Tíminn - 06.06.1982, Blaðsíða 16

16
Listahátíð í Reykjavík 5.-20. júní '82
Kjartan skilur leiksviðið
- Forsýningar á „Skilnadi” eftir Kjartan Ragnarsson
■ Framlag Leikfélags Reykjavikur til
Listahátiðar að þessu sinni eru tvær
forsýningar á nýju leikriti eftir Kjartan
Ragnarsson, „Skilnaður" heitir það, og
fjallar, eins og nafnið bendir til um
skilnað hjóna.
Það eru nú sjö ár síðan fyrsta leikrit
Kjartans Ragnarssonar var frumsýnt,
„Saumastofan", og siðan hefur hvert
rekið annað - „Týnda teskeiðin",
„Blessað bamalán“, „Snjór“, „Ofvit-
inn“, „Jói“ og „Peysufatadagurinn“.
„Skilnaður" er því áttunda leikrit
Kjartans á þessum sjö árum. Mega það
heita nær ótrúleg afköst, en meira er um
vert, að flestir em sammála um að
leikritin séu einnig góð og ej vaid
höfundarins á leiksviðinu annálað, enda
er Kjartan leikari eins og allir vita og
þekkir sviðið i krók og kring.
Kjartan bryddar að þessu sinni upp á
nýmæli varðandi form leikrits sins.
Hann hefur oftastnær skrifað með
leiksvið Iðnós sérstaklega i huga en likt
og kunnugir vita þá er það svið gott til
síns brúks, helstil þröngt. Nú hefur
leikurinn verið færður fram í sal, en
áhorfendur sitja allt um kring, rétt eins
og á Litla sviði Þjóðleikhússins - og
raunar gott betur þvi i Þjóðleikhúsinu
sitja áhorfendur á þrjá vegu en hér á
fjóra. Gefur að skilja að erfitt hefur
verið að hanna sviðið upp á nýtt til að
ná megi þessu markmiði en þá þraut
hefur Steinþór Sigurðsson af hendi leyst.
Skilst okkur að frá höfundar hendi sé
leikurinn ekki síður hugsaður sem
tilraun i formi en umfjöllun um
viðkvæmt samfélagsvandamál, nefnilega
skilnað.
Innri og ytri ótti
En það er ekkert nýtt að Kjartan fjalli
um þjóðfélagsvandamál i leikritum
sinum, það munu allir reglulegir
leikhúsgestir vita vel. „Skilnaður" gerist
í Reykjavik nú á dögum og þungamiðja
verksins er kona sem lendir á þessum
timamótum, að skilja við mann sinn.
■ Frá xfingu á „Skilnaði“. Takið eftir leiksviðinu
Spannar verkið nokkra mánuði og þó
umgjörð þess sé ekki ýkja raunsæisleg
sagðist Kjartan, i sjónvarpinu siðastlið-
inn miðvikudag, vona að það væri
„tilfinningalega raunsætt" - og við
vonum að rétt sé eftir haft. Innri og ytri
ótti okkar er í fyrirrúmi, segir í kynningu
um leikritið frá Listahátið, leit að nýjum
verðmætum, nýjum leiðum. Einnig
baráttan fyrir því að lifa af sem
manneskjur.
Leikendur eru sex, en aðalhlutverkið,
konuna sem skilur, leikur Guðrún
Ásmundsdóttir. Mann hennar, fyrstver-
andi og fyrrverandi leikur Jón
Hjartarson, dóttirin er í höndum
Sigrúnar Eddu Bjömsdóttur, en aðrir
leikarar em Valgerður Dan, Soffia
Jakobsdóttir og Aðalsteinn Bergdal.
Kjartan Ragnarsson tók að sér að
leikstýra þessu nýja verki Kjartans, og
Steinþór Sigurðsson er ábyrgur fyrir
leikmynd og búningum sem fyrr sagði,
en tónlistin samdi Áskell Másson.
Tónlist, og hljóð alls konar, spila
reyndar stærri mllu i „Skilnaði“ en vani
er, og kemur það ekki sist til af þvi
hversu einföld leikmyndin er. Lýsingu
sér Daníel Williamsson um.
