Tíminn - 05.11.1982, Blaðsíða 9

FÖSTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1982
menningarmál
Hetjur hvers
dagsleikans
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
HJÁLPARKOKKARNIR
Höfundur:
GEORGE FURTH
Þýöandi:
Óskar Ingimarsson
Lýsing:
Kristinn Danielsson
Búningar:
Helga Björnsdóttir
Leikmynd:
Baitasar
Leikstjóri:
Heigi Skúlason
(fnunsýning)
Bandarísk gamanmál
■ Það skemmtilega við leikhúsið er
meðal annars það, hversu víða er komið
við. Seinast sáum við Garðveislu þá,
sem nú er komin á bók, og er leikritið
nú ekki aðeins sýnt, heldur einnig kennt
í metnaðarfulium skólum, þar á meðal
í Menntaskólanum við Hamrahlíð, þar
sem nemendur lesa þessa aukaútgáfu af
bilblíunni og Litlu gulu hænunni, og sjá
auðvitað sýninguna, og gjöra um ritgerð-
ir. Með þessu móti nær leikhúsið dýpra
í þjóðarsálina, sem er fagnaðarefni,
jafnvel þótt gefa verði leikrit með
teskeiðum í skólum.
Síðastiliðinn föstudag, bauð svo Þjóð-
leikhúsið til annars fagnaðar, en gest-
gjafar þar voru Hjálparkokkamir. Þar
eru til umræðu aðstandendur, eða öllu
heldur makar frægra manna í Ameríku,
en það er víst ekki tekið út með sældinni
að búa með stjömu, sem í raun og vem
er í sambýli með þjóð sinni allri að auki.
Frægðarmenn verða nefnilega að deila
lífi sínu með svo ótal mörgum, og einnig
reyna þeirað lifa og halda vissri æm, er
sumir nefna goðsögn.
Höfundurinn George Furth er frá
Chicago, og hóf afskipti sín af leikhús-
inu, sem leikari. Nam leiklist í North-
westen University, þar sem hann tók BS
próf og kom síðan fram í mörgum
leiksýningum, m.a. á Broadway, en auk
þess fékkst hann við kvikmyndagerð. Þá
lauk hann M.F.A. prófi við Colombia-
háskólann í New York.
Síðan hóf hann að skrifa leikrit, og
hefur notið áiits sem leikjahöfundur á
Broadway í rúman áratug, en auk þess
hefur hann kennt leiklist við háskólann
í Suður Karólínu.
Þetta er því fremur óvenjulegur ferill,
þó það sé síður en svo nokkurt einsdæmi,
að leikarar semji leikrit. Mörg af
merkilegustu leikritaskáldum hafa ein-
mitt komið úr röðum leikara, því þeir
hafa það oft umfram aðra, er skrifa fyrir
sviðið, að þeir em öllum hnútum
kunnugir, geta skrifað út frá öðrum
forsendum en t.d. bókmenntum og
öðmm brjósthroða menningarinnar.
Margir telja það vera aðalforsendu,
að höfundar þekki þá veröld, er þeir
lýsa, og það á svo sannarlega við George
Furth í þessu verki. Hann ritar um
frægðarmenn, sem hann þekkir eflaust
marga og hann skrifar fyrir leiksviðið,
sem hann þekkir út og inn. Bæði sem
BS og M.F.A. og sem leikari.
Hjálparkokkamir em gamanleikur,
eða bandarískt gamanmál. Frá þessu er
ekki greint vegna þess að nauðsynlegt sé
fyrir áhorfendur að vita það fyrirfram að
þessu sinni að þetta sé ekki harmleikur
í venjulegum skilningi. Heldur er það
hitt, að leikurinn skírskotar mjög sterkt
til bandarískrar hefðar, er við þekkjum
dálítið úr ýmsum gamanleikjum í
sjónvarpinu.
Hjálparkokkarnir
Leikurinn gerist seint í nóvember í
Malibu í Kaliforníu, en Ellen (Helga
Bachmann) hefur skrifað bók. Hún er
gift frægðarmanni og þekkir þá þjáningu
sem því er samfara. Hún býður til sín
þrem konum og einum manni. Vinum
sínum, er gegna sams konar hlutverki í
lífinu, að vera einskonarhúsdýr frægðar-
manna, eða makar. Hún hefur skrifað
bók um þetta fólk. Mjög raunhæfar
lýsingar á hegðan þess og kjörum.
Áður en bókin fer á markað, vill hún
að vinir hennar lesi bókina og því býður
hún þeim til sín, til Kaliforníu.
