Tíminn - 19.02.1982, Blaðsíða 4

Föstudagur 19. febriiar 1982
aldarafmæli samvinnuhreyfingarinnar á Islandi
■ „Gildi samvinnuhreyfingar-
innar er auðvitað geysilega mikið
fyrir islenskt þjóðlif. Þegar við
litum til baka yfir þetta hundrað
ára skeið þá dylst engum að sam-
vinnuhreyfingin hefur átt einna
drýgstan þátt i þvi að skapa það
þjóðfélag, jöfnuðar og velsældar,
sem við búum við i dag. Oki kaup-
mannavaldsins var hrundið af
þjóðinni, og hún komst i þá að-
stöðu aö geta notið sæmilegra
verslunarkjara. Það hefði ekki
tekist nema fyrir forgöngu kaup-
félaganna. 1 stað þess að hagnað-
ur af verslun lagðist á fárra
hendur og fluttist jafnvel úr landi,
staðnæmdist hann nú á hverju fé-
lagssvæði og var þar varið til
uppbyggingar og almannaheilla.
Þó var hitt miklu meira um vert
hversu heillavænleg hin félags-
legu áhrif voru sem samvinnu-
hugsjónin hafði i för með sér og sú
vakning i þjóðlifinu sem af þvi
hlaust. Almenningur á Islandi
komst að raun um það að með
samvinnu og samhjálp var hægt
að lyfta hverju Grettistakinu af
öðru. Samvinnumenn mynduðu
Framsóknarflokkinn sem alla tið
frá stofnun hefur verið brjóstvörn
samvinnuhugsjónarinnar, sam-
hjálpar og manngildis. Flest af
þvi sem best hefur tekist i þjóðfé-
laginu undanfarin hundrað ár
tengist þannig þessari upp-
sprettu,” sagði Páll Pétursson,
formaður þingflokks Framsókn-
armanna, þegar Timinn spurði
hann um gildi samvinnuhreyfing-
arinnar fyrir islenskt þjóðlif.
— Hver finnst þér vera staða
samvinnuhreyfingarinnar núna?
„Staða samvinnuhreyfingar-
innar er sterk, en gæti þó verið
miklu sterkari. Rekstrarform
samvinnufélaganna hentar miklu
viðar i þjóðfélaginu heldur en
ennþá er almennast. Samvinnu-
rekstur hefur ýmsa veigamikla
kosti fram yfir hlutafélagarekst-
„Manngildid
ofar
auðgildinu/’
segir Páll Pétursson, formaður
þingflokks framsóknarmanna,
um samvinnuhreyfinguna
ur, m.a. aö áhrif einstaklinganna
við ákvarðanir fara ekki eftir
hlutafjáreign þeirra, og komum
við þá aftur að þvi að samvinnu-
menn setja manngildið ofar auð-
gildinu.”
— Finnst þér samvinnuhreyf-
ingin gegna sama hlutverki nú og
fyrr á árum?
„Það ætti hún að gera. Land-
búnaður á Islandi byggist mjög á
samvinnuhreyfingunni og þar
sem mest öll afurðasala fer fram
á samvinnugrundvelli og lang-
mest af aðkeyptum aðföngum er
aflað með samvinnusniði. Þá má
nefna hina viðtæku og hagkvæmu
bankaþjónustu sem innlánsdeild-
ir margra kaupfélaga reka.
Bændur hafa allra manna best
komið auga á kosti samvinnunnar
og séð sér hag i að þróa hana. Og
ég hika ekki við að fullyrða að án
samvinnu væri ekki rekinn á
Islandi blómlegur landbúnaður i
dag. Dreifbýlisverslun byggist
raunar að mjög miklu leyti á
samvinnufélögunum, en á ýms-
um sviðum þyrfti þó að koma við
miklu meiri samvinnurekstri.”
— Finnur þú samvinnuhreyf-
ingunni eitthvað til foráttu?
„Það er ekki margt sem með
rökum er hægt að álasa islenskri
samvinnuhreyfingu fyrir á þess-
um timamótum. Langflest er i
ágætu horfi. Samvinnufélögin
ættu þó i ýmsum tilfellum að hafa
með höndum stærri hluta verslun-
ar, sérstaklega i þéttbýlinu við
Faxaflóa. Þau ættu að geta boðið
vöru á hagstæðara verði en stór-
mangarar i Reykjavik og ættu að
keppa markvissar að þvi. Þá held
ég að gildi samvinnuhugsjónar-
innar mætti bera mikið oftar á
góma sumra forvigismanna
■ Páll Pétursson, formaður
þingflokks Framsóknarflokksins.
hreyfingarinnar og jafnframt
mætti þeim vera ennþá ljósara,
að samvinna er pólitik og án öfl-
ugrar brjœtvarnar á stjórnmála-
sviði yrði að henni kreppt. Þeirr-
ar brjóstvarnar er ekki að leita
hjá kaupmannavaldi eða þjóðnýt-
ingarmönnum. Samvinnuhreyf-
ing án stjórnmálaþátttöku yrði
eins og geltur hestur,” sagði Páll
Pétursson. —Sjó.
