Fréttablaðið - 28.05.2008, Blaðsíða 10

MARKAÐURINN 28. MAÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR10
S K O Ð U N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Annas Sigmundsson, Björn Þór Arnarson, Hólmfríður Helga Sigurðardóttir, Ingimar
Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF:
512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING:
Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum
verslunum á lands byggðinni. Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
annas@markadurinn.is l bjorn.ingi@markadurinn.is l bjornthor@markadurinn.is l holmfridur@
markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l jonab@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is
l sindri@markadurinn.is
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
Okkar þekking nýtist þér ...
Komfort loftkæling
Er heitt og þungt loft á þínum
vinnustað?
www.kælitækni.is Okkar þekking nýtist þér ...
Gott úrval til á lager af öllum
helstu gerðum.
Komum á staðinn og veitum
ókeypis ráðgjöf. s. 440-1800
* Rétt hitastig og hreint loft
* Eyðir svifögnum, lykt ofl.
* Bætir heilsuna og eykur
vellíðan og afköst
starfsmanna
Annar hfRekstrarverkfræðistofan
Suðurlandsbr. 46 • Sími 568 1020 • Annar.is
a ÁrsreikningarBókhald
Skattframtöl
Davíð Oddsson, formaður bankastjórnar Seðlabankans, svaraði hressi-
lega fyrir sig á blaðamannafundi síðastliðinn fimmtudag þegar til-
kynnt var um óbreytta stýrivexti hjá Seðlabankanum. „Núna er í gangi
margvísleg eftiráspeki og hún er tiltölulega léttvæg. En ef það er svo
að menn uppi í Háskóla Íslands sáu fyrir þær þrengingar sem urðu á
alþjóðlegum gjaldeyrismarkaði í júlí og ágúst 2007 þá held ég að þeir
hefðu átt að segja frá því. Þeir hefðu getað sparað heimsmarkaðnum
milljónir eða trilljónir evra og punda. Það er því vont að þeir skyldu
þegja yfir þeirri vitneskju sinni,“ sagði formaður bankastjórnarinnar.
Þótt gaman megi hafa af hnyttnum tilsvörum þeirra sem kunna best
þá list að svara fyrir sig eru umræður um þessi mikilvægu úrlausnar-
efni satt best að segja ekki á mjög háu plani þegar deilur snúast um
hver hafi sagt hvað fyrir nokkrum árum eða séð hin eða þessi vand-
ræðin fyrir. Þá eru aðalatriðin orðin aukaatriði og aukaatriðin sannar-
lega aðalatriði. Sú spurning hlýtur að vakna hvort réttmætt sé af for-
manni bankastjórnar Seðlabankans að afgreiða framkomna gagnrýni
aðeins sem eftiráspeki? Auðvitað er rétt að fráleitt er að kenna Seðla-
banka Íslands um undirmálskrísuna í Bandaríkjunum og alþjóðlegar
afleiðingar hennar, en samt er ekki hægt að líta framhjá því að inn-
lendir sérfræðingar hafa oft á umliðnum árum sett fram varnaðarorð
um málefni bankans.
Þannig sagði Ásgeir Jónsson, forstöðumaður greiningardeildar
Kaupþings, í viðtali í þessum fjölmiðli í september 2005 að stórfelld
útgáfa erlendra spákaupmanna á skuldabréfum í íslenskum krónum
gæti leitt til gengishruns með hættu á óðaverðbólgu ef Seðlabankinn
lækkaði vexti snögglega. Þannig hefðu líkurnar á gengisfalli og gjald-
eyriskreppu aukist verulega. Þetta gæti gert Seðlabankanum erfiðara
um vik við að lækka vexti þótt efnahagsástandið kallaði eftir því.
Mörg fleiri dæmi mætti nefna. Í skýrslunni Krónan og atvinnu-
lífið, eftir þá Ólaf Ísleifsson og Halldór Benjamín Þorbergsson, sem
kom út sumarið 2006 á vegum Viðskiptaráðs, er ítrekað fjallað um
skaðlegar afleiðingar hágengisstefnunnar. Ragnar Árnason prófessor
hefur einnig fjallað um vaxtastefnuna, Þorvaldur Gylfason hagfræði-
prófessor hefur kallað eftir stækkun gjaldeyrisvaraforðans í blaða-
greinum frá árinu 1999 og Gylfi Magnússon, lektor í hagfræði, marg-
oft sömuleiðis hin síðari ár, svo aðeins fáein dæmi séu nefnd.