George Furth er bráðsmellinn höf-
undur og býsna skáldlegur á köflum.
Texti hans er ekki aðeins skemmtilegur,
heldur einnig mjög myndrænn.
Leikurinn er hvort tveggja í senn létt
kímni, og einnig hæðist hann óspart að
gerviveröld fræðgarmanna, er búa aðal-
lega í fjölmiðlum, þótt þeir haldi annars
heimili.
Hjálparkokkarnir eru ágæt sýning, en
þeirra gerðar, að hún er líklega verst á
sjálfri frumsýningunni. I svona leikjum
er það nefnilega eins og í barnaleik-
ritum, að leikararnir verða að leita að
sambandinu við áhorfendur eða inn-
stungunni frammi í sal. Það tekur
dálítinn tíma. Það er ef til vill þess
vegna, sem maður hefur það stundum á
tilfinningunni, að verkið hafi ekki verið
nógu vel æft.
Þetta ræður maður m.a. af því, að f
síðari hálfleik gengur allt mun betur. Þá
er öllum farið að líða vel.
Og heim fór maður í léttu skapi.
Einna mesta hrifningu vakti leikur
Eddu Þórarinsdóttur og Herdísar Þor-
valdsdóttur. Ég man ekki í svipinn eftir
að hafa séð Eddu í gamanleik, en Herdís
Þorvaldsdóttir hefur aftur á móti á valdi
sínu það víða svið leikhæfileika, að
kunna bókstaflega alla vinnu á leiksviði.
Hjá öðrum vantar einhvem óútskýran-
legan herslumun. Ég geri ráð fyrir að
þessi leikur eigi eftir að slípast í vinnslu
og við spáum góðum viðtökum og
aðsókn, þegar fram líða stundir.
Jónas Guðmundsson
Jónas Guðmundsson,
rithöfundur skrifar
I stormum
sinna tída
Oddný Guðmundsdóttir;
Haustnætur í Berjadal.
Unglingasaga.
Reykjavík 1982.
Gefið út á kostað höfundar.
■ Þessi saga er sögð í sendibréfum
telpu á 14. ári. Berjadalur er sveitabær,
nokkuð afskekktur en í bílvegasambandi
þó. Og straumar tímans ná að þessum
bæ og þar gerist saga engu síður en
annars staðar.
Höfundur sögunnar var lengi bama-
kennari og hefur sennilega sem farkenn-
ari fjölþættari reynslu að baki sér en
nokkur annar sem nú er fyrir mold ofan.
Svo víða og lengi hefur Oddný kennt,
m.a. í sumum afskekktari sveitum
landsins. Hún þekkir því býsna vel
uppeldi og uppeldisskilyrði eins og þau
hafa verið í sveitum.
Þeir sem hafa Iesið blaðagreinar
Oddnýjar vita líka að hún hefur bent á
misstigin spor í tísku síðustu tíma og
hefur þá komið við ýmislegt sem snertir
málfar, kennslumál og uppeldi. Og víst
er Oddný sjálfri sér lík í þessari sögu.
Ég á von á því að einhverjum þyki
það með ólíkindum að telpa á ferming-
araldri hafi þroska til að skrifa svona
bréf: Þó vitum við að krakkar hafa oft
ákveðnar hugmyndir og skoðanir. I öðru
lagi hygg ég að hér vilji höfundur draga
fram hve þátttaka í sveitastörfunum eða
segjum ábyrg þátttaka barnsins í lífsbar-
áttu heimilisins er þroskandi og mennt-
andi á margan hátt. Og þá er ekki unnt
að sakast um að fulltrúi þess uppeldis sé
valinn ofan við meðaltal. Oddný veit um
hvað hún er að tala. Og því hittir hún í
mark.
Straumur tímans beljar og stundum
með boðaföllum. Við getum ekki horfið
til liðins tíma þó að við vildum. En
okkur er gott að vita hvað reyndist
okkur best fyrr á dögum því þar af má
læra. Lífsreynslan kennir í Berjadal eins
og annars staðar.
Síst skyldu menn þó halda að þessi
saga sé aðeins endurómur einhvers sem
er liðið og horfið og aldrei kemur aftur.
Þvert á móti eru hér myndir úr samtíð-
inni, sannar og naktar, blákaldar stað -
reyndir ef við viljum orða það svo.
