Fréttablaðið - 06.08.2008, Qupperneq 12

MARKAÐURINN 6. ÁGÚST 2008 MIÐVIKUDAGUR12
H É Ð A N O G Þ A Ð A N
H A F L I Ð I H E L G A S O N
F A M K V Æ M D A S T J Ó R I
H J Á S J Á V A R S Ý N
Sparisjóðirnir komnir úr sparifötunum
Ekki fer fram hjá neinum sem
fylgist með á fjármálamarkaði
að sparisjóðirnir eru hægt og
bítandi að týna tölunni. Kaup-
þing hirðir upp sína sparisjóði
þessa dagana og búast má við
að Glitnir og Landsbankinn hirði
eitthvað til sín á næstunni. Tími
sparisjóða á Íslandi er því lík-
lega á enda runninn.
Þessi þróun kemur ekki á
óvart en leiðinlegt að þeir hverfi
með þessum hætti; langþreyttir
og komnir að fótum fram veita
stóru bankarnir þeim náðar-
höggið einum á eftir öðrum.
TREGÐULÖGMÁL TEFJA
ÓHJÁKVÆMILEGA ÞRÓUN
Fyrir nokkrum misserum var
staðan önnur. Þá voru bankarn-
ir tilbúnir að borga talsvert fé
fyrir sparisjóðina og við það
hefðu orðið til gildir sjóðir í
þeim samfélögum sem spari-
sjóðirnir störfuðu. Nú er ekk-
ert aukreitis í slíka sjóði. Það
var átakanleg skammsýni þeirra
sem börðust gegn þessari þróun
á sínum tíma. Sorglegast í því er
að þeir sem hæst hrópuðu á þeim
tíma gerðu það í nafni andstöðu
sinnar við „græðgisvæðinguna“
og andstyggð á lögmálum mark-
aðarins í kapítalísku hagkerfi
sem Vesturlönd hafa komið sér
saman um að sé öflugasta kerfið
til verðmætasköpunar. Þannig er
það oft að tregðulögmálin gera
ekkert annað en að tefja fyrir
óhjákvæmilegri þróun og oft á
kostnað þeirra sem síst skyldi. Í
tilfelli sparisjóðanna varð töfin
á kostnað menningar- og samfé-
lagsverkefna í þeim byggðarlög-
um sem þeir starfa.
Nú eru kostirnir í mörgum
tilvikum skýrir; að renna inn í
bankana eða verða gjaldþrota
ella. Kannski er ekki ástæða til
að vera að skyggja á gleði úr-
tölumanna með því að draga
þetta fram. Tímarnir núna eru
jú þeirra hátíð.
RÝR AFKOMA AÐ FRÁDREGNU
GENGI OG VERÐBÓLGU
Uppgjör bankanna voru í stór-
um dráttum eins og við var að
búast. Fram undan er rýr upp-
skera í bankastarfsemi og vax-
andi afskriftir. Sem fyrr við slík-
ar aðstæður skiptir höfuðmáli að
skera niður kostnað, vera eins
gagnsæir í upplýsingagjöf og
kostur er og reyna að halda sjó
í gegnum öldurótið. Viðbrögð er-
lendis hafa verið þokkalega já-
kvæð hjá þeim sem dregið hafa
upp dekkstu myndina af íslensku
bönkunum. Það skiptir miklu að
fjármálakerfið haldi og bank-
arnir og hagkerfið nái að skapa
tiltrú á ný á alþjóðamörkuðum.
Sá hagnaður sem birtist á
öðrum ársfjórðungi er að mestu
leyti hland í skó og heldur engum
hita til lengdar. Ef verðbólga
og gengisfall er dregið frá, þá
er afkoman rýr hjá bönkunum,
þótt þeim takist að verja eigið
fé sitt gegn hreyfingum krón-
unnar. Krónan er sem fyrr við-
bótaráhætta í rekstri bankanna
og meðan hún er uppgjörs- og
skráningarmynt þeirra er ólík-
legt að erlend fjárfesting komi
að ráði inn í bankana. Það er hins
vegar það sem þyrfti að gerast.