Fmmsýning, eða eigum við að segja,,
fyrri forsýning“, á „Skilnaði“ verður
laugardaginn 19. júní klukkan 20.30 en
siðari sýningin verður á sama tíma
daginn eftir, sunnudag. Það má gera ráð
fyrir að færri komist að en vilja, en hinir
geta huggað sig við að leikritið verður
að sjálfsögðu tekið til sýningar að nýju
i haust.
■ Höfundur, leikstjóri, leikmyndasm-
iður og búningateiknari hugsa ráð sitt:
Kjartan Ragnarsson og Steinþór
Sigurðsson.
StórsniHingur hljóðpípuimar
- flautKÍeikarinn James Galway ásamt Sinfóníunni
Af tónlist á'Ewfahátið inun ef til vill
flestum þykja forvitnilega^aytjlfyra °g
sjá flautuleikarann Jame:
með Sinfóniuhljómsveit
stórhljómleikum í Laugardal
James Galway er íri, sem strax
barnsaldri gat sér frægðarorð fyrir
flautuleik, barnungur vann hann t.d.
sigur í bama-, unglinga- og opnum
flokki i flautusamkeppni - allt á sama
deginum. Hann hóf að læra til
pianóstillara, en skömmu síðar hlotnað-
ist honum námsstyrkur sem gerði
honum kleift að halda áfram námi við
Guildhall-tónlistarskólann i London.
Siðan lék hann með ýmsum hljómsvei-
tum, blásturssveit Konunglega Shakesp-
eare-leikhússins í Stratford-upon-Avon,
i Sadler’s Wells óperunni, í Konunglegu
ópemhljómsveitinni og Sinfóniuhljóm-
sveit breska ríkisútvarpsins. Þá var
honum boðin staða fyrsta flautuleikara
í Sinfóníuhljómsveit Lundúna og síðan
í Konunglegu filharmóníuhljómsveit-
inni. Eftir þetta gegndi hann m.a. starfi
fyrsta flautuleikara i Fílharmóniuhljóm-
sveit Berlinar og lék sem einleikári viða
um lönd.
Og nú er hann talinn meðal
stórsnillinga og þykir einhver allrabesti
flautuleikari i heimi. Hann hefur
einkum leikið það sem menn kalla„létt-
klassíska" tónlist, jafnvel dægurlög, og
þykir ekki siðri skemmtikraftur en
tónlistarmaður. Hljómplötur hans hafa
selst i óvenjustómm upplögum og
trónað meðal poppplatna á efstu sætum
vinsældarlista, en þar með er ekki sagt
að hér séu óvandaðar plötur eða tónlist
á ferð - Galway þykir framúrskarandi
Mozart-túlkandi og plötur hans með
konsertum Mozarts hafa hlotið fjölda
viðurkenninga.
Manuela Wiesler flautuleikari hefur
sótt bæði námskeið og einkatíma hjá
James Galway. Við báðum hana að
segja hverjum augum hún liti þennan
fræga tónlistarmann.
„Hann hefur fallegan og sætan tón og
hefur farið aðrar leiðir í tónlistinni en
flestir aðrir. Galway spilar mest léttari
^tónlist, alþýðlega tónlist, með þessu
hann leitt margt gott af sér og er
ður flautuleikari þótt margir
ir auglýsingamennsku.
Þétta ef ekki min lína í tónlistinni, en
samt fæ ég 'ékki séð að það sé neitt
athugavert
- Hvemig atvikaðist það að þú fórst í
einkatíma hjá Galwáj
„Galway lenti I síj
mótorhjól sem keyrði á hann, hMÍW<ri/
allur samansaumaður og gat sig '
hreyft, og þá fékk ég mina tíma hji
honum. Hann gat setið uppi í rúminu og
í hjólastól og þannig kenndi hann. Ég
held að það hafi tekið hann upp undir
eitt ár að ná sér eftir slysið og lengi vel
gekk hann með hækjur. Nú virðist hann
hafa náð sér fullkomlega, ég sá hann í
Stokkhólmi utn daginn og þá gekk hann
eðlilega. Þó þetta væri ekki langur tími,
þá lærði ég heilmikið hjá honum, hann
lét mig skipta um hljóðfæri og lagfærði
ýmsa galla á minni spilamennsku. Svo
er þetta skemmtilegur maður, glettinn
og gáskafullur.“
- Nú tala menn oft um, kannski af
litlu viti, að hinir eða þessir hljóðfæral-
eikaramir séu bestir...
