Tíminn - 19.02.1982, Blaðsíða 12

Föstudagur 19. febrúar 1982
aldarafmæli samvinnuhreyfingarinnar á íslandi

Ein merkasta heimild um
Kaupfélag Þingeyinga fyrstu 50
árin er félagsblað þess, Öfeigur,
og er vel við hæfi að minnast
þessa merka rits, nt^ á 100 ára af-
mæli félagsins. Gripum við þvi
niður i Sögu Kaupfélags Þingey-
inga sem út kom á 60 ára afmæli
K.Þ. 1942ogsjáum hvað þar segir
um blaðið, sem veitir gleggri
hugmynd um þann aldaranda og
andrúmsloft, sem K.Þ. óx upp i,
en nokkur reikningsleg skilriki
eða fundargerðir geta gert:
„Öfeigur hóf göngu sina i febrú-
ar 1890. A þeim misserum var
vorgróður mestur i Kaupfélagi
Þingeyinga. Hörð styrjöld var af-
staðin, meö ótviræðum sigri á
þess hlið. Hikið og fálmiö, sem á
ýmsan hátt einkenndi viðskipti og
aðsins, og hér var tilgangurinn og
hvötin sú sama: að vekja og
fræða. Fer vel á að birta hér for-
málsorð ritstjórnarinnar i 1. tölu-
bl. Ófeigs en þau eru á þessa leið:
„Neyðin kennir naktri konu að
spinna”. Neyðin kennir mörgum
fleirum að spinna, þó það sé eigi
margir, sem spinna silki. Hún
hefir kennt mönnum margt af
þvi, sem gott er og gagnlegt i
heiminum. Margir hugvitsmenn
og máttviðir framfaranna hafa út
úr neyðinni spunnið öfl náttúr-
unnar inn i fullnægingu mann-
legra þarfa. En neyðin hefir
kennt mönnum fleira en að spinna
sinn þáttinn hver. Hún hefir kennt
þeim að leggja þættina saman, aö
sameina kraftana, sameina hug-
sjónir og eftirlanganir, að vekja
upp sofin öfl og hrinda þeim á
stað, hrinda þeim áfram gegn
tálmunum andlegrar og fjár-
munalegrar ánauðar.
spyrna gegn ánauð, ofriki og af-
vegaleiðslu hinnar dönsku sel-
stöðu hjá oss, hún hefir kennt oss
að sameina krafta vora, og það er
vonandi að hún kenni oss, að
sniða oss stakk eftir vexti.
Verzlunaraðferðin hjá oss hefir
eigi verið stakkur eftir vorum
vexti.heldur þeirra, sem eru bún-
ir að venja sig á að lifa af einok-
uðum ágóða. Vér þurfum sjálfir
að velja oss efnið i stakkinn, og
sniða hann, þá er meiri von, að
hann verði oss aö sönnu liði.
1 þessa stefnu viljum vér að
blaðið Ófeigur beini mönnum og
væntum að sem flestir góöir
drengir i félaginu verði þvi og oss
til fulltingis. Ef félagsmenn rita
upp hugsanir sinar viðvikjandi
kaupskap og kaupfélagsskap, og
senda blaði þessu, vonum vér að
engin feigð kalli aö þvi, og að það
beri nafn með rentu.”
1 ritstjórn Ófeigs hin fyrstu ár
Jónssonar af Ófeigi, samstætt og
vandlega innbundið, gáfu erfingj-
ar hans K.Þ. eftir Benedikt lát-
inn. Er þaö eintak allt með rit-
hönd hans, og mun vera'hið eina,
sem til er alveg samstætt.
