Tíminn - 30.01.1982, Blaðsíða 8

8 0Í1TOTO Laugardagur 30. janúar 198^ Laugardagur 30. janúar 1982 9
Sigurjón Ingi Hilariusson, skólastjóri Þjálfunarskólans hverfur nú
tii starfa eriendis.
■ ,,Vertu mér best, þegar þér finnst ég eiga
það minnst skilið, þvi þá þarfnast ég þess
mest.” Þessa setningu hafa starfsmenn
Þjálfunarskóla rikisins i Kópavogi að leiðar-
Ijósi i daglegu starfi sinu. En hvað er
Þjálfunarskóli ríkisins? Hvers konar starfsemi
fer þar fram og hverjir eru það sem njóta þar
þjálfunar?
Timinn sótti þessa stofnun i Kópavogi heim
og ræddi við skólastjórann, Sigurjón Inga
Ililariusson og fékk hann til þess að kynna
starfsemi skólans.
■ ,,Þessi skóli, Þjálfunarskóli
rikisins, Kópavogsbraut 5, hóf
starfsemi sina 1977 og þá vorum
við hér tveir kennarar, ég og Her-
dis Jónsdóttir. Þá vorum við bæði
i hálfu starfi, þvi við störfuðum
annars staðar einnig. Það er svo
hægt að segja að skólinn hefji
starfsemi sina fyrir alvöru 1978,
en þá varð Herdis hér skólastjóri
og ráðnir voru hingað 4 kennarar.
Ég fór það ár til framhaldsnáms
og var þangað ti) 1980 að ljúka
uppeldisfræðum við Sérkennara-
háskólann i Osló.
Siðastliðið ár starfaöi ég svo
úti, en kom hingað heim i sumar
til þess að veita þessum skóla for-
stöðu, hluta af þessum vetri i vet-
ur, til þess að setja starfsemina i
gang og skipuleggja út frá þvi
nýjasta sem er aö gerast i þessum
málum.
Núna starfa við skólann 15
kennarar, 2 uppeldisfræöingar
starfa hér sem ráðgjafar, þau
Þorsteinn Sigurösson og Maria
Kjeld, en þau hafa bæði sömu
menntun og ég og læröu við sama
skóla. Þegar ég svo hætti störfum
hér sem skólastjóri, eftir nokkra
daga, þá mun Þorsteinn Sigurðs-
son taka við starfi skólastjóra,
þvi ég er að fara til starfa er-
lendis á nýjan leik.
Auk þessa starfa hér þrir upp-
eldisfulltrúar, en þeireruhér fyr-
ir góðvild yfirmanna Kópavogs-
hælis, þeirra Björns Gestssonar
forstöðumanns og Ragnhildar
Ingibergsdóttur yfirlæknis.
Þeirsem annast kennsluna hér
eru ýmistalmennirkennarar,eða
þroskaþjálfar, en fæstir af þess-
um kennurum hafa nokkra sér-
menntun til þessaðsinna þessum
störfum, en margir þó mikla
reynslu og hafa fullan hug á að
afla sér sérmenntunar, þvi auö-
vitað þarf að starfa hér sér-
menntað fólk, til þess að sem
bestur árangur náist i starfinu.”
..40 ncmcndanna af
Kópavogshæli”
— Hvað eru hér margir nem-
endur og hvaðan koma þeir?
!; . á
1 'V Æ

| Sigurjón sagðist mjög stoltur af þessum hópi, sem viö hittum viö
morgunveröarboröiö. Hann sagöi aö framfarir hópsins væru geysilega
miklar.
„KRÖFURNAR ERU ALGJÖRLEGA MIÐAÐAR
VIÐ GETU NEMENDANNA, HVERS OG EINS ”
— Tíminn heimsækir Þjálfunarskóla ríkisins, Kópavogi, og fræðist lítillega um starfsemi hans
Svona má ef til viil lýsa viðhorfum þeirra sem
vinna stöðugt með þroskaheftum einstaklingum#
segir Sigurjón en einn kennarinn í Noregi, samdi
þetta Ijóð og það hefur verið þýtt á íslensku.