„Ég á mjög erfitt með að meta hvaða
fólk er best eða hvaða hljóðfæraleikarar
em bestir, það verður hver að ákveða
fyrir sig. Ætli megi ekki segja að Galway
sé bestur á sinu sviði, í iéttari klassískri
tónlist."
Ásamt James Galway kemur hingað
David Measham, þekktur fiðluleikari
frá Englandi, sem nú hefur haslað sér
völl sem hljómsveitarstjóri á alþjóðleg-
um vettvangi. Á síðustu tveimur ámm
hefur Measham til dæmis stjómað
Sinfóníuhljómsveit Lundúna, Konung-
legu fílharmóniusveitinni og Sinfóníu-
hljómsveit New York-borgar.
Tónleikar Sinfóniuhljómsveitar ís-
lands með þá James Galway og David
i fararbroddi verða í
aishöll miðvikudaginn 9da júní
klukkan efnisskránni em:
Sinfónia'Nr. 44 eftir Haydn; Konsert i
D dúr eftir Mozart; „Les Biches Suite“
eftir Poulenc; Fantasía fyrir flautu og
hljómsveit eftir Fauré; „í bátnum", verk
fyrir flautu og hljómsveit eftir Debussy
og Konsertino fyrir flautu og hljómsveit
eftir Chaminade
SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ 1982
SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ 1982
mmm
Listahátáð í Reykjavík 5.-20. júní '82
■ Úr sýningu Rajatabla á Forseta lýðveldisins, sem byggir á sögu guatemalska
Nóbelsverðlaunahafans Miguel Angel Asturias.
Rjómi leikhússins
- Rajatabla leikhúshópnrinn frá Venezúela
■ Til stórviðburða á Listahátíð og i
islensku leiklistarlífi hlýtur að teljast
koma leikhússins Rajatabla frá Caracas
í Venezúela, eins þekktasta og virtasta
leikflokks Suður-Ameríku, en þar í álfu
þykir leikhús standa með mjög
sérstökum blóma, ef það þá á annað
borð fær að dafna i friði fyrir
yfirgangssömum yfirvöldum. Hingað
kemur Rajatabla-hópurinn með tvær
leiksýningar, sem hvor um sig verður
sýnd tvivegis. Það em leikritin Bób'var,
sem eins og nafnið gefur til kynna byggir
á ævi og persónu Símons Bólivars,
frelsishetju rómönsku-Ameriku, og
Forseti lýðveldisins, sem byggir á
samnefndri sögu guatemalska Nóbels-
höfundarins Miguel Angel Asturias sem
margir kannast við í íslenskri þýðingu.
Rajatabla-hópurinn fór fyrst að taka
á sig mynd snemma árs 1971 undir
leiðsögn Carlosar Giménez, sem átti
upptökin að þvi að leikhúsið var stofnað
og því tryggður lífvænlegur starfsgrund-
völlur sem eins konar tilraunastofa
venezúelska þjóðleikhússins. Giménez
hefur síðan verið listrænn leiðtogi
hópsins og er nú i flokki áhrifamestu
leikhússmanna i heiminum. f fyrstu lék
Rajatabla eingöngu fyrir suður-amer-
iska áhorfendur, en árið 1975 lagði
leikflokkurinn fyrst land undir fót og lék
fyrir evrópska áhorfendur i Madrid,
Barcelónu og Róm. Siðan hefur
hópurinn farið i árlegar Evrópuferðir og
getið sér mikið frægðarorð og það ku
vera fastur þáttur í starfi hans að sýna í
Róm i einn mánuð á hverju ári.
íslandsferð Rajatabla er einmitt
upphafið að einni slíkri Evrópureisu, en
í sumar mun hópurinn leika i 11 löndum.