Efni blaðsins varð þegar i önd-
verðu mjög margþætt. f hinum
fyrstu árgöngum ber mest á al-
mennt fræðandi hugvekjum um
félagsleg málefni og skipulag,
bæði i verslun og fleiru. Birtist
sumt af þeim siðar i „Timariti
kaupfélaganna”, og þá i fyllra
formi. Þá flutti og blaðið ýmsar
ritgerðir um nýmæli eða
breytingar á skipulagsatriðum
félagsins, og svo um skipulags-
framkvæmdina sjálfa á hverjum
tima. Urðuoft, bæði fyrr og siðar,
lagnvinnar ritdeilur um þau efni i
Ófeigi. Voru það alljafnan fræði-
legar rökræður, þó fast væri á
málstað haldið og er enginn vafi
á, að þær hafa mjög orðið til að
segja, að hver sá félagsmaður,
sem að staðaldri fékk Ófeig i
hendur, — en af blaðinu gekk eitt
eintak um hverja deild félagsins
— gæti fylgst með stóru og smáu i
félagsskapnum, þó hann sæti
heima. En lestur blaðsins mun, ei
að siður, hafa stutt að þvi, að
menn sæti ekki heima, þá er til
funda var kvatt i deildunum. Var
það jafnan svo, eins og fram er
tekið á öðrum stað, að öll þau
málefni, er til ákvörðunar áttu að
koma á fulltrúafundum, og
nokkru verulegu þóttu skipta,
voru lögð fyrir deildafundi. En
áður höfðu þau jafnan verið rædd
i Ófeigi, eða lögð þannig til hæfis
þar, að allir félagsmenn áttu að
hafa getað hugleitt þau, áður en á
deildafundi var komið. A þennan
hátt varð blaðið, öðru fremur, til
að byggja og treysta grundvöll að
heilbrigðri 1 lýðvaldsframkvæmd
i félaginu.
MÓfeigur” - fyrsta félagsblad K.Þ.
athafnir félagsins hin fyrstu ár,
var horfið, en ákveöin sókn að
föstu marki orðin óhvikul stjórn-
arstefna hjá forvigismönnum fé-
lagsins. Ný verkefni voru ýmist
hafin eða ráðin til framkvæmda
(söludeild, sparisjóður ofl.) öll
barátta var þó ekki úr sögunni.
Annars vegar voru keppinaut-
arnir, sem hvergi hlifðust ráða til
að niða skóinn niöur af félaginu
þó sýnt væri, aö þeir gætu eigið
ráðið niðurlögum þess. Hins veg-
ar tortryggni og tómlæli ýmissa
héraösmanna um félagsskapinn,
bæði þeirra, sumra hverra, er i
honum stóöu, og svo hinna, er enn
voru fyrir utan. Þörfin fyrir mál-
gagn, er næði almennt til héraðs-
manna á félagssvæðinu, var þvi
allbrýn, enda var ekkert hik haft
á um það að hleypa blaðinu af
stokkunum, eftir að tiilaga var
komin fram um það. Framarlega
i baráttuliði K.Þ. stóðu þá margir
menn, sem þjálfazt höfðu til rit-
starfa við útgáfu sveitablaða um
mörg ár i ýmsum sveitum hér-
Það hefir lengi veriö á orði, að
ekki hafi önnur meiri ánauð, kúg-
un og ófarsæld gengiö yfir vort af-
skekkta land, en hin alræmda
„verzlunareinokun”, og þó nú
eigi aö heita „frjáls verzlun”, þá
þykir þó lifa i gömlum kolum svo
sem dæmin sanna. — Hér i Þing-
eyjarþingi hefir enn eimt eftir i
hinum gömlu kolum. Og það er
varla efamál, aö hin almenna
neyð, sú neyð, að búa við slikt,
beindi mönnum til nýrra úrræða.
Það þurfti einhver að færa kaup-
mönnum heim sanninn um það,
að kröfur þeirra til fátæks al-
mennings, væri helzt til rikilátar,
þótt vaninn helgaði þær, ekkert
siður, en þegar Ófeigur i Skörðum
reið heim til Guðmundar hins
rika. Þetta hlutverk hefir kaupfé-
lagið þegar leyst. En Ófeigur
gerði enn meira. Hann sýndi Guð-
mundi hnefa sinn, hinn mikla, og
sýndist þá Guðmundi ráðlegast
að sitja eigi i sæti hans.
Hér er óleyst hlutverk.