Að skilja,
að sjá með mínum augum,
að finna til með mínu hjarta.
Að skilja
er að finna minn sársauka.
Að skilja,
er að sjá heiminn
eins og ég sé hann,
ekki eins og hann er.
Að skilja
er að fá lánuð mín augu
til að skoða heiminn,
svo þú getir hjálpað mér
að sjá þinn heim.
Olav Halldorsen.
Þýðing Helga Helgadóttir.
,,Héreru54nemendur og þar af
eru 40 af Kópavogshæli, en það
eru vistmenn á hælinu sem eru
skólaskyldir. Sumir þessara
nemenda koma hingað í skólann
sjálfir, en aðrir eru fluttir á milli,
annað hvort i hjólastólum eða bil-
um. 2 nemendur sækja hér skóla,
en búa heima hjá sér.
Skóladagurinn hjá okkur hefst
um kl. 9 á morgnana og stendur
til kl. 15.20.
Það er augljóst mál að
nemendurnir okkareiga við ýmis
konar vandamál að striða, sem
ekki þekkjast i hinum hefðbundnu
skólum. Við erum t.d. með einn
nemanda hérna sem er mjög
spastiskur og ég held að þaö sé
rétt að greina örlitið frá skóla-
sögu hennar.Hingað að skólanum
kom fyrir 3 árum kennari,
Trausti Ólafsson og hann fór aö
vinna með þessari spastisku
stúlku, sem hafði verið vistuð
lengi á Kópavogshælinu. Trausti
uppgötvaði það fljótlega að þessi
nemandi haföi mikið innra mál og
mikinn málskilning, en tjáir sig
hins vegarekkert vegna þess hve
hann er spastiskur. Menntamála-
ráöuneytið hafði fyrir nokkrum
árum keypt sérstaka vél, sem er
notuð til þess að spastiskir ein-
staklingar geti tjáð sig, en það
gera þeir annað hvort með þvi að
blása, eða þá að þeir geta ýtt á
ákveðna takka, t.d. með þvi að
setja sérstaka stöng á ennið.
Trausti fékk svo að fara með
þennan nemanda upp i Hliða-
skóla, þar sem er verið að kenna
svona nemendum, og þá kom það
i ljós að þessi nemandi hafði full-
an málskilning og kunni i raun og
veru að tala, þó að hún gæti ekki
tjáð sig nema i gegn um tækið.
Hún er sennilega með normal
greind, en það er verið að athuga
það núna, þannig að það er mjög
sennilegt að hún eigi eftir að
stunda langt nám.Hún er núna að
fara i gegnum grunnskólanáms-
efnið og gengur vel. Menntamála-
ráðuneytið hefurnúna i samvinnu
við okkur pantað svona vél fyrir
hana,einsogeriHliðaskóla, bara
nýrri og betri. Það er þvi ekki
langt i það að hún geti tjáð sig og
það má raunar segja að verið sé
að kaupa fyrir hana aöferðina til
þess að hún geti tjáð sig á þvi
máli sem hún nú þegar kann. Mér
finnst þetta tilfelli hafa mætt góð-
um skilningi i menntamálaráðu-
neytinu og finnst mér þaö mjög
þakkarvert. Þeir sem vinna að
þessum málum i ráðuneytinu
eiga miklar þakkir skildar vil
ég þá sérstaklega nefna Magnús
Magnússon.”
..Framförin alveg gífur-
leg”
— Nú er svona tilfelli um nem-
anda með normal greind undan-
tekning hjá ykkur, þvi flestir, ef
ekki allir aðrir nemendur ykkar
eru vangefnir. Verða framfarir
við kennslu ekki litlar sem engar,
þrátt fyrir mikla vinnu?
,,Nei, siður en svo. Eftir að
nemendurnir okkar fara að fá
markvissa þjálfun, sem er byggð
upp frá uppeldisfræðilegu sjónar-
miði með það i huga að setja
kröfurnar aldrei of hátt, heldur að
miða þær algjörlega við getu
hversog eins, þá verður framför-
in alveg gifurleg. Það hefur
m.a.s. komið mér á óvart, af þvi
að ég hef unnið við þetta erlendis
lika, að framfarimar eru meiri
hér á landi. Ég segi ástæður þessa
vera að nemendurnir hafi ekki
fengið nægilega markvissa þjálf-
un á undanförnum árum, en þeg-
ar þjálfuninsvo verður markviss,
þá verða framfarimar mjög örar.