Vitaskuld er miklu auðveldara um að tala en í að komast og hér
verður því ekki haldið fram að jafnvægislist með hina viðkvæmu ís-
lensku krónu sé auðveldur leikur, né að byggja upp öflugan gjaldeyris-
varaforða þegar stjórnmálamenn kalla í sífellu eftir auknum fjár-
útlátum til ýmiss konar verkefna og fjárfestinga og ríkisfjármálin
þenjast út, ár frá ári.
Hver sagði hvað og hvenær er samt auðvitað ekki kjarni málsins.
Það sem mestu skiptir er að seðlabanki hverrar þjóðar á að sjálfsögðu
að vera undir samdrátt búinn hvenær sem er. Efnahagslægðir, kreppur
og hagsveiflur eru fyrirbæri sem við getum hvenær sem er átt von á
og við eigum auðvitað að vera með nægjanlega traust kerfi til að ráða
við slíkar aðstæður.
Sem betur fer bendir flest til þess að í þeim efnum stöndum við
nægilega vel. Stuðningur norrænu seðlabankanna bendir ótvírætt til
að svo sé. En jafnljóst er að betur má ef duga skal. Veður eru viðsjál á
alþjóðlegum mörkuðum og brýnt að verjast af festu.
Niðurstaðan er því sú að eftiráspeki sem slík komi málinu lítt eða
ekkert við. Aðalatriðið er ekki að þykjast þess umkominn að sjá fyrir
alþjóðlegar niðursveiflur. Miklu fremur er mikilvægt að vera ávallt
undir þær búinn.
Aukaatriði verða að aðalatriðum og öfugt.
Aðeins eftiráspeki?
Björn Ingi Hrafnsson
„Að vera á móti evrunni er eins
og að vera á móti internetinu!“
sagði finnski utanríkisráðherr-
an á norrænni ráðstefnu um Evr-
ópumál í Osló fyrr á þessu ári.
Ummælin lýsa að mínu mati vel
þeirri stöðu sem uppi er í gjald-
eyrismálum, ekki bara fyrir Ís-
land heldur fyrir öll lítil vest-
ræn hagkerfi sem eru þátttak-
endur í alþjóðavæðingunni.
Gengis áhætta er kostnaðarsöm
fyrir fyrirtæki og miklar gengis-
sveiflur draga úr viðskiptum
milli landa. Það er alls ekki sjálf-
gefið að hægt sé að fullnýta kosti
alþjóðavæðingarinnar ef heima-
myntin er sveiflugjörn og hvergi
gjaldgeng nema í héraði. Slíkt
hagkerfi verður ávallt viðkvæmt
fyrir utanaðkomandi áföllum,
eins og reynsla okkar Íslendinga
af alþjóðlegu lausafjárkreppunni
sýnir. Áhættan er mikil og kostn-
aður fyrirtækja og einstaklinga
sömuleiðis.
Fyrir Ísland er umræðan um
evruna eðlilegt framhald af
þróun síðustu 15-20 ára. Þjóð-
félagið hefur gjörbreyst við
EES-aðild, opnun fjármagns- og
vinnumarkaðar, einkavæðingu
og aðrar kerfislægar breyting-
ar. Kerfisbreytingarnar gerðust
á sama tíma og ytri skilyrði voru
okkur hagfelld, erlendir vextir
lágir, verðlagning evrópskra
fyrir tækja hagstæð og aðgangur
að fjármagni nægur. Hér hefur
verið kjörumhverfi til vaxtar og
íslensk fyrirtæki hafa mörg náð
undraverðum árangri. Actavis,
Marel og Össur, sem öll eiga
sterkar rætur á heimamarkaði,
hafa t.d. náð umtalsverðri mark-
aðshlutdeild á heimsvísu, hvert á
sínu sviði. Bankarnir hafa einnig
vaxið gríðarlega, en einnig fyrir-
tæki í öðrum geirum – eins og
t.d. líftækni. Atvinnumöguleikar
Íslendinga eru nú fjölbreyttari
en áður, sérfræðistörfum hefur
fjölgað og lífskjör eru betri.