Spuming sem mig langaði til að vita
svar við er sú hvemig þessi unglingasaga
nái til unglina samtímans. Þess vegna
fékk ég 13 ára telpu til að lesa hana. Og
þar stóðst hún prófið sem spennandi og
skemmtileg saga. Það próf skiptir líka
vemlegu máli, þó að fyllilega réttmætt
sé að segja hinum fullorðnu sögur af
börnum og unglingum.
Þessi unglingasaga er gripin beint úr
samtíðinni og fellur að umræðu um
uppeldi og menningu líðandi stundar.
Hún er byggð á reynslu og þekkingu
höfundar, og því er hún vekjandi
umhugsunarefni. Það er gaman að hafa
fengið þetta kver.
H.Kr.
Með
Eðvarð Ingólfsson;
Birgir og Asdís.
Skáldsaga
Bamablaðið Æskan.
Hér segir frá þeim Birgi og Ásdísi sem
vom söguhetjurnar í Gegnum
bemskumúrinn. Nú em þau 18 ára,
byrjuð sambúð og komin út í starfslífið.
Hér segir frá einu sumri í þorpi úti á
landi, bernskustöðvum Birgis.
Sagan Gegnum bemskumúrinn vakti
vonir og þær vonir bregðast ekki með
þessu framhaldi. En þó að hér sé
framhald er þetta sjálfstæð saga um nýja
reynslu, nýtt umhverfi, nýja erfiðleika.
Erfiðleikar em líka þar sem flest er lagt
upp í hendurnar. Svo meinlega er
maðurinn gerður.
Ytri frágangur bókarinnar er góður en
nokkra hnökra má ftnna á stíl og málfari
sem vandaðri prófarkalestur hefði mátt
sjá við. Sumt kunna að vera prentvillur,
annað pennaglöp. Mér finnst vænt um
hverfa neðan úr jörðinni, treysta fyrir
leyndarmáli t.d. Þá er það smekksatriði
hvort notað er slangurmál utan beinnar
■ Eðvarð Ingólfsson.
ungu
ræðu persónanna, feila sig, plana o.s.frv.
Vitanlega á sagan ekki síst erindi við það
fólk sem slíkt mál talar svo að þetta
kunna að vera skynsamleg vinnubrögð.
Alltaf skyldu menn vanda yfirlestur áður
en prentað er og handrit að öllum betri
bókum ættu höfundar að láta aðra lesa.
Venjulegir menn geta orðið furðu sljóir
á það sem þeir hafa sjálfir skrifað.
Þessi hugleiðing er almenns eðlis. En
mestu skiptir um hverja sögu hvort hún
nær til lesandans svo að hann þekki sig
og sína í henni. Og hér er sagt frá ungu
fólki eins og það er í dag. Unglingar
byrja sambúð og þá koma í ljós ýmsir
erfiðleikar. Og þrátt fyrir allt sem sagt
er á öld frjálshyggjunnar um auðveld
sambúðarslit verða þau oft bæði erfið og
sár þegar á hólminn er komið.
Þegar rætt var um Gegnum
bernskumúrinn kom fram það álit að
naumast væri eðlilegt að gagnfræða-
skólakrakkar neyttu hvorki áfengis né
tóbaks. Það þótti enginn æskubragur.
Og það átti engu að breyta í þeim efnum
þó að unglingur ætti móður sem drykki
frá sér líf og lán.
Það gildir víst einu hvað manni finnst
rökrétt í því sambandi. En nú mega
lesendur sennilega huggast og taka gleði
sína. Hér er því lýst að ungu fólki getur
orðið erfitt að lifa í bindindi. Kannske
er það erfiðara fyrir þá sem átt hafa
drykkfellt foreldri. Hitt er svo önnur
saga að áfengisáhrifin eru stundum
fólki
býsna neikvæð, enda þótt neytandinn
eigi langt í land að verða alkóhólisti. En
skuggar fortíðarinnar leggjast stundum
þungt á menn. Það reynist Birgi erfitt
eftir móðurmissinn.
Þetta er íslensk og raunsæ samtíma-
saga. Sögusviðinu er rétt lýst og per-
sónumar eins og fólkið sem við töluml
daglega við. Erfiðleikarnir heimatilbúnir
eins og gengur og gerist. Því held ég að
ungt fólk muni þekkja sjálft sig, samtíð
sína og umhverfi í þessari sögu. Og vel
má vera að lesendur sjái þar eitthvað í
nýju ljósi og þá er til nokkurs lesið. Þá
hefur líka verið skrifað til nokkurs.
H.Kr.

Halldór Kristjánsson skrifar