Grunntónninn i starfsemiokkar
byggist á reglugerð frá 1977 og
heitir reglugerö um sérkennslu.
Þá verða þessir þjálfunarskólar
rikisins til, þar sem það er bein-
linis skylda rikisins að veita þess-
um nemendum, sem eru svona
mikið fatlaðir, kennslu. Annað
stóra skrefið varð svo i þessum
málum, þegar ráðinn var til
menntamálaráðuneytisins sér-
menntaöur maður, Magnús
Magnússon, en hann er sér-
kennslufulltrUi rikisins. Ég tel að
það sé ómetanlegt fyrir sér-
kennsluna á tslandi að Magnús sé
i þessu starfi, með sina réttu
menntun og jákvæðu viðhorf, auk
þess sem MagnUs hefur unnið i
mörg ár með fötluðum og van-
gefnum nemendum, ekki bara i
skólum, heldur úti i samfélaginu
■ Sigurjón segir að mynd þessi
geti veriö táknræn fyrir skóla-
gönguna, nemendur hins al-
menna skóia eru komnir misjafn-
lega langt upp eftir námsstigan-
um, en Sigurjón bendir á neðstu
örina á myndinni og segir: „Okk-
ar nemendur ná aldrei lengra en
hingað”.
einnig. Því eru viðhorf hans svo
jákvæð og skilningur á þessum
málum svo mikill að við getum
búist við þvi besta mögulega frá
hans hendi, enda hefur sú raunin
verið á.”
..Monntamál fatlaðra
nokkuð vol á vegi stödd”
— Telur þú að sérkennslumál
hér á landi séu langt á eftir þvi
sem tiðkast i nágrannalöndun-
um?
„Nei, ég tel að menntunarmál
fatlaðra hér á Stór-Reykjavikur-
svæðinu séu nokkuð vel á vegi
stödd, enda hefur geysistórt átak
verið gert i þeim málum nú sið-
ustu árin, en úti á landsbyggðinni
er enn margt i sérkennslumálum
sem er verulega ábótavant. Þar
sem skórinn kreppir kannski
meira að, hjá fötluðum, er á sviði
vinnumála og búsetu. Það vantar
hér mikið af vernduðum vinnu-
stöðum. Við höfum t.d. fuDt af
einstaklingum úti i þjóðfélaginu
sem eru skotspænir samborgara
sinna, vegna þess að þeir eru of
góðir — þeir eiga ekki til neitt
sem heitir hrekkvisi, og þeir
skilja það ekki að nokkur geti
verið vondur við annan mann.
Það er þessum einstaklingum,
sem við þurfum sem allra fyrst að
sinna, með þvi að byggja upp
fleiri verndaða vinnustaði og
koma á sambýlisformi fyrir þá.”
..Nomandinn sé í
bro n n i p unk tin um”
— Hvernig gengur skóladagur-
inn fyrir sig hérna hjá ykkur?
„Þegar nemendurnir koma
hingaðá m orgnana, að visu koma
þeir ekki allir i einu, þá er þeim
skipt niður i 3 hópa og dagurinn
hefst á þvi sem við nefnum sam-
verustundir. Þær eru hugsaöar
þannig að þessir nemendur sem
eru i hverjum hóp, kynnist inn-
byrðis, læri að taka tillit til hvors
annars og til þess að ná þessu
markmiði, þá notum við bæði
leiki og tónlist.
Við leggjum auðvitað gifurlega
áherslu á málþjálfun, þvi stór
hópur nemendanna er mállaus.
Frá þvi að ég kom hingað i haust,
þá hef ég notað svokallaða at-
ferlismeðferð (behaviourism )
sem er kennd við Skinner. Mikið
af kennslunni og allt i sambandi
við málþjálfunina er byggt á
kenningum hans. T.d. varðandi
kennslu einhverfra bama, þá er
það min skoðun, að þaö eina sem
dugir, ef við ætlum að reyna að
þjálfa upp talmál hjá þeim, er að
beita atferlismeðferðinni.
