Tíminn - 29.12.1981, Síða 7

v. t‘„ i / íws.Oi l (
Þriöjudagur 29. desember 1981. wmmm
erlent yfirlit BBi mÉmmmmM
Fjallaþjóð undir
erlendri áþján
Hvers vegna var Karmal hafinn til valda?
■ EINS OG ÁÐUR hefur verið
greint frá i þessum þáttum, hefur
Fjölvaútgáfan hafið á þessu ári
útgáfu rita um erlend stjórnmál
og samtima viðburöi. Þegar eru
komin út tvö rit. Annars þeirra
hefur áöur veriö getiö hér i blað-
inu en þaö er samtalsbókin viö
Walesa.
Hitt ritið fjallar um atburöina i
Afganistan og nefnist „Fjallaþjóö
i vanda.” Höfundur þess er ind-
verskur blaðamaöur, Siri Prakas
Sina ,en hann mun ofthafa dvalizt
i Afganistan og er þvi kunnugur
málum þar. Hann viröist lika
segja frá af allmikilli þekkingu,
en erfitt er samt að leggja dóm á
allar frásagnir hans, þvi aö siöan
Rússar réöust inn i landiö, eru
allar fregnir þaðan vafasamar,
þvi aö deiluaöilum hættir til aö
ýkja frásagnir sínar.
t stórum dráttum viröist þó frá-
sögn Sina rétt og þvi er ávinn-
ingur aö þessari bók fyrir þá, sem
vilja fá nánari vitneskju um að-
draganda umræddra atburöa og
ástandiö i Afganistan . Bókin er
lipurlega þýdd af Jóni Þ. Þór.
Til þess aö gefa lesendum
nokkra hugmynd um ritþetta, fer
hér á eftir kaflinn, semfjallar um
tildrög þess, að Rússar sendu her
inn i landiö til aö steypa Amin úr
stóli, en margar getgátur hafa
verið uppi um það. Þetta geröist
fyrirréttum tveimur árum og var
þvi þá spáð i þessum þáttum, aö
RUssar væru aö leggja út i svipaö
ævntýri og Bandarikjamenn i
Vietnam. Þetta hefur rætzt.
Talið var þá, aö um 80 þúsund
manns væru i innrásarher Rússa,
en nú telja flestar vestrænar
ágizkanir, aö þeir hafi þar 110
þúsund manna her.
Hefst svo frásögn Sina:
,,EN HEFURekkifengiztfull-
nægjandi svar viö þeirri mikil-
vægu spurningu: Hvers vegna
tóku Sovétmenn svo harkalega i
taumana i' Afganistan á jólanótt
1979? Erlendir stjórnarerind-
rekar og leyniþjónustumenn leita
enn skýringa á þvi, hvers vegna
Sovétmenn lögöu út i hernaöar-
lega innlimun háfjallalandsins.
Eftirtalin þrjú atriöi eru yfir-
leitt talin hafa ráöiö Urslitum I
þessu efni:
— Aö Hafisulla Amin neitaði
beiðni Sovétmanna um herstööv-
ar f vesturhluta Afganistans.
— Fregnir um yfirvofandi inn-
rás uppreisnarmanna, sem þjálf-
aðir voru i Kina, i Wakanhérað i
noröaustur Afganistan og ná-
grannahérað þess, Badaksan.
— Fregnir um örvæntingarfulla
tilraun Amins til aö losna undan
áhrifavaldi Rússa, en til þess
hugðist hann ná atfylgi Banda-
rikjamanna. Pakistanstjórn átti
þá aö veröa tengiliöur Amins og
Bandarikjamanna.
1 byrjun októbermánaöar 1979
,,lögöu Sovétmenn fram tillögu”
um að fá hernaöarbækistöð i
Fara, tæpum 100 kilómetrum frá
irönsku landamærunum, og aöra I
Zaranj, sem er litlu sunnar.
Siöarnefndi staðurinn haföi sér-
lega mikla hernaöarlega þýöingu,
þar sem hann er skammt frá
irönsku landamærunum og Belú-
sistanhéraði i Pakistan, og stutt
þaöan til Indlandshafs. Ennfrem-
ur óskuöu Sovétmenn eftir alger-
um yfirráöum yfir flugstööinni
Sindand, skammt fyrir noröan
Fara. Hún var þegar afgönsk her-
stöð, en Rússar réöu þar mestu,
þvi fjöldi sovézkra orrustuflue-
véla og hemaöarráögjafa var þar
staösettur.
Alexander Pusanov, sendiherra
Sovétrikjanna i Kabúl, flutti af-
gönsku stjórninni „tillögu”
Kremlverja, en hann haföi fengið
viöurnefniö „Stjórnandinn i
Kabúl.” Þeim Pusanov og Amin
kom illa saman, og ólikt Taraki
og Karmal, sem voru undanláts-
samir viö Rússa var Amin
ósveigjanlegur og hrokafullur og
dró enga dul á andúö sína á
Pusanov.
