brosir.
— Hvað áttu við með þvi?
„Ja, það er eins og blöðin i
Reykjavik hafi ekki alltaf áhuga
á þvi sem hann er að gera, hann
Halldór Kiljan. Ég hef hér til að
mynda einhversstaðar mikla bók,
sem stórfróður maður úr okkar
ástkæra heimalandi, Danmörku
tók sér fyrir hendur að setja
saman um minn rithöfundarferil.
Á þessa bók hefur ekki verið
minnst einu orði hér á Islandi, en i
Skandinaviu hafa verið skrifaðar
um hana langar og lærðar rit-
gerðir i öll alvöru blöð. Þó bjó
þessi maður hér á Islandi i mörg
ár, mörg ár og var forstjóri Nor-
ræna hússins: hann heitir Erik
Sönderholm. Mér finnst þetta
dálitið skrýtið, það má að þvi er
virðist ekki minnast á bókina hér
á landi, hún hefur ekki verið sett i
búðir, en eitt eintak var til sýnis i
Eymundsson og var lesið upp til
agna, er mér sagt. Að þessari bók
hafði dr. Sönderholm unnið i tiu
ár eða lengur, en það er ekkert
frá henni sagt, og það þótt það sé
sagt frá næstum öllu sem kemur
um Islendinga i útlöndum. Nema
helvitiðhann Halldór Kiljan! Mér
er auðvitað alveg sama, ég hef
ekkert að gera með að lesa um
sjálfan mig, en Erik Sönderholm
skrifar okkur og er mjög undr-
andi á þessari þögn.”
Halldór fer og nær i bókina,
mikið rit að vöxtum. Ég spyr
hann hvaðhonum þyki að lesa um
sjálfan sig á bókum, hvort hann
sé sammála.
„Stundum segja svona rit mér
eitthvað, oftar þó ekki. Og stund-
um er skotið langt yfir markið.
En mér þykir furðu gegna er
útlendingur sem lagt hefur sig
eftir islenskum bókmenntum,
eins og dr. Sönderholm, er enginn
sómi sýndur hér á landi.”
Halldór Laxness er vitaniega sá
rithöfundur islenskur sem vinsæl-
astur er með öðrum þjóðum.
Hvort hann viti hvað það er i
islenskum bókmenntum, og þá
hans, sem erlendum mönnum
þykir eftirsóknarvert?
„Nei, það hef ég ekki hugmynd
um. Ég hef vist verið þýddur á ein
47 tungumál og i mörgum þeirra
kann ég ekki eitt einast orð,
þekki ekki einustu starfrófið, og
stundum fæ ég senda ritdóma
fyrir tilviljun —■ ég veit ekki hvað
i þeim stendur, og hef ekki haldið
þeim saman. Þetta eru tungur
eins og þær sem talaðar eru á
Indlandi, eða i Sovétlýðveld-
unum...”
— Já, þú ert mikið lesinn i
Sovétrikjunum?
„Já, það er mér tjáð, og að þótt
ég hafi ekki lengur áhuga á
ýmsum þeim málum sem þeim
þar eru hugleikin. Þeir halda
áfram að prenta mig.”
Fyrir framan Halldór á borðinu
liggur nýútkomin þýðing á hinni
miklu skáldsögu Mikhails Búlga-
kofs, Meistarinn og Margarita.
Halldór kveðst hafa byrjað að
lesa hann þá um morguninn og
leist vel á. 1 framhjáhlaupi spyr
ég hvort hann hafi sem ungur rit-
rómana, sveitalifssögur sem
einnig eru allar eins, ekki mikið
nýtt i þeim. Það var einu sinni
bóndakona sem fór að skrifa
svona bækur, hún hét Guðrún i
Lundi, og bækurnar voru ágætar.
En siðan hafa sprottið upp litlar
Guðrúnar i Lundi og þær skrifa
alveg eins en ekki jafn vel.
Og sjóferðasögur, eitthvert sjó-
drasl...”
— En af yngri höfundum?
„Ja, hann Sigurður Magnússon
skrifaði fyrir tveimur árum bók
um uppvöxt sinn i Pólunum og
gerði það vel. Ég hef ekki nýju
bókina hans en mér skilst hún
seljist vel.”
— Hefurðu máske áhyggjur af
islenskri skáldsögu?
„Nei, það held ég varla. En ég
hef dálitlar áhyggjur af
islenskum höfundum. Ég var
sjálfur svo heppinn að i mörg ár i
æsku talaði ég ekki við neinn
nema gamla kellingu sem ég hef
stundum minnst á áður, það er
amma min. Hún sletti ekki
dönsku, nema þá löggiltri dönsku
aftan úr einokun. Og siðan tóku
tslendingasögurnar við. Ég held
að sá sem ekki hefur lært af þess-
ari klassik okkar, Islendinga-
sögunum.hann sé ekki Islending-
ur. En hann getur verið eitthvað
ágætt fyrir þvi... En um þetta tala
ég allt saman i þessu kveri sem
var að koma út.”