Hópurinn hefur unnið mikla sigra á
öllum meiri háttar leikhúsarhátiðum og
hlaut til dæmis verðlaun á leiklistarhátfð-
inni i Feneyjum fyrir leikrit um
harmsögulegan dauða spænska skáldsins
Federicos Garcia-Lorca. Auk þess hefur
hópurinn gengist fyrir alþjóðlegum
leikhússhátiðum i Caracas, islenska
þjóðleikhúsið sýndi til dæmis fnúk þar í
borg hér um árið á vegum Rajatabla.
„Rajatabla er atvinnuleikhús rekið á
leiksmiðjugrundvelli, sem þýðir að þó
við getum lifað af sýningum okkar lítum
við samt á starf okkar sem stöðuga leit,“
segir Carlos Giménez Rajatabla-hópn-
um hafa verið tryggð afar lifvænleg
starfsskilyrði í heimalandinu, þar sem
stjórnarfar þykir nokkuð mildara en
gengur og gerist í flestum nágrannalönd-
um. Þjóðleikhús Venezuéla styrkir
hópinn í leit sinni að nýstárlegum
leikmáta, eitt einkenni á sýningum
Rajatabla er einmitt hvað þær eru lengi
að gerjast, sýning getur verið allt upp
undir eitt ár í fæðingu áður en hún
kemur loks á fjalimar. Árangurinn lætur
heldur ekki standa á sér: hópurinn hefur
hvarvetna vakið athygli fyrir nýstárleg
vinnubrögð og óvenjulega túlkun,
sýningamar þykja afar fágaðar og mikið
lostæti fyrir augað, leikur er allur mjög
stilfærður og ýktur og möguleikar
leiksviðsins em nýttir út í ystu æsar.
Því þurfa íslenskir áhorfendur tæpast
að hafa áhyggjur af þvi að sýningarnar
tvær fari fyrir ofan garð og neðan hjá
þeim vegna tungumálaörðugleika.
Sýningar hópsins fara allar fram á
spænsku, en áherslan er ekki siður lögð
á hið sjónræna og leikræna en textann
svo rás atburðanna fer sjaldnast á milli
mála. Auk þess verður efni og innihald
sýninganna skýrt í leikskrá.
Bolívar eftir José Antonio Rial er
nýjasta leiksýning Rajatabla leikhópsins
og var fmmsýnd í Maracaibo i
Venezúela 3ja mars siðastliðinn eftir 13
mánaða undirbúning og æfingar. Þegar
áður en sýningin var fmmsýnd var búið
að ákveða að sýna hana á Listhátið í
Reykjavík. Leikritið á upptök sin i
andstæðum og hliðstæðum milli nútíðar
og fortíðar: annars vegar er barátta
Simons Bólivars fyrir frelsun Spönsku-
Ameríku á siðustu öld og hins vegar
ástandið í þessum ríkjum árið 1981,150
árum eftir dauða Bólívars. Leikritið
hefur vakið mikla athygli og deilur í
Venezúela, allir vora sammála um
listrænt ágæti sýningarinnar, en hins
vegar fjallar leikritið um viðkvæm mál
- mannréttindamál, sálfræði kúgunar-
innar og sambandið milli þeirra kúguðu
og þeirra sem kúguðu. Þetta em snöggir
blettir á mörgum Suður-Ameríkuþjóð-
félögum, þó kannski einna síst i
Venezúela, enda tóku margir til máls i
blöðum í Caracas og töldu ekki rétt að
gefa útlendingum slika ranghugmynd af
ástandinu þar i landi. Kom jafnvel til
tals að rjúfa tengsl Rajatabla við
Þjóðleikhúsið og taka af þeim alla styrki
- svo var þó ekki og Bólivar verður á
fjölum íslenska þjóðleikhússins föst-
udaginn llta júni oglaugardaginn 12ta.
Forseti lýðveldisins eða „Senor
Presidente" er ekki beinlinis leikgerð af
frægri skáldsögu Nóbelshafans Asturias,
heldur frjáls og innblásin útlegging
leikhópsins á höfuðefni sögunnar.
leikurinn lýsir suður-amerisku bananal-
ýðveldi þar sem viðgengst hin svartasta
stéttaskipting og þróast smátt og smátt
yfir i súrrealisma og martröð. Allar
persónur leiksins em á einn hátt eða
annan í þjónustusveit hins alvalda
forseta, smátt og smátt er flett ofan af
hirð hans þangað til sést inn að hinum
rotna kjama.
