Tíminn - 29.04.1982, Síða 11

Fimmtudagur 29. april 1982
15
menningarmál
Sýning á verk-
um Höskuldar
Björnssonar
■ Gunnar Dal
Öld sagt til
syndanna
HÖSKULDUR BJÖRNSSON
Úr fórum fjölskyldunnar
Kjarvalsstaöir
17. april — 2. mai 1982
139 myndir unnar með margvis-
legum efnum.
Opið á venjulegum timum.
Höskuldur Björnsson
■ Það er dálitið um það núna, að
efnt er til sýningar á verkum lát-
inna listamanna og er það vel. Og
reyndar bráðnauðsynlegt til þess
að sérhverri kynslóð gefist kostur
að sjá hvað unnið var i landinu
áður. Þegar myndlistarmenn
■ Höskuldur Björnsson,
listmálari (1907-1963)
falla frá, vill oft fara svo að
myndir þeirra sjást sjaldan á
sýningum, ef frá eru talin mynd-
verk i opinberum söfnum.
Þó er þetta vitanlega misjafnt
og fer eftir ýmsu. Og það var svo
timabært að fá nú stóra sýningu
með verkum Höskuldar Björns-
sonar,
Höskuldur var fæddur árið 1907
i Dilksnesi i A-Skaftafellsýslu og
hann lést árið 1963, eða fyrir tæp-
um tveim áratugum.
Höskuldur lærði teikningu hjá
Rikharði Jónssyni myndhöggv-
ara innan við tvitugt, og hann
naut einnig tilsagnar Jóns
Stefánssonar, listmálara. Hann
var búsettur á Dilksnesi og á Höfn
i Hornafirði til ársins 1946, er
hann fluttist i Hveragerði, en um
þær mundir voru þar búsettir all-
margir listamenn, skáid, ljóð-
skáld og málarar.
Höskuldur Björnsson fór þvi
nokkuð óvenjulega leið. Að visu
hafa myndlistarmenn reynt að
setjast að úti á landi samanber
þegar Gunnlaugur Scheving setti
sig niður á Seyðisfirði. Og ekki
veit ég hvers vegna Höskuldur
Björnsson kaus Hornafjörð og
Hveragerði til fastrar búsetu. En
það er kannske einmitt þess
vegna sem svo augljós vinátta við
náttúruna og útilif kemur fram i
myndum hans.
Hann málar fugla. Liklega
þekktastur fyrir þær myndir,
sveitabæi og fjöll. Hann fór þvi
sinar eigin leiðir i mörgu tilliti.
Höskuldur lifði að verða
þjóðkunnur myndlistarmaður og
hann sýndi i Reykjavik, Kaup-
mannahöfn, Osló, Bergen, Sel-
fossi og i Hveragerði. Myndir
hans prýða nú opinber söfn og eru
til viða á heimilum, og þykja þar
kjörgripir.
Sýningin
Sýningin á Kjarvalsstöðum ber
heitið Úrfórum f jölskyldunnarog
þá telur maður að þarna séu
komnar saman óseldar myndir er
hann lét eftir sig og myndir er
hann hafði gefið fjölskyldu sinni.
Þetta er að vissu leyti ágæt leið
til aðkynna málara, en þó ekki sú
besta. Málarar selja oft bestu
myndir sinar, eða flestir gjöra
það og það sem eftir verður er oft
það eitt sem óselt var. Þó hafa fá-
einir málarar þann sið að stinga
undan góðum hlutum. Myndir er
þeir töldu vissara að eiga sjálfir.
En á þetta er minnst, vegna þess
að auðvitað ber sýningin þess
merki, að ekki eru fengnar
myndir ofan af veggjum frá öðru
fólki. Þvi vantar mikið á að
þarna sé Höskuldur Björnsson
sýndur með fullum styrkleika ef
svo má orða það.
Við skoðun á sýningunni þá
kemur i ljós sem reyndar var vit-
að fyrir að honum lét vatnslitur-
inn einna best, enda þótt maður
hafi séð margar góðar oliumyndir
lika eftir Höskuld.