■ Þegar Brésnjef steypti Amin úr
stóii, hóf hann Karmal til vaida.
Amin rauk upp er hann heyröi
tillögu Pusanovs. Hann geröi hon-
um ljóst, aö þó Afganir heföu gert
samning um hernaöarsamvinnu
viö Sovétrikin, þýddiþaö alls ekki
aö þeir væru skyldugir, hvenær
sem væriað afsala sér landi undir
sovézkar herstöövar.
Þegar Sovétmenn höföu „lagt
tillögu slna fram” fyrir Amin (ég
nota þetta oröalag af þvi' að
Sovétmenn báöu afgönsku stjörn-
ina aldrei neins, heldur „lögöu
þeir til” eöa „fyrirskipuðu”),
svaraði Amin meö þvi að fela
leyniþjónustu sinni aö komast aö
þvi, hvaö væri eiginlega aö gerast
i Fara, Sindand og Zaranj.
Amin varö þrumulostinn.þegar
honum barst skýrsla leyniþjón-
ustunnar, KAM, um atnafnir
Sovétmanna i vesturhluta Afgan-
istans. Þarsagöi, aö um þaö bil 40
sovézkar herflugvélar, aöaDega
Mig-21 og Su-7 væruá Sindanflug-
velli, munfleiri vélaren nauðsyn-
legar gætu talizt. Einnig væru
Sovétmenn í óða önn aö reisa sér
herbækistöövar I Fara og Zaranj.
Sovézksinnaöir foringjar land-
her og flugher Afganistans höföu
heimilað þessar byggingafram-
kvæmdir, án þess að Amin, sem
þó fylgdist yfirleitt vel meö, heföi
minnstu hugmynd um hvaö var
aö gerast. Er hann fékk skýrslu
leyniþjónustunnar, fyrirskipaði
hann, aö byggingar Sovétmanna
yröu þegar i staö rifnar til
grunna. Jafnframt kraföi hann
afganska flugherinn tafarlausra
skýringa á þvi, hver tilgangurinn
væri aö skipa þvilikum fjölda
sovézkra orrustuflugvéla viö
irönsku landamærin þó kyrrö og
friöur heföu rikt þar aö undan-
förnu.
Amin þótti Rússar nú hafa farið
svo út fyrir öll velsæmismörk, aö
hann krafðist þess, aö Pusanov
sendiherra yrði kvaddur heim.
Embættismaöur I afganska utan-
rikisráöuneytinu sagöi mér siöar,
aö i bræöi sinni heföi Amin sent
þrjá sendimenn til Moskvu til aö
ítreka þá kröfu, aö Pusanov yröi
fjarlægöur. Svo mikill var þrýst-
ingurinn á Sovétstjórnina, aö
tæpum mánuöi siðar, 8. nóvemb-
er 1979, tilkynnti hún aö Fikryat
Tabejef heföi veriö útnefndur
sendiherra i Kabúl. Tabejev var
áöur formaöur kommúnista-
flokksins I Tatara-Sovétlýöveld-
inu.
HINN 28.nóvember 1979geröist
undarlegur atburður i' Wakan-dal
en þaö er afskekkt og strjálbýlt
héraö i norðausturhluta Afgan-
istan, mjóa skottiö austan á
Afganistan, sem teygist yfir aö
landamærum Kina og myndar
lestaleið þangað. Nú geröist þaö,
aö afganskir landamæraveröir
handsömuöu þar niu skæruliða,
sem voru aö koma úr hernaöar-
þjálfun i Kina. Þeir voru i tengsl-
um viö samtökin „Skola -e-
Javed,” sem eru hlynnt Kinverj-
um. Landamæraveröimir voru
undir stjórn Rússa, fengu þá i
hendur starfsmönnum sovézku
leyniþjónustunnar, KGB, sem
færöu skæruliöana til Kabúl, þar
sem yfirheyrslum yfir þeim var
haldið áfram. Framburöur þeirra
og skjöl, sem fundust i fórum
þeirra, vöktu furöu og skelfingu
Sovétmanna. I þeim var aö finna
hugmyndir um að Bandarikja-
menn og Kinverjar skyldu not-
færa sér þá spennu, sem rikti á
milliSovétmanna og Amins, til að
draga úr áhrifum Rússa i Afgan-
istan.
Aætlað var aö Aga Sjai, per-
sónulegur ráðunautur Zia-ul-
Haqs forseta Pakistans i afgönsk-
um málefnum, skyldi hitta Amin
að máli I Kabúl 30. desember
1979. Þessar þýðingarmiklu við-
ræöur áttu sér þó aldrei staö,
vegna þess aö Sovétmenn steyptu
Amin frá völdum 27. desember.