Með alþjóðlegu lausafjár-
kreppunni hafa orðið kaflaskil
í íslenskum efnahagsmálum.
Tímabil hraðs vaxtar erlendis
er lokið, a.m.k. í bili. Hjá fyrir-
tækjunum tekur við úrvinnsla
og aðlögun að breyttum aðstæð-
um. Þetta er eðlileg þróun í lífs-
hlaupi allra fyrirtækja og þjóða,
þótt auðvitað hafi ekki verið
fyrirséð að alþjóðleg lánsfjár-
kreppa yrði kveikjan að breyt-
ingunum. Þörfin fyrir stöðugt
rekstrarumhverfi minnkar alls
ekki við þessar nýju aðstæður,
þvert á móti. Ljóst er að al-
þjóðleg fyrir tæki munu færa sí-
fellt stærri hluta starfseminn-
ar úr landi ef sveiflur í gengi
verða viðvarandi miklar. Þetta
gæti t.d. átt við um rannsóknar-
starf, þróun og yfirstjórn. Með
flutningi úr landi eru fyrirtækin
ekki bara að sækjast eftir geng-
isstöðugleika fyrir reksturinn,
heldur að auka aðgang sinn að
alþjóðlegum fjármagnsmörkuð-
um – bæði hvað varðar lánsfé og
hlutafé. Það er staðreynd að ís-
lenska krónan hefur fælt marg-
an erlendan fjárfestinn frá því
að fjármagna íslensk fyrirtæki.
Þetta er óviðunandi staða fyrir
alþjóðleg fyrir tæki sem þurfa sí-
fellt að fjárfesta til að viðhalda
stöðu sinni á heimsvísu. Íslensk
fjármálafyrirtæki standa auk
þess frammi fyrir því að hafa
ekki óvéfengjanlegan aðgang að
lánveitanda til þrautavara, þ.e.
seðlabanka sem getur prentað
alþjóðlega peninga. Samkeppnis-
hæfni íslenskra fjármálafyrir-
tækja er að þessu leyti skert
og að óbreyttu geta þau ekki
vaxið frekar. Í raun er líklegt að
þau þurfi að draga saman seglin,
eða jafnvel flytja einhvern hluta
starfseminnar til útlanda.
Ekkert af ofantöldu krefst
þess að við skiptum um mynt,
en gefur ríka ástæðu til að skoða
málið. Myntin okkar stendur í
vegi fyrir framþróun á ákveðn-
um sviðum og við þurfum að vera
meðvituð um það. Ákvarðanir eða
ákvörðunarleysi í gjaldeyrismál-
um munu ráða miklu um fram-
haldið; hvaða atvinnugreinar og
hvaða störf verða hér eftir 5
til 10 ár. Umræðan um evru og
þar með Evrópusambandsaðild
er því ekki bara eðlilegt fram-
hald af því sem orðið er, heldur
nauðsynlegt framhald – hver
sem niður staðan verður.
Hafa þarf í huga að sumir af
helstu kostum krónunnar eru ekki
þeir sömu og áður. Meðal mikil-
vægustu raka fyrir sjálfstæðri
mynt er að hún getur hjálpað ef
stóráföll dynja yfir. Dæmi um
slík áföll væri hrun fiskistofna
eða náttúruhamfarir sem eyði-
leggja virkjanir eða önnur fram-
leiðslutæki og kippa þannig stoð-
unum undan tekjumöguleikum
þjóðarinnar. Snörp veiking krón-
unnar myndi milda mjög afleið-
ingar slíkra áfalla, með því að
bæta samkeppnisstöðu íslenskra
fyrirtækja gagnvart erlendum.