Á sýningunni að Kjarvals-
stöðum eru margar listilega vel
gjörðar myndir og þær sem
mesta athygli mina vöktu, voru
þessar: no 4.Frá Hornafirði, 18.
Tungulækur, 43. Búrfell, 52. Frá
Grundarfirði, 54. Loftstaðir, 67.
Æðarkolla með unga 8. Frá
Hornafirði og 105. Útilega.
En öðrum þræði eru þessar
myndir nefndar, þvi þær fara svo
nærri þeirri mynd er maður hafði
fyrir sér af lifsverki Höskuldar
Björnssonar.
Aðeins tvær myndir eru þó frá
Þorlákshöfn ef ég hefi tekið rétt
eftir en þó er undirrituðum kunn-
ugt um að Höskuldur málaði tals-
vert þar — og seldi.
Þá eru teikningar hans einnig
frábærar, bæði kritarmyndir og
pensilteikningar. Oliumálverkin
standa öðrum verkum nokkuð að
baki.
Kristjánfrá Djúpalæk var sam-
tiða Höskuldi og Hallfriði Páls-
dótturkonuhans i Hveragerði um
11 ára skeið. Hann ritar i
sýningarskrá meðal annars á
þessa leið og undir það geta allir
tekið:
„Höskuldur átti bæði hagar og
hlýðnar hendur er gerðu honum
hvert verk létt og hann átti óvenju
skarpa sjón á töfra umhverfis
sins i náttúru og mannlifi. Hvort
tveggja var forsenda þeirra lista-
verka er eftir hann liggja. Við
sjáum nokkur af þeim hér.
Hann var vissulega háður þeim
annmörkum i eðli flestra lista-
manna að vera timunum saman
afhuga vinnu við listsköpun eink-
um ef hann fann sig knúinn til að
sinna henni, t.d. ljúka verki sam-
kvæmt pöntun. Starfshvötin varð
að koma innanfrá og er hún
vaknaði varð honum furðulega
mikið úr verki. Þó var aldrei
slakað á fullkominni trúmennsku
við listina. Og á stund náðarinnar
skóp hann mikil listaverk. Það er
hin mikla umbun og hamingja
hvers listamanns og þeirra er
næstir standa.
Arið 1957 fórum við hjón ásamt
Höskuldi og konu hans, Hallfriði
Pálsdóttur, norður um land á bif-
reiðum okkar og siðan austur á
hinar undur fögru æskustöðvar
hans i Hornafirði. Við dvöldum
þarna vikutima i sumarsól og á
þessum dögum fannst mér ég öðl-
ast nýjan skilning á manninum.
Höskuldi og list hans. Mér þótti
sem ólýsanleg fegurð þessa
héraðs vekti að baki allra verka
hans.mjúkar linur nesja og voga
með fuglinn i fjörunni naktir tind-
ar i nánd og hrikaleg snjófjöllin i
fjarska ásamt sjálfu úthafinu
handan sandrifjanna. Lista-
maðurinn og verk hans tóku birtu
sina og svip frá æskustöðvunum
og þvi góða mannlifi er slikt um-
hverfi skapar. Þessu öllu unni
hann lika heilum huga”.
Það ætti raunar að vera óþarfi
að hvetja fólk til þess að láta ekki
þessa sýningu fram hjá sér fara,
ef kostur er. Þvi Höskuldur hefur
það mikla sérstöðu sem mynd-
listarmaður, að áhugavert er.
ÖLD FIFLSINS
Ljóð
Gunnar Dai.
Vikurútgáfan
Guðjón Eliasson
Reykjavik 1981
Ort um vanda heimsins
Mörgum þykir hálf draugalegt
i heiminum núna. Einhver óskil-
greindógn vofir yfir og er þá ekki
átt við þær staöreyndir einar, aö
menn geta nú eytt jörðinni allri,
ef þeim sýnist svo. Til þess eiga
þeir nægjanlegt magn af kjarn-
orkuvopnum og af eitri. Fólk get-
ur átt von á heimsendi svo aö
segja hvaða dag sem er.
Það er þvi ekkert undarlegt,
þótt þau skáld okkar er fást við
heimspeki, yrki nú um heiminn
allan um það sem aflaga fer. Um
allan þennan sársauka er þv'i
fylgir aö vera maður á öld fífls-
ins, eins og Gunnar Dal nefnir
vora öld.
