Tíminn - 29.08.1982, Qupperneq 4

4
SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1982
bergmál
■ íslensk blaðamennska? Það er von
að spurt sé. Þó að rúm sjötíu ár séu liðin
frá því að fyrsta dagblaðið var stofnað
hér á íslandi (Vísir, sællar minningar),
þó að hér séu nú gefin út fimm dagblöð,
og þó að útbreiðsla þeirra sé meiri,
miðað við margumtalaðan fólksfjöld-
ann, heldur en flestra annana blaða í
veröldinni, þá er íslensk blaðamennska
næsta lítt skilgreint fyrirbæri. Fæstir
blaðamenn sýna starfi sínu, sem fagi,
mikinn áhuga og utan stéttarinnar er
umræðan enn fáfengilegri, ef eitthvað
er. Blaðamannafélag íslands er mikið til
ónýtt félag. Sjálfur tel ég mér það til
tekna, heldur en hitt, að hafa skrifað
svolítið um íslenska blaðamennsku, per
se, undanfarið eitt og hálft ár, og ætla
nú að nota tækifærið (úr því ég er að
hætta) til að fá nokkra útrás fyrir
skoðanir mínar á þessu fyrirbrigði. Því
miður geta eftirfarandi hugleiðingar
ekki talist ýkja fræðilegar, en það verður
bara að hafa það. Ég hef aldrei
fræðimaður verið, og verð sjálfsagt ekki
úr þessu.
II.
Mig langar að víkja fyrst að menntun
blaðamanna. Eins og er eru engin
menntunarskilyrði sett í blaðamanna-
stétt, og eins og ég ætla að drepa á síðar
tel ég það mikinn kost. En engu að síður
er Ijöst að mcnntun blaðamanna verður
að auka. Ég ætla að leyfa mér að taka
dæmi af sjálfum mér.
Ég byrjaði í blaðamennsku fyrir
þremur og hálfu ári. Þá var ég ekki nema
átján ára gamall, og hafði lokið þremur
bekkjum í menntaskóla en hætt út úr
leiðindum. Starfið fékk ég eftir að hafa
sent inn umsókn; blaðið sem auglýsti
reyndist vera Vísir. Ritstjórar Vísis voru
þá Ólafur Ragnarsson og Hörður
Einarsson og það var sá síðarnefndi sem
var umfram aðra ábyrgur fyrir því að ég
var ráðinn. Sjálfsagt út af pabba og
íslensk blaðamennska
— kannski er þetta grein númer eitt
mömmu. Altént var ég orðinn
blaðamaður og vissi varla hvað það
þýddi, þó svo að ég hafi eflaust verið í
betri aðstöðu en margir aðrir byrjendur.
Ég var að vísu ákafur blaðalesandi (og
er enn, þrátt fyrir allt) en mörg svið
þjóðlífsins voru mér samt sem áður
lokuð bók (og eru enn, guði sé lof!). Um
efnahagsmál vissi ég ekki par. Þeir
Hörður og Ólafur fullvissuðu mig um að
ég þyrfti ekki að hafa neinar áhyggjur,
ég yrði látinn fara rótega af stað og til
að mynda ekki settur í að hringja í
ráðherrana fyrsta kastið. Daginn eftir að
' ég byrjaði var mér svo sagt að hringja í
Magnús H. Magnússon, þáverandi
félagsmálaráðherra, og spyrja hann um
flugmannadeiluna.
Flugmannadeiluna?
Og jú - þegar ég hugsaði mig um
rámaði mig í að hafa séð fréttir um
einhverja flugmannadeilu. Ég man ekki
lengur um hvað hún snerist, og vissi satt
að segja aldrei alveg, en fulltrúar
flugmanna áttu í viðræðum við
ráðuneytið og það var eitthvert vesin.
Auðvitað hefði ég átt að viðurkenna það
strax - á þessum ritstjórnarfundi
klukkan átta að morgni þann þriðja apríl
anno domini 1979 - að ég vissi
nákvæmlega ekkert um þessa flugmanna
deilu, og væri því varla rétti maðurinn
til að spjalla við Magnús. Svoleiðis gerir
maður bara ekki ef maður er að byrja í
blaðamennsku, svo ég sagði bara já og
amen, og fór og hringdi í Magnús. Þó
þessi orð væru mér enn óþjál í munni
sagði ég næsta stoltur:
„Þetta er Illugi Jökulsson, blaða-
maður á Vísi.“
„Komdu blessaður,11 svaraði Magnús
Ijúfmannlega.