Tvöönnur mikilvæg skjöl féllu i
hendur Sovétmönnum við sama
tækifæri, sem höföu inni aö halda
visbendingar um eftirfarandi:
— Aætlanir um aö ráöast á
Kabúl 6. janúar 1980. Uppreisnar-
menn, sem safnazt hafa saman i
Pakistan og búnir voru banda-
riskum vopnum áttu aö hefja ár-
ásina úr austri og úr noröri
skyldu sækja félagar þeirra, er
nutu stuönings Kinverja.
— Skæruliöarnir, sem þjálfaöir
voru i Kina, áttu aö safnast
saman áPamirsvæöinuiWakan-
héraöi og mynda þar eins konar
brúarsporö til aö liösauki, sem
nyti stuðnings Kinverja gæti
komizt til héraösins.
Sovétmönnum brá illilega i
brún viö þessar uHilýsingar.
Kann aö vera aö þar hafi ráöiö
mikluum, aöþeirákváöu aö gera
innrás i Afganistan til að koma I
veg fyrirað landiö hyrfi af áhrifa-
svæöi þeirra. Strax 1 innrásinni
voru 2.000 sovézkir fallhlifaher-
menn úr úrvalssveitum sendir til
Bozay Gumbazi Wakan-héraði til
aö útrýma kinverskhlynntum
skæruliöum. Fallhlifaliöunum til
mikillar undrunar lentu þeir þeg-
arihörðumbardögumviöum það
bil 700 manna her velþjálfaöra og
ágætlega vopnaöra uppreisnar-
manna. Skömmu siöar juku
Sovétmenn herbúnaö sinn á
Pamirsvæöinu i Wakan-héraöi,
auk þess sem þeir komu sér upp
öflugri hernaöarmiöstöö i Navsa,
sem er á vesturmörkum Wakan-
héraös. Einnig reistu þeir her-
stöövar i Borogel og Bozay
Gumbaz.
Bardagarnir i Wakan hafa
endurvakið ótta manna viö að til
vopnaöra átaka kunni aö koma
með Kfnverjum og Sovétmönn-
um. Wakan-hérað gengur likt og
skagi inn aö Sinkianghéraði i
Kina og liggja landamæri Kina og
Afganistans þar saman á 78 ki'ló-
metra löngu svæöi. Meginhlut-
verk sovezkuhersveitanna iWak-
an er aö gripa skæruliða, sem
laumast frá Kina inn i' Afganist-
an, en Pamlrsvæðiö er Sovét-
mönnum mikilvægt fyrir fleiri
hluta sakir: I grennd þess liggur
Karakórum-brautin, sem Kin-
verjar lögöu til aö tengja
Sinkianghéraö við þann hluta
Kasmi'rs, sem Pakistanir ráða.'
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar iSwJ
erlendar fréttir I
■ t gær bárust þær fréttir frá
Póllandi, að tekist heföi aö
telja Lech Walesa, leiötoga
Einingar af þvi að halda á-
fram hungurverkfalli þvi sem
hann hóf nokkrum dögum fyr-
ir jól, til þess að mótmæla
setningu herlaga i landinu.
Hermdu fréttimar aö þeim
racsemdum heföi verið beitt
við Wlesa, aö hann ætti ekki að
stofna lifi sinu i hættu, meö
þaö I huga, aö hann gæti enn
haft þýðingarmiklu hlutverki
aö gegna, viö þaö aö binda
endi á kreppuástand þaö sem
nú rikir i Póllandi. Engar op-
inberar fregnir hafa borist af
Walesa frá þvi aö herlögin
tóku gildi fyrir rúmum hálfum
mánuöi, en hann var þá á
þingi Einingar i Gdansk og
var fluttur til Varsjársvæðis-
ins, þar sem honum hefur ver-
ið haldið siöan.
Lech Walesa hættur hung-
urverkfallinu.
60% mættu til
vinnu f skipasmlda-
stöð í Gdansk í gærl
Sendimaður Vatikansins,
sem var i Póllandi þar til i
fyrradag, sagöi að honum
hefði verið tjáö af pólskum yf-
irvöldum aö Walesa væri i
stofufangelsi. Fregnir frá Pól-
landi hafa hermt að Walesa
hafi verið i haldi, þvi pólsk
stjórnvöld haíi viljaö neyöa
hann til þess aö skora á pólska
alþýðu að berjast ekki gegn
herlögunum og yfirvöldum i
landinu, en eins og kunnugt er
hefurengin slik áskorun borist
frá Walesa.