Um skáldið og rithöfundinn
Gunnar Dal er ekki nauðsynlegt
að skrifa mikiö. Hann er frægðar-
maður i bókmenntum og eftir
hann liggja tugir verka, ljóð,
skáldrit og heimspekirit. Og nú
hefur hann sent frá sér ljóðabók-
ina öld fiflsins og hann byrjar bók
sina svona:
Þú áratugur
okkar týndu drauma,
sem upplausn hverri
gefur lausa tauma.
Mun fiflsins öld
ei frelsi sinu tapa
og flestar Staðieysur
aðlokum hrapa
Öld fiflsins
Ljóðabókin öld Rflsins er rúm-
lega eitt hundrað blaösiöur að
lengd, og þar er fjallað um heim-
inn. Af nöfnum kvæöanna má
nokkuö ráða um innihaldiö: öld
fiflsins, Velferð, Brauö og stein-
ar, Valdsins menn, Pol Pot, Eyði-
merkurganga, Khadafy, Dauði
prinsessu, Ljóö um vitiö, öryggið,
auðlegðina, frelsið, ástina og Vor
i maibikisvoeitthvaösé upp taliö.
Gunnar Dal gengur þarna
hreint til verks. Hann reynir ekki
aö hengja kvæöi sin á einhverja
lyri'ska snaga og hagræöa rimsins
vegna. Þetta eru fáorð ljóð sem
einkum eru borin uppi af
staöreyndum, og einhvern veginn
finnst mér ein visa i þessari bók,
lýsa efnihennar, en hún er iSöng-
ljóði um vinstrisinnaöan hug-
sjónamann:
En fánýt gleði
finnst mér bylting sú
Þvf fýrsta máltiö hennar
yröir þú.
Það erað visu ekki ný kenning,
að byltingin étur oft börnin sin, en
nú hefur þessi hugsun fengið nýtt
samhengi. Menn ráða ekki lengur
feröinni, hvorki austan hafs, né
vestan. Heimurinn er byrjaður aö
stjórna sér sjálfur, byssurnar
farnar að skjóta sjálfar eins og
Jónas frá Hriflu orðaði það.
Ekki skal ég segja um það,
hvort þessi litla bók Gunnars Dal
breytir heiminum verulega,
fremur en sú ályktun miöstjórnar
Framsóknarflokksins á dögun-
um, að hann, flokkurinn, ætti að
hafa frumkvæði i aö koma i' veg
fyrir kjarnorkustyrjöld. En
hverjum manni er bók Gunnars
Dal góð lesing, þvi menn vita
meira um sjálfan sig,um heiminn
og alla skelfinguna á eftir.
Frá sjónarmiöi ljóðlistarinnar,
eða bókmenntanna, þótti mér
kvæðiö um Helga Péturss. áhuga-
verðast. Manninn sem enginn
hefur skiliö, en þaö er svona:
Til undrunar
ég ævinlega finn,
er upp ég lit
i næturhimininn.
fcg veit að þú
átt sjáifur sama draum,
þvi saman fljótum við
i timans straum.
Þér fleiri stjörnur
ekkert auga leit.
Þær allar gefa þér
sin fyrirheit.
Vor fagra jörð
þin vagga var og er.
Hún von um nýja heima
gefur þer.
Og kornabörn
þau vaxa vilja enn.
Og vöggu sína
yfirgefa, — menn.
Og einhvers staðar
auðnarstjarna skin
sem einhvernti'mann
kallar menn til sin.
Og eilifð sú
er okkur kveikir grun,
hún okkur réttar leiðir
vlsa mun.
Bókinni lýkur Gunnar Dal siöan
á miklu kvæði er ber heitið Trú
min. Þar minnir hann meöal ann-
ars á, að maðurinn er i' sköpun
guðs afar smár, en er samt hluti
af sköpunarverkinu, sem er
mergur málsins og ef til vill hluti
af þeirri ógæfu er mannkynið
stöðugtratar i. Aö menn eru meö-
vitandi um smæö sina en ekki
skylduna og þá ábyrgö er þeim
ber að axla.