„Hvað geturðu sagt mér um
flugmannadeiluna?"
Það skal tekið fram að Magnús tók
mér mjög vel. Hann gerði auðheyrilega
ráð fyrir því að ég vissi um hvað ég væri
að spyrja, og útskýrði að þó viðræður
hefðu nú siglt í strand í bili myndi hann
leita frekari sátta.
Svo varð þögn. Mér datt ekkert í hug
til að spyrja um.
„Þakka þér fyrir, Magnús. Vertu
blessaður,“ sagði ég loks og lagði á. Svo
settist ég við ritvélina og skrifaði frétt
um að Magnús H. Magnússon ætlaði að
leita frekar sátta í flutmannadeilunni.
Ég er handviss um að flestir þeirra sem
lásu fréttina (sem ég var auðvitað mjög
stoltur af því hún birtist á baksíðu og
var fyrsta útsíðufréttin mín) - ég er sem
sé handviss um að flestir hafa vitað
meira um þessa flugmannadeilu en ég.
En svona hófst sem sagt mín
fréttamennska. Og fleiri hafa vafalaust
byrjað á þennan hátt.
III.
Hörður Einarsson, sem þá var ritstjóri
Vísis en telst nú vera útgáfustjöri
afstyrmisins DV, er ekki vinsælasti
maðurinn í íslenskri blaðamennsku; ég
held að óhætt sé að halda því fram. En
Hörður var reyndar eini maðurinn sem
gerði tilraun til að kenna þessum bjána,
sem þarna var kominn inn á gafl, nokkur
undirstöðuatriði í blaðamennsku. Sú
kennsla var að vísu hvorki mikil né
sérstaklega gagnleg, en hann kenndi
mér þó hvernig ætti að skrifa fréttir á
Vísi sáluga og fyrir þetta hef ég alltaf
virt Hörð Einarsson nokkurs. Aðra
tilsögn fékk ég ekki, það var bara gert
ráð fyrir að ég væri sérfræðingur í öllu
milli himins og jarðar - saltframleiðslu
jafnt sem ’þingi ungra Framsóknar-
manna, en um hvorttveggja skrifað ég
fyrstu dagana. Réttara sagt; kannski var
ekki gert ráð fyrir því að ég gæti skrifað
eins og ég væri sérfræðingur. Og á
einmitt því - að látast hafa vit á því sem
maður veit í rauninni ekkert um - á því
byggist íslensk blaðamennska alltof oft.
IV.
Annar ritstjóri DV heitir Jónas
Kristjánsson, eins og margir vita
kannski. Jónasi er sjálfsagt margt til lista
lagt, og meðal þess sem honum er lagið
er að finna upp frasa sem merkja í
verunni ekki neitt. „Frjálst, óháð
dagblað" er frægt dæmi. Ég er aftur á
móti svolítið hrifinn af annarri
uppáfinningu Jónasar; honum hefur
dottið í hug að kalla DV (og Dagblaðið
þar á undan) „símstöð“. Þetta er hárrétt
lýsing hjá Jónasi, enda þótt ég leggi að
vísu sennilega nokkuð aðra merkingu í
orðið en Jónas. Ritstjórinn á við að DV
fúngeri eins og símstöð að þvt leyti að
það túlki skoðanir lesenda nákvæmlega,
rétt eins og lesendur símuðu sjálfir inn
efnið, en það er auðvitað þvættingur.
DV er bara drasl og ekkert annað.
Það sem ég á við með orðinu símstöð
snertir hreint og beint sjálfa starfshætti
blaðamannanna. Þeir sitja inni í klefum
sínum (sem eru ennþá minni en flestir
fangaklefar) og hringja. Hringja í
lögguna. Hringja í slysavarnarfélagið.
Hringja í alþingismennina. Hringja í
Magnús H. Magnússon. Spyrja, og vita
í raun og veru ekkert um það sem þeir
spyrja um. Ég ætla að taka eitt nýlegt
dæmi, en vil taka fram að það er ekkert
sérstaklega slæmt. Blaðamenn hafa oft
opinberað meiri fávisku.