Neyðin hefir kennt oss að
voru þeir Pjetur á Gautlöndum,
Benedikt á Auönum, og Arni
prófastur Jónsson á Skútustöð-
um. Brátt tók þó Sigurður á Yzta-
felli viðaf hinum siðastnefnda, og
var hann ásamt tveimur þeim
fyrstnefndu, i ritstjórn blaðsins
allt fram um 1908, að Benedikt
var einum falin ritstjórnin. Hafði
hann siðan það starf á hendi með-
an Ófeigur kom út, eða fram á ár-
ið 1931. Kom þvi út 41 árgangur
af blaðinu.
Ófeigur kom út i skrifuðum
heftum, mismunandi að stærð,
eftir þvi, sem efni lá fyrir. Svo
var og með útgáfu blaðsins, að
hún var eigi fastbundin vissum
tima. Fimm hinir fyrstu árgang-
ar blaðsins voru að samtöldu 40
arkir i 8 blaða broti, og mun það
hafa verið mest útgáfa, til jafnað-
ar um svo mörg ár. Sama arka-
fjölda ná þó ýmsir einstakir ár-
gangar siðar, þegar sérstök
áhugaefni, eða ágreiningsmál,
voru á döfinni. Alls komu út af rit-
inu 367 arkir. Eintak Benedikts
skýrafyrir félagsmönnum mark-
mið félagsins og verkefni, og svo
hitt, hvað best myndi henta um
skipulag þess. Næst má nefna
það, er föst venja komst á um að
blaðið flytti, en það var t.d.
fundargerðir fulltrúaráðsins,
fyrirmæli félagsstjórnar og fram-
kvæmdastjóra, breytingar laga
og reglugerða i félaginu, fréttir
um vörusölu og vörukaup, og i
sambandi við það, verðlagsskrár
og áætlanir þær um verðlag, sem
viðskipti hvers félagsmanns voru
byggð á. Þá birtist i blaðinu, oft
og einatt, margvislegur fróð-
leikur um félagsviðskiptin s.s. á-
grip af rekstrar- og efnahags-
reikningum, skýrslur um sjóð-
eignir, skuldir og innstæður i
deildum, viðskiptaveltu og gjald-
eyrismagn. Enn má nefna það, að
ósjaldan flutti Ófeigur fróðleiks-
mola og upplýsingar um sam-
vinnufélagsskap i útlöndum, þvi
snemma gerðist K.Þ. kaupandi
að dönskum og enskum timarit-
um um þau efni. Má i stuttu máli
Ófeigur hætti að koma út
snemma á ári 1931, enda var þá
ritstjórinn að vonum tekinn að
þreytast. Eigi undu félagsmenn
þvi þó lengi, að ekkert blað kæmi
út á vegum félagsins. Var þvi
tveim árum siðar (1933) hafin út-
gáfa fjölritaðs blaös, er nefnist
Boðberi K.Þ., og hefir útgáfa þess
haldist siðan. Er það sent ókeypis
á hvert heimili, þar, sem félags-
menn eiga heima, einn eða fleiri.
Efni blaðsins er á marga lund á-
þekkt þvi, sem Ófeigur flutti.
Kostnaðar vegna um útgáfu fær-
ist þó blaðið undan að flytja nema
stuttar ritgerðir, en leggur meiri
áherslu á, að flytja fréttir, til-
kynningar og fróðleik. Útgáfan er
ekki timabundin, en fer eftir þvi,
sem tilefni gefast.
Sérstakt ársrit gaf K.Þ. út um
nokkur ár, eða frá 1917-1929. Birt-
ist þar ýmislegur fróðleikur um
störf félagsins, samandreginn,
öllu fyllri en Ófeigur hafði getað
flutt áður. Ennfremur ýmsar
hugvekjur um almenn félagsmál.
KAUPFÉLAG
E YFIRÐIN GA
sendir
Kaupfélagi Þingeyinga og Sambandi
íslenskra samvinnufélaga
bestu árnaðaróskir í tilefni af
merkisafmæli þeirra þann 20. febrúar
og þakkar heilshugar áratuga heilladrjúgt
framlag til eflingar samvinnustarfi á íslandi
Kaupfélag Eyfirðinga