Það er jákvætt að sjá að fjár-
málakerfið bregst við með hag-
ræðingu og þótt það sé dapurlegt
að endalok sparisjóðanna séu
með þeim hætti sem nú stefn-
ir í, þá er skömminni skárra
að þeir renni inn í bankana en
að þeir fari á hausinn. Gjald-
þrot íslensks banka, sama hvaða
nafni hann nefndist, yrði lík-
lega olía á eld vantrúar á fjár-
málakerfið með tilheyrandi tjóni
fyrir hagkerfið. Hagræðingar-
ferli samdráttarins er hafið og
fyrstu gjaldþrotin farin að líta
dagsins ljós. Það er leiðinlegt að
þessi veisla skuli enda svona, en
ekkert getur úr því sem komið
er hindrað að timburmennirnir
verði hastarlegir og einhverjir
munu fá delirium tremens.
GÆTI ÍSLENSKA EYÐSLU-
KLÓIN SNÚIÐ VIÐ BLAÐINU?
Hörð lending er örugg niður-
staða þessarar hagsveiflu, en
því miður er öll óvissan enn í átt
til hins verra. Ef krónubréfaút-
gefendur snúa við okkur baki í
stórum stíl er hætt við að krón-
an veikist enn frekar. Gengis-
vísitala í 180 eða 200 gæti leikið
okkur grátt.
Jafnvægi í
viðskipta-
jöfnuði gæti
orðið til þess að krónubréfa-
útgáfa haldi áfram á þeim for-
sendum að fyrr eða síðar muni
vaxtamunurinn skila þeim rétt-
um megin við núllið. Miðað við
stöðu krónunnar nú eru þeir
allir í tapi og niðurstaðan sú
að hinir háu íslensku vextir ís-
lenska yfirdráttarins hafa ekki
megnað að vinna upp lækkun á
krónunni. Íslenska eyðsluklóin,
eins og Margeir kallaði meðal-
jóninn, hefur því fengið með-
gjöf frá belgískum tannlæknum
og ítölskum ekkjum til að fram-
lengja veisluna. Spurningin nú
er hvort tapsárir endafjárfest-
ar hætta að lána íslensku eyðslu-
klónni eða þeir reyna að vinna
eitthvað af tapinu til baka.
Svo er alltaf spurning hvort
Íslendingar fari að hegða sér
ráðdeildarlega í fjármálum og
greiði niður yfirdráttinn hratt
og örugglega. Ég myndi ekki
þora að leggja minn eigin spari-
sjóð undir slík sinnaskipti. En
auðvitað kallar óvissa um fram-
tíðina á breytta og aðaldssam-
ari hegðun.
Þótt það sé dapurlegt að endalok sparisjóðanna séu með þeim hætti sem nú
stefnir í, þá er skömminni skárra að þeir renni inn í bankana, en að þeir fari á
hausinn. Gjaldþrot [...] yrði líklega olía á eld vantrúar á fjármálakerfið.
Annas Sigmundsson
skrifar
„Í sjávarútvegi þar sem starfað er við útflutn-
ing mæla engin hagfræðileg rök með því að stærð
fyrirtækja sé haldið niðri með hömlum á kvóta-
eign,“ segir Ásgeir Jónsson, forstöðumaður grein-
ingar Kaupþings. Hann telur röksemdir fyrir því
að vera með kvótaþak á sjávarútvegsfyrirtæki
hæpna.
Hann telur að á næstu árum muni hag-
ræðing halda áfram m.a. með fækkun
starfsfólks líkt og þróunin hefur verið á
síðustu áratugum. Þegar til framtíðar er
litið gætum við átt von á því að sjá ann-
ars vegar stór fjölþætt fyrirtæki og hins
vegar smá sérhæfð fyrirtæki. Á síðustu
árum höfum við sé mikla grósku í starf-
semi smáfyrirtækja í sjávarútvegi sem
hafi fundið sér margar markaðsyllur.
Aftur á móti segir Ásgeir að kvótaþak-
ið hérlendis hindri hagræðingu í grein-
inni og komi í veg fyrir breidd í rekstri.
Það hafi líka verið ein ástæða fyrir því
að stærð sjávarútvegsfyrirtækja hafi
staðið í stað á síðari árum á meðan fyrir-
tæki í mörgum öðrum greinum hérlend-
is hafi stækkað hratt.