Leikurinn fer fram á sviði sem er
umgirt hvítmáluðum grindum, þar
ganga menn um í hvitum fötum, með
svört sólgleraugu og silfraðar skamm-
byssur - útkoman er formfagurt
sjónarspil, sem tekst einstaklega vel að
sameina nýsköpun og hefðbundna
fagmennsku innan leikhússins. Fyrri
sýningin á Forseta lýðveldisins er i
Þjóðleikhúsinu mánudaginn 14da júní,
en hin síðari þriðjudaginn 15da.
Örnólfur Ámason, framkvæmdastjóri
Listahátíðar, vildi meina að Rajatabla
væri „la créme de la crérne" i leikhúsi
heimsins. Það verðurforvitnilegt aðsjá.
HANN VAR VIB:
- „Borgarlistamaðurinn” Magnús Tómasson sýnir á Kjarvalsstöðum
■ Magnús Tómasson, myndlistarm-
aður, opnaði sýningu sína að Kjarvals-
stöðum í gær. Magnús, sem er tæplega
fertugur, hélt sina fyrstu sýningu aðeins
19 ára gamall og hefur síðan komið víða
við. Hann stundaði nám i Kaupmann-
ahöfn, var meðal súmmara hér uppi á
íslandi og rak SÚM meira að segja um
skeið. í fyrra var Magnús fyrstur
listamanna útnefndur svokallaður
„borgarlistamaður", þ.e. var á launum
hjá borginni í heilt ár, og afrakstur þess
árs sýnir hann nú á Kjarvalsstöðum. Við
þykjumst hafa heimildir fyrir því að
sýning hans, sem opin er 4.-20. júni frá
kl. 14-22-daglega, muni vekja nokkra
athygli en hana kallar listamaðurinn
„Sýniljóð og skúlptúr". Gripum niður á
stöku stað i texta Magnúsar í
sýningarskrá.
Herostratos
og Midas
„Það var á ámnum 1967-69 að ég bjó
til ýmsa hluti, sem mér gekk illa að fella
að ríkjandi myndstefnum. í bland vom
litlar sprettimyndabækur, þ.e. að þegar
opnaður er tvíblöðungur sprettur fram
þrívið mynd, eins og í ævintýrabókunum
um Stígvélaða köttinn og Hans og
Grétu, sem ég minnist frá æsku. Þá duttu
mér í hug orðin „visual poetry"
(,,Sýniljóð“), rétt eins og maður veifar
röngu tré, og allt verður að heita
eitthvað... En hvað er þá „visual
poetry"? Ef til vill mætti skilgreina það
svona: Það er eitthvað, sem er of tengt
ljóði til þess að geta verið mynd og of
myndrænt til að geta verið ljóð, eða:
ekki nógu myndrænt til þess að geta
verið mynd og heldur ekki nógu
ljóðrænt til að vera ljóð. Efnislega em
„sýniljóð“ eins og hverjar aðrar
lygisögur, misjafnlega sannar, misjafn-
lega fyndnar, sumar soldið „lousy -
sneddy" og fljóta hér með sakir
fmmstæðrar kímnigáfu höfundar.
f upphafi var orðið, og þannig er það
með margar myndimar á þessari
sýningu, að orð eða hugtak goðsögn eða
eitthvað slíkt, hefur orðið kveikjan að
mynd og stundum öfugt. Myndunum er
ekki ætlað það hlutverk að vera
siðbætandi, enda höfundur tæpast
aflögufær siðferði, heldur þegar best
lætur athugasemd um atburð eða ástand
liðins tíma með skírskotun til okkar
eigin. Þannig hafa orðið mér hugleiknir
I Er Magnús Tómasson með fugla á heilanum? Myndimar - sem og forsiðumyndina
- tók Jóhanna Ólafsdóttir.