1 bókinni er meðal annars
dönsk þýðing á ræðu sem Halldór
hélt i tilefni átta alda afmælis
Snorra Sturlusonar, en þá þýð-
ingu ætlaði Halldór til birtingar i
danska blaðinu Politiken sem birt
hefur fjölmargar greinar eftir
hann gegnum tiðina, en fékk
þessa aftur með þeim formála að
i Danmörku þekkti enginn Snorra
Sturluson.
„Við höldum að Snorri sé
heimsfrægur, en þessi þjóð, sem
stendur okkur næst, hefur ekki
heyrt hans getið. Enda gengu
Danir út undir myndinni um
Snorra. Það þýðir ekki að bjóða
evrópsku biópublikunni upp á
svona „costume” mynd úr Is-
lendingasögunum. Að gera mynd
þar sem Snorri er í skikkju, með
sverðog skjöld og atgeir og spjót:
það er hlægilegt! Mér sýnist að
þeir sem gerðu myndina eftir
Gislasögu Súrssonar hafi farið
skynsamlega millileið,” en i bók
Halldórs Við heygarðshornið, er
einmitt birt grein sem hann skrif-
aði árið 1971 á dönsku um Gisla-
sögu. Hann kveðst hafa ákveðið
að þýða hana ekki, til að svo virt-
ist ekki að hann væri að sletta sér
fram i verk tsfilm um Gisla.
Þegar er orðið almyrkt fer
Halldór að tala um blaðamenn.
„Já, hér hafa komið margir
skrýtnir fuglar að taka við mig
intervju. Einn sá undarlegasti
var Þjóðverji sem kom frá
Amerikuog stoppaði hér i leiðinni
heim til sin. Hann kom hingað
upp eftir og talaði við mig — svo
sauðdrukkinn að hann sá hvorki
né heyrði, þó hann færi vel með
það. Ég frétti svo ekkert af hon-
um meira fyrr en ég fæ senda
grein úr blaðinu sem hann vann
við, þar var löng grein sem hann
hafði skrifað um mig. Eða hvað?
„Halldór Laxness er mjög fá-
tækurmaður,” skrifaði hann, „og
hefur átt mjög erfiða ævi.” Þá
fannst honum húsið hér i Gljúfra-
steini vera mjög litið, hann talaði
mikið um hvað hér væri litið og
fátæklegt. Þetta er að visu ekki
sérlega stórt hús, þetta er bara
venjulegt smáborgaralegt hús, en
hann skrifaði að þetta væri eyði-
kofi uppá heiði! Svo sagði hann
lika að Halldór Laxness hefði
verið svo fátækur i æsku að for-
eldrar hans hefðu látið hann
drekka hundamjólk, af þvi þau
höfðu ekki efni á að eiga kú! Ég
veit ekki hvernig maðurinn fékk
þessa flugu i höfuðið — hann vissi
ekki einu sinni að hundstik mjólk-
ar svo litið að til drykkjar hefði
þurft ekki færri en tuttugu tikur,
og ætli það sé ekki dýrara en að
eiga eina kú?”
— ij-
— Stutt spjall
við Halldór Laxness
Tlmamynd: GE
höfundur orðið fyrir áhrifum frá
rússneskum bókmenntum.
„Af rússneskum bókmenntum,
já, nitjándu aldar bókmenntum,
en ég get ekki lesið það sem i
þessu landi hefur verið skrifað
siðan. Ég las þessa rússnesku
snillinga nitjándu aldar mikið
þegar ég var i Þýskalandi:
Dostoévskij og Tolstoj: og held
mig hafa lært eitthvað af þeim.
Þeir voru i Þýskalandi gefnir út i
mjög handhægu bandi, vasabroti,
og kostuðu 25 pfenning, minnir
mig. Einkum man ég eftir þvi
hversu bandið i þessum bókum
var sterkt, það var bókstaflega
ekki hægt að rifa i sundur,
hvernig sem maður reyndi! Þó
þeim væri hení út um glugga
járnbrautar á fullri ferð var eins
vist maður fengi bókina senda um
hæl, óskaddaða.
En siðan byltingin var gerð hef
ég ekki getað lesið rússneskar
bókmenntir, þessa sósialrómana
þeirra. Þó maður samsinni
kannski þvi sem þeir eru að fjalla
um, þá hefur þetta ekkert bók-
menntagildi. Ekki neitt.”
— Ef við færum okkur aðeins
nær: hversu grannt fylgistu með
nýjum islenskum bókum? Til
dæmis jólabókunum nú?
„Ég hlýt vist að viðurkenna að
það er mjög litið. Ég held að það
sé ekkert sem ég hef lesið af jóla-
bókunum ennþá. Og hef kannski
ekki áhuga á mörgum þeirra —
sumarvirðast ekki vera gefnar út
fyrir fólkið i landinu, heldur fyrir
einhverja hópa manna. Mikið um
barnabækur, sem eru ekki
litteratúr, heldur indústri. Það
eru einhverjar konur sem eru að
skrifa þetta — ég heyri mikið af
þessu i útvarpinu og finnst þetta
■ Halldór með bók Eriks Sönderholm um rithöfundaferil hans en á þá
bók er minnst i þessu spjalli (Tfmamynd GE)
allt vera eins, þær hljóma meira menntir, heldur er þetta eins og
að segja eins, þessar konur . barnagull.
Þetta á ekkert skylt við bók- Og svo er mikið um sveita-