„Hefur lyft Grettistaki
í íslensku þjódlífi/’
segir Sighvatur Björgvinssonr alþingismaður,
um samvinnuhreyfinguna
■ „Samvinnuhreyfingin hefur
ásamt verkalýðshreyfingunni, en
þetta eru sambærilegar félags-
málahreyfingar, lyft Grettistaki i
islensku þjóðlifi og orðið til mjög
mikilla breytinga og umbóta. Hún
hefur i senn markað ný spor i at-
vinnumálum þjóðarinnar, orðið
islenskri bændastétt til stórkost-
legrar upplyftingar, og ennfrem-
ur valdið gerbreytingu i verslun-
arháttum öllum,” sagði Sighvat-
ur Björgvinsson, formaður þing-
flokks Alþýðuflokksins, þegar
Timinn spurði hann um gildi
samvinnuhreyfingarinnar fyrir
islenskt þjóðlif.
— Hver finnst þér vera staða
samvinnuhreyfingarinnar núna?
„Ef litið er til kaupfélaganna,
þá eru þau ákaflega missterk.
Sterkust virðast þau vera, þar
sem þau hafa auk hefðbundins
verslunarreksturs, einhverja um-
fangsmikla atvinnustarfsemi
með höndum. Ekki sist við sjáv-
arsiðuna. Hinsvegar virðast
kaupfélögin sem eingöngu hafa
verslunarstörf með höndum
standa mjög veikt. Ef litiö er á
hreyfinguna sem heild, þa njóta
litlu kaupfélögin sem veikum fót-
um standa, þess stuönings sem
þau fá frá hreyfingunni allri. En
samvinnuhreyfingin er einhver
öflugustu samtök á tslandi, og
jafnvel þótt viöar væri leitað.
Samvinnuhreyfingin er þvi mjög
sterk, þó svo að ýmis kaupfélög
eigi i vök aö verjast.”
— Finnst þér hlutverk hreyfing-
arinnar hafa breyst á 100 árum?
„Að sjálfsögðu hefur hlutverk
hreyfingarinnar breyst á hundrað
árum. Og það mjög mikið, alveg
eins og hlutverk verkalýðshreyf-
ingarinnar hefur breyst. Meðal
annars vegna þess aö samvinnu-
hreyfingin hefur átt þátt i þvi að
breyta þvi þjóöfélagi sem við bú-
um viö. Ýmis baráttumál hafa
breyst m.a. fyrir tilverknað henn-
ar sjálfrar. Nú, það virðist vera,
a.m.k. nú á siðari árum, að sam-
vinnumenn hafi mikinn áhuga á
þvi aö aðlaga hreyfinguna og bar-
áttumál hennar þessum breyting-
um. Það hefur verið gefin út ný
stefnuskrá og átt sér stað miklar
umræður um þessi mál meðal
samvinnumanna. Ég tel að það sé
merki þess að samvinnuhreyfing-
in, eins on margar aðrar
hreyfingar, er i stöðugri endur-
nýjun. Ég, óska þessvegna sam-
■ Sighvatur Björgvinsson, Al-
þingismaður.
vinnumönnum alls góðs og vona
að þeim gangi sem best að aðlaga
sig nýjum aðstæðum.”
— Ef eitthvað, hvaö er það sem
þú finnur henni til foráttu?
„Það sem ég finn samvinnu-
hreyfingunni til foráttu, er það,
að i atvinnustarfseminni sem hún
rekur, þá er viða orðið mjög langt
á milli samvinnumannanna,
þ.e.a.s. félagsmannanna, og
þeirra sem stjórna þessu volduga
atvinnufyrirtæki. Ég tel nauðsyn-
legt að, með sama hætti og i
verkalýðshreyfingunni, beri að
stórauka lýöræði i hreyfingunni,
gera félagsmenn samvinnufélag-
anna mun virkari i ákvarðana-
tökum. Ég veit að þetta er eitt af
þvi sem samvinnumenn ræða.
Þeir hafa t.d. lýst miklum áhuga
á auknu atvinnulýöræði og ég styð
þá mjög eindregið. Og fagna þvi
aö fá liöveislu frá samvinnu-
mönnum i baráttu fyrir auknu
lýðræði, sem við Alþýðuflokks-
menn höfum mjög barist fyrir
bæði á Alþingi og annarsstaðar,”
sagði Sighvatur Björgvinsson.
— Sjó.