„Sjávarútvegur verður að búa við
sömu reglur og aðrar atvinnugreinar í
landinu. Bæði hvað varðar fjárfestingar
útlendinga og hins vegar eru engin hag-
fræðileg rök fyrir því að takmarka stærð sjávar-
útvegsfyrirtækja sem selja alfarið erlendis öfugt
við það sem t.d. gerist um fákeppni á innanlands-
markaði,“ segir Ásgeir.
Hann segir að einmitt nú þegar samdráttur sé
í úthlutuðum aflaheimildum sé nauðsynlegt að
víkka kvótaþakið sem færist sífellt neðar þegar
heildarkvótinn skerðist. Það sé grunnforsenda
þess að sjávarútvegsfyrirtæki geti staðið af sér
núverandi þrengingar.
Haustið 2007 hélt Ásgeir fyrirlestur sem bar
heitið Útvegur og byggðastefna á vegum Rann-
sóknarstofnunar um samfélags og efnahagsmál
(RSE). Þar reyndi hann m.a. að svara því hvers
vegna sjávarútvegsfyrirtækin hefðu ekki leitt
útrás íslenskra fyrirtækja á síðustu árum.
Hann segir að fyrir fimmtán árum síðan hafi
bestu fyrirtæki landsins verið sjávarútvegsfyrir-
tæki. Íslendingar hafi veitt fisk með skilvirkari
hætti en flestar aðrar þjóðir. Sjávarútvegsfyrir-
tækin hafi auk þess verið lang styrkustu útflutn-
ingsfyrirtækin hérlendis sem voru í útflutningi.
Ástæður þess að þessum fyrirtækjum hafi ekki
gengið betur í útrás erlendis séu margþættar.
„Í fyrsta lagi er sjávarútvegur erlendis oft ekki
stundaður eins og venjuleg atvinnugrein heldur er
hann seldur undir ýmis konar pólitísk höft. Erfitt
getur reynst að yfirfæra íslenska þekkingu inn á
ný svæði eins og var t.d. í Rússlandi . Þar þurfti
að eiga við ýmis stjórnmálaleg vandræði sem var
mjög erfitt að eiga við. Það var líka verið að reyna
að kaupa slæm fyrirtæki og laga þau.
Það reyndist einnig erfitt,“ segir Ás-
geir.
SLÆM VAXTASKILYRÐI
Flest sjávarútvegsfyrirtæki hérlend-
is fóru af hlutabréfamarkaði á árunum
2003 og 2004. „Fyrirtækin náðu ekki að
vaxa með þeim hætti sem þarf til þess
að geta verið á hlutabréfamarkaði. Þar
er alltaf gerð aukin krafa um markaðs-
virði og seljanleika hlutabréfanna,“ segir
Ásgeir. Hann segir að áhugi á þeim hafi
ekki verið mikill á markaðinum meðal
hlutabréfafjárfesta.
Ásgeir segir að núverandi kvótakerfi
sem byggist upp á því að þeir hæfari
kaupi upp kvóta þeirra sem ekki standi
sig, sé hagkvæmt en þeir sem fari úti úr
greininni bera samt mest út býtum fyrst
í stað. Hagræðing sem var í kringum
1990 þegar fyrirtæki voru að kaupa upp
kvóta hafi því verið mörgum fyrirtækjum mjög
kostnaðarsöm og endurspeglast í fremur háum
skuldum í greininni.
Hann segir að þar sem úthlutaður afli minnki
stöðugt á milli ára grípi útgerðir til þess að kaupa
stöðugt meiri kvóta og hann sé dýr. Hagræðing
verði því hæg auk þess sem þessi atvinnugrein
sitji stöðugt undir pólitískum árasum um upptöku
kvótans – jafnvel þó hann hafi verið keyptur fullu
verði fyrir opnum tjöldum.
Auk þess segir Ásgeir að aðilar sem hafi verið
keyptir út úr greininni hafi verið nokkuð áberandi
á íslenskum hlutabréfamarkaði.