Það má segja að verkefnin sem
við erum að glima við hérna, séu
þau að fá nemendurna til þess að
glima við spurninguna ,,Hver er
ég?” og svörin ,,Ég er..„Ég
heiti...”. Það er ljóst mál að okk-
ar nemendur vita ekki rétt svör
við svona spurningu nema með
siendurteknum æfingum og þær
reynum við aö gera að skemmti-
legum leik hjá nemendunum.
Þegar nemendur okkar geta
tekist á við heldur flóknari við-
fangsefni, þá snúum við okkur að
sjálfsimyndinni og þá eru hugtök
eins og — Ég vil... Ég veit... Ég
get... Ég skal... Ég má... aðalvið-
fangsefnið. Hér i þessum skóla er
aldrei nefnt á nafn hugtak eins og
greindarvisitala, heldur spyrjum
við aðeins : Hver er þörf nemand-
ans? og byggjum svo kennslupró-
grammiö upp eftir þörfum hans.
Við spyrjum ekki um fortið nem-
andans, heldur vinnum út frá þvi
sem er hér og nú. Við byggjum
kennsluna út frá þeim kynnum
sem við fáum af nemandanum og
út frá þeim kynnum sem aðrir
hafa af honum.
Eins og ég sagði áðan, þá verð-
um við að miða kröfur þær sem
við gerum til nemendanna, al-
gjörlega við þeirra getu. Allir
nemendurnir hér eru fjölfatlaðir
eða eiga við verulega alvarleg
geðræn vandamál að striða, og
því verðum við að hafa það i
huga, einsog reyndar i allri
kennslu, að kröfurnar mega
aldrei verða þannig að
nemendurnir gefist upp. Betra er
að setja markið heldur of lágt til'
að byrja með, þvi slikt verður
aldrei tU að brjóta nemandann
niður, eins og of miklar kröfur
geta gert. Það er siðan einfalt
mál að auka við kröfurnar, þegar
ljóst er að geta nemandans er
meiri, en gert var ráð fyrir upp-
haflega. Grunnhugsunin hjá okk-
ur, er sú að nemandinn sé alltaf i
brennipúnktinum. Hornsteinn
kennslunnar er sá að viðhorf
kennarans tU nemandans sé rétt,
hann búi yfir nauðsynlegri þekk-
ingu og fæmi til þess að nota
þekkinguna f kennslu sinni. Séu
þessir þættir rétt tengdir saman,
rétt viðhorf, þekking og' fæmi, þá
fáum við þá heild sem æskileg er
til þess að sem bestur árangur
náist. Með réttu viðhorfi er alltaf
hægt að skapa áhuga nemandans
á viðfangsefninu, og þvi er þetta
viðhorf kennarans svo geysi
þýðingarmikið.”
..Hjálpum bcssum ein-
staklingum til þess að
fullnægja frumþörfum
sinum”
„Við reynum þvi að hjálpa
þessum einstaklingum til þess að
fá fullnægt sinum frumþörfum —
en megingallinn i kennslukerfinu
ersá að þegar nemendur fá ekki
fullnægt sfnum fmmþörfum, þá
verða til svokaUaðir vandræða-
nemendur. Þess vegna detta þeir
út úr námi, en það er vegna þess
að skólakerfið hefur ekki skilið
þarfir þeirra. Ef okkur tekst að
skapa með nemendum okkar
sjálfsimynd og sjálfstraust þá
hefur okkur tekist að ná mikil-
vægu markmiði.”
— Er það ekki geysileg umbun
fyrir þessa nemendur, þegar þeir
finna að þeir hafa náð valdi á
ákveðnu verkefni?
■ Þjálfunarskóli rfkisins, Kópavogsbraut 5.
„Jú, það er svo skemmtilegt og
þeir fá svo mikið sjálfstraust við
þaö að það beinlinis lyftir þeim.
Það er hérna t.d. ein stúlka sem
ekki opnaði hendurnar i haust
þegar bolta var kastað til hennar.