Nú hafa tímarnir breyst og flest
bendir til þess að krónan geti
verið sjálfstæð uppspretta stór-
áfalla. Sviptingar á alþjóðamörk-
uðum geta valdið gríðarlegum
sveiflum í gengi krónunnar og
breytt aðgengi fyrir tækja og
heimila að fjármagni á einni
nóttu. Slíkar sveiflur valda stór-
skaða. Þær draga þróttinn úr at-
vinnulífinu, sem aftur kann að
draga úr aðgengi Íslands að al-
þjóðlegum fjármálamörkuðum.
Önnur mikilvæg rök fyrir sjálf-
stæðri mynt eru að hún gerir
okkur kleift að beita vöxtum við
hagstjórn. Margoft hefur verið
bent á hvað það sé mikilvægt
fyrir hraðvaxta Ísland að þurfa
ekki að búa við peningamála-
stjórn hægvaxta Evrópu – þ.e.
lága vexti þegar þörf er á háum
vöxtum. Víðtæk verðtrygging
hér á landi, ófullkominn skulda-
bréfamarkaður og fyrirkomu-
lag við fjármögnun húsnæðis-
lána er hins vegar með þeim
hætti að stýrivextir hafa þurft að
hækka gríðarlega til að ná fram
umdeildum áhrifum á neyslu og
fjárfestingar. Reynslan sýnir
að þessi aðferðafræði er bæði
erfið og kostnaðarsöm, sérstak-
lega þegar alþjóðlegir skamm-
tímavextir eru lágir og áhættu-
vitund sljó, eins og verið hefur
undanfarin ár. Landið er ber-
skjaldað fyrir áhlaupum spekúl-
anta og krónan berst eins og lauf
í vindi, með tilheyrandi áhrifum
á atvinnulíf og heimili. Sem sagt:
þegar upp er staðið er afar erf-
itt fyrir lítið land að keyra sjálf-
stæða peningastefnu.
Alþjóðlega lausafjárkreppan
hefur svo sannarlega skerpt lín-
urnar í gjaldeyrismálum. Málefni
sem við töldum að við hefðum
mörg ár til að taka afstöðu til
krefjast nú tafarlausrar athygli
og úrlausnar. Alþjóðaumhverfið
hefur breyst, spurningarnar
hafa breyst og valmöguleikarnir
eru ekki þeir sömu og áður. Allt
eru þetta einkenni hraðrar al-
þjóðavæðingar og síbreytileika.
Í svona umhverfi hafa ákvarð-
anir tilhneigingu til að taka sig
sjálfar ef enginn tekur af skarið.
Þetta á ekki síst við um ákvarð-
anir sem við komum ekki auga
á að þurfi að taka, eða neitum
að horfast í augu við að þurfi
að taka. Það að vera á móti evru-
umræðu er svo sannarlega eins
og að vera á móti internetinu.
Á móti internetinu?
Edda Rós
Karlsdóttir
forstöðumaður
greiningardeildar
Landsbankans
O R Ð Í B E L G
„Að vera á móti evrunni er eins og að vera á móti
internetinu!“ sagði finnski utanríkisráðherran á
norrænni ráðstefnu um Evrópumál í Osló fyrr á
þessu ári.
Gengisvísitala nefnist vísi-
tala sem mælir verðgildi
erlendra gjaldmiðla gagn-
vart krónunni. Um er
að ræða vegið meðal-
tal af því hversu marg-
ar krónur fást fyrir
hverja einingu af
erlendum gjald-
miðli. Myntirnar
sem mynda vísitöl-
una eru myntir helstu
viðskiptalanda Ís-
lands sem valdar eru
af Seðlabankanum.
Talað er um að krón-
an sé að styrkjast þegar
gengisvísitalan lækkar en að krónan sé að
veikjast þegar hún hækkar. Sem dæmi
má nefna að í byrjun desember 2001
var gengisvísitalan 151 stig og þá
kostaði einn Bandaríkjadalur 110
krónur. Hins vegar var gengis-
vísitalan í 101 stigi í nóvember
2005 og þá kostaði einn dalur
58 krónur.
Gengisvísitala
GENGISVÍSITALAN er í sögu-
legu hámarki um þessar
mundir og fór í 159 stig 14.
maí síðastliðinn.