Tónleikar
ársins?
■ Á tiundu tónleikum Tónlist-
arfélagsins 17. april gat að
heyra frábærasta ljóðasöng,
sem hér hefur heyrzt um
langa hrið, liklega síðan Ger-
ard Souzay kom hér fyrst fyrir
mörgum árum, og stóð þá á
hátindi listar sinnar. Sá sem
söng heitir William Parker
baritonsöngvari, bandariskur
maður um eöa innan við fer-
tugt. Parker tilheyrir þeim
hópi ljóðasöngvara, sem safn-
azt hefúr kringum Souzay, og
má vafalaust þakka þaö heim-
sókn hans hingað. Hann sagði
fráþvi á námskeiöi, sem hann
hélt meö fslenzkum söngvur-
um, að eftir 12 ára ljóösöngv-
araferil væru endar loks núna
farnir að mætast hjá sér. 1
Bandarikjunum væri ljóða-
söngur tahnn „evrópsk list”,
og fáir vildu heyra lókal
krafta reyna sig, en Evrópu-
menn teldu sig ekkert hafa að
sækja vestur um haf i þessari
listgrein. Þess vegna hefði
honum lengstum verið lokaöur
aUur hinn vestræni menning-
arheimur vegna þjóðernis
shis.
Parker verður ekki betur
lýst en gert er i tónleika-
skránni (sem ber þess raunar
sorgleg merki, aö Þorsteinn
Gylfason heimspekingur er
erlendis að rökræöa, en hann
hefur lyft ljóða-tónleikaskrám
Tónlistarfélagsins á hátt
plan), i skránni segir: Bari-
tónsöngvarinn William Park-
er vann til fyrstu verðlauna i
alþjóöakeppni i flutningi á
ameriskri tónUst á vegum
Kennedy-Center og Rockefell-
erstofnunarinnar 1979. I
keppninni tóku þátt yfir 300
tóniistarmenn og var úrskurö-
ur dómnefndar að Parker
hlyti verölaun vegna „glæsi-
legra raddeiginleika, öruggr-
ar sviðsframkomu og mikils
hugarflugs i túlkun”. Parker
hefur semsagt dálitið sér-
kennilega en griðarfallega
baritónrödd, fullkomna tækni,
óvenjulega góðan textafram-
burð (svo i rauninni hefði ver-
iö óþarfi að prenta textana
þess vegna), og áhrifamikla
„túlkun” svo af ber. Flutning-
ur hans á „War scenes”
(myndum úr korgarastyrjöld-
inni eftir bandariska skáldið
Walt Whitman), sem tón-
skáldiö Ned Rorem lagsetti
fyrirGerard Souzay áriö 1969,
var svo skelfilega áhrifamik-
ill, aö fingerðir menn voru
lengi að jafna sig. Efnisskráin
var annars þessi:
Adelaide óp. 46 eftir Beet-
hoven, Banalites eftir Poul-
enc, „War scenes” eftir Ror-
em, og loks ljóöaflokkurinn
Dichterliebe óp. 48 eftir Schu-
mann. Þau af þessum verk-
um, sem ég þekkti ekki áöur,
þóttu mér stórkostleg i flutn-
ingi Parkers, en hin, sem ég
áður þekkti, flutti hann betur
en ég haföi áður heyrt þau. —
svona vel eða a.m.k. áhrifa-
mikiö, getur enginn grammó-
fónn sungið.
Undirleikari Parkers var
William Huckaby, sömuleiðis
Bandarikjamaður, sem mun
vera kunnur i sinu heimalandi
bæði fyrir pianóleik og hljóm-
sveitarstjórn, enda spilaði
hann mjög vel. Það er mikiö
ævintýri, að listamenn eins og
Ashkenazy og Parker skuli
heyrast hér i Reykjavik meö
viku millibili, og marga góða
tónleika hafa menn heyrt hér i
vetur, en þó tel ég óumdeilan-
legt aö ljóöatónleikar Parkers
og Huckabys teljist bera af
þeim öllum. 22.4.
Sigurður
Steinþórsson ||
skrifar um
tónlist