Með si'felldum endurtekningum
og aðstoö þá þróaðist boltaleikur-
inn hjá henni upp i það, að i
nóvember var hún farin að kasta
bolta og gripa bolta. Þetta veitir
henni svo mikla gleði, að ef þú
sérð hana i iþróttasalnum hérna
niður frá og bolti liggur inni á
miðju gólfi, þá hleypur hún, þessi
stórgerða stúlka, hrópar og kast-
ar honum til þin.
Vegna þessa þáttar, sem er
gifurlega þýðingarmikill, leggj-
um við mjög mikla áherslu á
hreyfiþjálfun nemenda okkar, og
við höfum mjög góða og hæfa
manneskju hér sem vinnur með
nemendunum i þessu og við höf-
um búið tíl prógramm sem hæfir
hverjum og einum, þannig aö
einnig á þessu sviði, miðum við
kröfurnar algjörlega við getu
hvers einstaklings fyrir sig.
Arangurinn sem hefur náðst i
þessari hreyfiþjálfun hefúr verið
mjög mikill og reyndar hefur
hann hjálpað viöaðra þjálfun, s.s.
varöandi málörvun og skynþjálf-
un.”
,.Mest aðkallandi að
breyta kennara-
menntuninni”
— Nú virðist þú tiltölulega
ánægður með stöðu sérkennslu-
mála hér á landi, en hvað finnst
þérmest aðkallandi aðgera þurfi
á þessu sviði?
„Varðandi stöðu sérkennslu-
mála almenntá tslandi, þá er það
sem mest aðkallandi er, að
breyta kennaramenntuninni
þannig að við fáum meira af sér-
kennslufræði inn i hina almennu
kennaramenntun. Þannig verða
hinn almenni kennari og sérkenn-
ari betur samantaigdir. Ég tel að
allir kennarar þurfi að hafa inn-
sýn isérkennslumál.og þá verður
þörfin fyrir mikið menntaða sér-
kennara mikið minni, þvi þá
verður hægt að vera með svo
mikið af fyrirbyggjandi aðgerð-
um, ef þekkingin er fyrir hendi að
einhverju leyti.
Þó vil ég taka það skýrt fram,
að það hefur áunnist gifurlega
mikiðá sviði sérkennslumála hér
á landi.
Reglugerðin frá 1977 varð til
þess að framfarirnar urðu stór-
stigar, og sérkennslufulltrúinn
Magnús Magnússon, hefur unniö
mikið og gott verk á þessu sviði.
Ég tel raunar að skilningur
menntamálaráðuneytisins, allt
frá ráðherra og niður úr, sé svo
mikill og jákvæður að það sé leit-
un áöðru eins. Frá þvi að ég kom
hingað í ágúst og hóf þetta starf,
þá hef ég mætt svo miklum skiln-
ingi að ótrúlegt er. Það er ef til
vill þess vegna sem mér finnst
það hvað sárast aö fara frá nem-
endunum mfnum hérna og þeim
mikla skilningi og jákvæðu viö-
horfum sem ég hef mætt i ráðu-
neytinu.
Ég vO að lokum benda á eitt
atriði, sem ég tel afar þýðingar-
mikið, en það er hlutur kennara-
samtakanna sjálfra. Þau mega
ekki vera svo upptekin af launa-
málum að hinn faglegi þáttur
gleymist, en mér finnst stundum
■ Allt námið i Þjálfunarskólanum byggist á leik.
■ Kennurum Þjálfunarskólans, sem öðrum kennurum, þykir ósköp notalegt að hvllast
i nokkrar minútur yfir kaffibolla og reyk.
■ Tónlistin gegnir einnig miklu hlutverki, þegar nemendurnir eru þjálfaðir I skvniun
og máli.
að svo sé, t.d. þessi auglýsinga-
herferð kennarasamtakanna upp
á siðkastið, en hún er ekki til að
auka virðingu fyrir kennarastétt-
inni, þvi kennarinn er algjört
aðalatriði þar, en ekki nemand-
inn.”
Texti: Agnes
Myndir Guðjón