„Segja má að eignastýring hérlendis hefji starf-
semi sína með kvótapeningum í kringum árið
1990. Þá eru aðilar sem selja sig út úr greininni og
hefja aðrar fjárfestingar,“ segir hann.
Eitt þekktasta dæmið er líklegast Atorka, félag
sem Þorsteinn Vilhelmssson stofnaði eftir að hafa
selt sig út úr Samherja, sem breyttist úr því að
vera upphaflega fjárfestingafélag í sjávarútvegi
yfir í það að vera alhliða fjárfestingarfélag.
Kvótaþak hamlar
vexti sjávarútvegs
ÁSGEIR JÓNSSON
Tölvuframleiðandinn Lenovo
leggur mikla áherslu á gæða-
prófanir í framleiðslu á tölvubún-
aði sínum. Björn Birgisson, yfir-
vörustjóri hjá Nýherja, heimsótti
höfuðstöðvar Lenovo í Peking og
komst að því að þar eru tölvurnar
frystar, hristar, hitaðar, fallpróf-
aðar og látnar verða fyrir elding-
um í gæðaprófunum.
Björn segir að Peking sé engu
lík og hafi hún tekið stakkaskipt-
um í undirbúningi fyrir Ólymp-
íuleikana þar sem uppbygging
er gríðarleg. „Í borginni mætist
nútíminn og svo aldagamall lífs-
stíll Kínverja og það var virkilega
gaman að sjá hvernig hlutir hafa
breyst í þeim mikla hagvexti sem
einkennt hefur kínverskan efna-
hag síðustu ár,“ segir hann.
Björn segir að heimsókn til
Lenovo sé mjög áhugaverð og
hafi ferðalangar fengið að kynn-
ast þeim metnaði sem einkenn-
ir Lenovo og hvernig hið rót-
gróna kínverska fyrirtæki hafi
orðið alþjóðlegt heimsfyrirtæki á
nokkrum árum.
„Þeir státa af 37 prósent mark-
aðshlutdeild í Kína og þekkja
þann markað gríðarlega vel.
Þar fengum við að sjá hvern-
ig Lenovo prófar búnaðinn og
státa þeir af mestu gæðapróf-
unum sem svona tölvubúnaður
fer í gegnum þar sem tölvur eru
frystar, hristar, hitaðar, fallpróf-
aðar og látnar verða fyrir elding-
um ásamt fjölda annarra próf-
ana. Það var sérstaklega áhuga-
vert að koma inn í fullkomlega
hljóðeinangrað herbergi þar sem
þeir mæla hávaða í tölvum. Her-
bergið hvílir á gormum og er
aðeins 12dB „hávaði“ inni í því
sem er nær algjör þögn en slíkt
er ekki hægt að upplifa á mörg-
um stöðum í heiminum,“ segir
Björn.
Þá var haldið í verksmiðju sem
framleiðir borðtölvur þar sem
fjöldi færibanda snýst nánast
allan sólarhringinn.
„Það er athyglisvert að vita að
svona verksmiðja getur fram-
leitt ársþörf Íslendinga á tveim-
ur dögum. Í lok framleiðslufer-
ils eru allar tölvur látnar ganga í
sérstökum hitaklefum sem trygg-
ir að það fara engar vélar með bil-
unum eða göllum til viðskiptavina
og er bilanatíðni þeirra með því
lægsta sem gerist,“ segir hann.
Lenovo framleiðir meðal annars
ThinkPad-fartölvur en fyrirtækið
tók við framleiðslunni úr höndum
IBM fyrir nokkrum árum.
„Hönnun á fyrstu ThinkPad-
vélunum, undir merkjum IBM,
fór fram í Japan og á uppruna
sinn að rekja til nestisboxa sem
Japanar nota gjarnan, Shokado
Bento. Nafnið ThinkPad kemur
frá lítilli minnisblokk sem á stóð
Think og slíka fengu viðskiptavin-
ir IBM að gjöf enda kjörorð IBM,“
segir Björn.
Eldingum skotið í
tölvur í prófunum
Í HLJÓÐEINANGRUN Hljóðeinangrað prófanaherbergi Lenovo hvílir á
gormum og er aðeins 12dB „hávaði“ í því sem er nær algjör þögn.