Þetta dæmi snertir öll þau innbrot í
gull- og skartgripaverslanir sem framin
hafa verið undanfama mánuði. Eins og
allir vita hafa innbrot í slíkar verslanir
verið óvenju tíð upp á síðkastið, en
aðfaranótt sunnudags í síðustu viku var
handtekinn maður nokkur sem hefur
játað flest þeirra. í DV á mánudaginn
birtist náttúrlega frétt um þetta mál,
hana skrifaði einhver aðili sem nefnir sig
,,-JHG“ 1 fréttinni sagði meðal annars:
„Það voru rannsóknarlögreglumenn
á eftirlitsferð sem komu auga á manninn
á Laugaveginum. Þótti þeim hann strax
grunsamlegur og ákváðu því að veita
honum eftirför. Fór hann á bak við hús
skartgripaverslunar Magnúsar Baldvins-
sonar að Laugavegi 8. Maðurinn hafði
engin verkfæri meðferðis, enda mun
hann fyrst og fremst hafa verið að kanna
aðstæður.“
Sem sé. Stutt og laggott; maðurinn var
handtekinn af tilviljun, eða fyrir áverkni
einstaklinga innan rannsóknarlögregl-
unnar. Eða hvað? Hvað segir síðar í
fréttinni?
„Rannsóknarlögreglan hefur unnið
geysilega tæknivinnu vegna innbrotanna
í skartgripaverslanirnar. Var strax ljóst
að sami maðurinn var að verki í þeim
öllum.“ Gott og vel. En síðasta
setningin er perla: „Og það var á
grundvelli þessarar vinnu sem maðurinn
vakti grunsemdir lögreglunnar."
Nú vil ég ekki gera lítið úr lögreglunni
ellegar tæknivinnu hennar. Ég efast ekki
um að lögreglan hefur lagt sig alla fram,
og aukinheldur hefur hún sjálfsagt orðið
einhvers vísari. En því miður dugði það
ekki til að góma þjófinn, ef marka má
frásögn DV, sem náttúrlega er höfð
beint eftir lögreglunni - símstöðin er
söm við sig. En hvers vegna segir þá í
þessari frétt að á grundvelli hinnar miklu
tæknivinnu lögreglunnar hafi innbrots-
þjófurinn náðst? Getur það verið vegna
þess að löggan hafi verið sár vegna þess
að öll samviskusamlega tæknivinnan hafi
ekki borið neinn árangur - og því sagt
blaðamanninum „JGH“ að það hafi
einmitt verið hún sem leiddi til þess að
þjófurinn gekk í net lögreglunnar? Allt
í lagi, ég get vel skilið að löggan hafi
verið sár fyrir því. En hvers vegna í
ósköpunum tók blaðamaðurinn mark á
þessum mótsagnakenndu fullyrðingum?
Af hverju spurði hann ekki hvað þetta
ætti að þýða? Það getur vel verið að
blaðamaðurinn hafi farið vitlaust með
upplýsingar lögreglunnar, en af hverju
fór hann þá vitlaust með upplýsingar
lögreglunnar? Það er jafn ástæðulaust
og hitt að lögreglan segi blaðamönnum
einhverj a dellu - sem þeir virðast að vísu
gleypa við. Ég hefði verið fullsæmdur af
þessari dellu þann þriðja apríl árið 1979.
y.
Sagði ég ekki í upphafi þessarar
greinar að ég væri að hætta? Það er alveg
rétt. Kalinn á hjarta... En ég ætla að
áskilja mér þann rétt að halda áfram að
fjalla um íslenska blaðamennsku. Mér
ku standa til boða að skrifa greinar í
þetta blað á næstunni og sé ekkert því
til fyrirstöðu.
i
VI.
Svo ég er að hætta. Stundum var
gaman, stundum ekki. Það var voðalega
mikið að gera, það er aftur á móti víst.
Ég er búinn að fá kaup fyrir að gefa út
þetta blað í eitt og hálft ár, nú munu
aðrir menn fá þann pening. Verði þeim
að góðu. Og ykkur líka; ég held að
Helgar-Tíminn hafi eignast nokkuð
góða lesendur. Burtséð frá mínum eigin
hæfileikum (sem lágu ekki í fréttamenn-
sku, eins og ég var að enda við að segja),
þá er svolítið skemmtilegt að hafa
eignast góða og dygga lesendur. Má nota
orðið samstarf? Þá þakka ég samstarfið.
Gunnari Trausta þolinmæðina. Þið
komist svo sem af án mín, er það ekki?
VII.
Og ég endurtek: ég áskil mér allan
rétt...
-'j
IUugi Jökulsson
blaðamaður skrif ar