Búist var við þvi I gær, aö til
nokkurs konar úrslitastundar
drægi i gær, hvað varöar völd
hersins og herlaganna I Pól-
landi, þvi yfirvöld höfðu kraf-
ist þess fyrir jól, aö menn
sneru aftur til vinnu sinnar i
gærmorgun, aö loknu jólafri-
inu, eins og ekkert hefði i' skor-
ist, og hættu þar meö verkföll-
um og mótmælum:
Varsjárútvarpið greindi frá
þvi seint i eftirmiðdaginn i
gær aö yfir 60% starfsmanna
ein einnar skipasmiöastöövar-
innar i Gdansk heföu snúiö
aftur til vinnu sinnar i gær-
morgun, en fyrirfram hafði
veriö búistvið þvi að yfirvöld i
Póllandi myndu gera sér mik-
iö mat úrþvi ef verkamenn
sneru aftur til vinnu i skipa-
smiöastöðvunum i Gdansk,
sem eru vagga Einingar, ó-
háðu verkalýöshreyfingarinn-
ar.
Bætti Varsjárútvarpib þvi
við að mikil snjókoma, bensin-
skortur og efnisskortur heföu
komið i veg fyrir aö 100%
verkamannanna sneru aftur
tilvinnu Igærmorgun. Greindi
útvarpið frá þvi aö sömu á-
stæöur lægju að baki þvi aö
ekki hefðu allir snúiö aftur til
vinnu sinnar i skipasmiöa-
stöövunum i Gdynia.
Begin svarar Mubarak
■ Begin, forsætisráðherra
Israel svaraði i gær gagnrýni
þeirri sem Mubarak, forseti
Egyptalands hefur látið i ljós,
varðandi innlimun Israels á
Golanhæðum i riki sitt. I orö-
sendingu til Mubarak sagði
Begin að Israelsmenn heföu
verið tilneyddir að gripa til
þessara aögerða vegna þess
aö Sýrlendingar hefðu neitað
samningaumleitunum um
friðarviðræöur. Begin lagði á-
herslu á i orösendingu sinni,
að Israelsmenn myndu að
fullu standa við sitt hvað
snertir þaö aö skila aftur
Egyptum Sinalskaga.
Það var sendiherra Israels i
Kairó sem gerði orðsendingu
Begins opinbera og greindi
hann frá þvi' I leiðinni aö Mu-
barak, forseti Egyptalands
hygðist heimsækja Israel eftir
tvo mánuði.
Ekkert bendir til þess að
stjórnvöld i tsrael og land-
nemarnir á Sinafskaga sem
eiga að flytjast á brott áöur en
skaginn verður afhentur
Egyptum séu aö ná samkomu-
lagi. Agreiningurinn virðist
þvert á mót fara vaxandi og
neita landnemarnir samn-
ingaviöræðum.
Sakharov af
sjukrahúsinu
■ Eiginkona Andrei Sakhar-
ov sagöi I gær að Sakharov
væri nú laus af sjúkrahúsinu,
og væri aftur kominn til heim-
ilis sins I Gorki, um 330 kiló-
metrum frá Moskvu, þar sem
hann býr i útlegð. Hún sagði
að Sakharov hefði verið send-
ur heim af sjúkrahúsinu fyrir
5 dögum, en hann og kona
hans voru eins og kunnugt er i
17 daga i hungurverkfalli til
þess að knýja á sovésk yfir-
völd að leyfa tengdadóttur
þeirra að flytja til Bandarikj-
anna, þar sem stjúpsonur
þeirra býr, hvað reyndist ár-
angursrik baráttuaðferð, þvi
hún er nú komin til manns sins
fyrir nokkrum dögum.
Filipseyjar: Að minnsta kosti 50 manns eru sagðir hafa látið lifið
er fellibylur reið yfir Filipseyjar nú um helgina og yfir 200 þús-
undmanns eru sagðir hafa misst heimili sin. A einni eynni er 100
manns enn saknað, og leita björgunarmenn þeirra nú. Rauði
krossinn áætlar að a.m.k. helmingur allra ibúða húsa á sumum
eyjunum sé annað hvort gjöreyðilagður eða stórskemmdur. Það
er ekki nema rúmur mánuður siöan fellibylurn reið yfir Filips-
eyjar með þeim afleiðingum að yfir 100 manns týndu lifi.
Portúgal: Yfir 20 manns létu lifið eftir að flóð skall á þorpi i
norðurhluta Portúgal i fyrradag, skolaði burtu kaffihúsi þorps-
ins ásamt þeim sem þar sátu inni. Fréttir frá þessu svæöi hafa
verið mjög á reiki þvi simasambands- og samgöngulaust er við
svæðið vegna úrhellis. Þó herma fregnir aö tugir manna hafi
verið fluttir á sjúkrahús og enn sé leitað i rústum kaffihússins aö
fleiri likum.