þeir kumpánar Mídas með gullið sitt og
Herostratos, maður lítilsháttar, sem
brenndi til gmnna hið undurfagra
Artemishof í Éfesos í þeim tilgangi að
verða frægur. Harmi slegnir íbúar
Efesos bundust samtökum um að nefna
aldrei nafn hans, en fyrir lausmælgi
sagnaritarans Theopomposar varð nafn
Herostratosar frægt að endemum þrátt
fyrir allt. Myndi Herostratos okkar daga
láta af iðju sinni, ef honum væri reist
veglegt minnismerki? Tæpast en þó
reynandi! Um Midas þýðir ekki að fást,
hann lærir aldrei af reynslunni.
Flugþol fískiflugna kannað
Þessar myndir em yfirleitt séðar frá
þröngu sjónhorni og gerðar eftir
formúlunni að léleg mynd versnar í réttu
hlutfalli við stærðaraukninguna, þannig
að mér hefur þótt vissara að hafa
myndimar eins litlar og mér var
mögulegt. Aftur á móti geta umbúðimar
verið viðamiklar, það er gert til að
væntanlegur kaupandi mynda fái
tilskilið fermál i hlutfalli við verð. Oft
hef ég reynt að gera mynd þannig að
frómur áhorfandi myndi segja: „Þetta
hefði ég sosem getað gert sjálfur", þ.e.
ná einhverjum þeim einfaldleik, sem
hverjum og einum finnst liggja i augum
uppi eftirá, en sjálfsagt hefur mér ekki
tekist að vera sjálfum mér samkvæmur
í þvi frekar en öðm...
Undarlegir em mennirnir, fyrst loka
þeir fuglana inní búri, búa svo til vél sem
getur flogið. Síðan skera þeir tungurnar
úr næturgölunum og búa til tæki sem
syngur. Og þegar ég horfi á þessa
vesalings fugla i myndunum, efast ég um
sannleiksgildi málsháttarins, að betri sé
einn fugl í hendi en sjö i skógi. Ekki veit
ég nákvæmlega hvenær ég fór fyrst að
hugsa um flug, en um 4-5 ára aldur
kannaði ég flugþol fiskiflugna með þvi
að binda tvinnaspotta um miðjuna á
þeim og láta þær siðan fljúga með eins
langan spotta og þær þoldu. Álika langt
má rekja eggin. „Ef þú einn góðan
veðurdag sérð eitthvað lítið og hvítt
koma ofan úr loftinu, þá er það
kjamorkusprengja,“ sagði bróðir minn
við mig, þegar við vomm minni en við
emm núna og vorum að skoða
kaffipakkamynd, sem hann fullyrti að
væri af vél sem framleiddi kjarnorkus-
prengjur. Seinna komst ég að því að
þetta myndi hafa verið útungunarvél.
,En siðan hefur mér hætt til að rugla
saman eggjum og kjarnorkusprengjum,
og ætíð búist við einhverju hvítu ofan
frá.
Fátt skyggði á
borgaralega hamingju...
En altént hefur þessi flugsaga orðið
umfangsmeiri en efni stóðu til í upphafi
og vandséð hvort henni lýkur nokkurn
tima, en hér vil ég skjóta inni að stóra
myndin úr „Sögu flugsins” er tileinkuð
amerískumanninum Poul MacCready
sem nýverið lét þann árþúsunda draum
mannsins að fljúga fyrir eigin vöðvaafli
rætast...
Ég vil að lokum þakka Reykjavíkur-
borg, stjórn Kjarvalsstaða og listráðu-
nauti fyrir að hafa létt af mér
brauðstritinu um sinn og gert þessa
sýningu mögulega. Þetta ár á launum
skyggði ekkert á borgaralega hamingju
mina, nema að hafa ekki stimpiiklukku .
á vinnustofunni og stúlku fyrir framan í
hjá mér sem sagði: „Því miður, hann er j
ekki við“.
Þetta em aðeins brot úr ritsmið |
Magnúsar Tómassonar, og vísast illa
slitin úr samhengi, en þá er bara að fara
á Kjarvalsstaði og sjá með eigin
augum...

Prometheus
Delfi.