Fréttablaðið - 09.02.2009, Síða 10

10 9. febrúar 2009 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Daglega berast fréttir af upp-gjöri fjármálastofnana og
engu líkara en að ný keppni sé
hafin hjá samkeppnishetjunum
sem forðum áttu í metingi um
stærstu jeppana, sniðugustu nöfn-
in á eignarhaldsfélögunum, hæstu
turnana og asnalegust poppstjörn-
urnar í afmælunum. Nú er tekist á
um það hver tapaði mestu.
Straumur-Burðarás hefur
afgerandi forystu. Ekki hefur
það félag nú reynst standa undir
nafni; engum straumum hefur það
veitt inn í þjóðlífið, nema kannski
kampavíni. Burðarás reyndist
hurðarás – um öxl þjóðinni.
Þessar allt að því glaðhlakkalegu
taptilkynningar hljóma eins og tví-
tugir gaurar að rifja upp fyllerí
helgarinnar með tilheyrandi gaura-
gangi.
Sem þetta náttúrlega var. Maður
fær æ sterkar á tilfinninguna
að íslensku fjármáladrengirnir
í útlöndum hafi verið eins og
spýtustrákurinn Gosi á fyrsta
skóladeginum – auðveld bráð
Gengis-Kan-bræðrum og öðrum
misindismönnum sem voru fljót-
ir að leiða þessa einfeldninga með
gýligjöfum og glamúr beint inn í
landið þar sem börnum er breytt
í asna.
Hér heima var hins vegar pabb-
inn genginn af göflunum í örvæni í
Seðlabankanum og það sauð á Sam-
viskunni hans Gosa – Vilhjálmi
Bjarnasyni …
Spýtustrákar sum sé - eða kjána-
prik að minnsta kosti og nefið bara
lengdist. Uppgangur útrásargos-
anna, ofsi þeirra, algjört siðleysi
og fullkominn skortur á samfé-
lagslegri vitund eða raunverulegu
verðmætamati gefur okkur ástæðu
til að horfast lengi og af djúpri
alvöru í augu við okkur sjálf,
því að þetta vitnar um einhverja
grundvallarmeinsemd í íslenskri
menningu og samfélagi. Þessir
drengir eru afurð íslensks sam-
félags. Þeir eru vitnisburður um
íslenskt samfélag. Og siðrof þess.
Ekkert stendur eftir af athöfn-
um þeirra nema eyðilegging, rúst-
ir, skuldir, fjúkandi drasl – sögur
af klækjum og nauðljót hús við
Höfðatún. Annars ekki neitt. Ekki
ein tilraun til atvinnuuppbygg-
ingar, umsvifa, sköpunar, athafna
– eða yfirhöfuð nokkurs þess sem
raunverulegir athafnamenn skildu
eftir sig í lok æviverksins á þeirri
tíð þegar peningar spruttu af
viðskiptum í veruleikanum með
verðmæti og framleiðslu en voru
ekki glópagull sjónhverfinga og
bókhalds. Þegar gaurarnir verða
gamlir og líta yfir farinn veg sjá
þeir ekkert nema rústir, heyra ekk-
ert nema tómlegt gnauðið eftir
voldugan gný fallsins.
Nema …
Eina von íslensku auðmannanna
um sáluhjálp er sú að þeir gjöri
iðrun og yfirbót – fari á námskeið
hjá Vilhjálmi Bjarnasyni í raun-
verulegum viðskiptum og Vali
Valssyni í raunverulegri banka-
starfsemi, lesi ævisögu Thors Jen-
sen til að fræðast um raunveru-
leg umsvif, skili svo þjóðinni aftur
peningunum sem þeir rændu frá
henni. Annars fer illa. Um það
vitna gamlar sagnir sem brýnt
er fyrir þá að kynna sér. Þær er
meðal annars að finna í Völsunga
sögu og Skáldskaparmálum Snorra
Sturlunar, sem þeim hefði verið
nær að lesa í Versló og framhalds-
deild Versló heldur en að læra ein-
göngu siðlausa klæki og bókhalds-
brellur.
Einu sinni voru bræður sem
hétu Reginn og Fáfnir. Þeir voru
synir Hreiðmars nokkurs bónda
sem fékk óvæntan auð í sonargjöld
þegar æsir drápu fyrir honum
Otur (sem var í Oturslíki þá) og
fylltu belg hans með gulli sem Loki
kúgaði út úr dvergnum Andvara
til þess arna. Dvergurinn vildi fá
að halda eftir einum gullbaug en
Loki gaf sig ekki og fékk bauginn
en Andvari lét þá bölvun fylgja að
hver sem hann ætti myndi láta líf
sitt.
Þennan sjóð fékk sem sé Hreið-
mar bóndi en synir hans, Reg-
inn (sem var reyndar nafn á
hermangsfyrirtæki á Keflavík-
urflugvelli) og Fáfnir ágirntust
gullið og drápu föður sinn. Fáfn-
ir sveik svo Regin, hirti gullið
og hélt með það á Gnitaheiði þar
sem hann stofnaði eignarhalds-
félag. Þar lúrði hann á gullinu og
breyttist í langan, stóran, slímu-
gan og viðbjóðslegan orm. Slíkt
gerist ævinlega þegar menn liggja
á illa fengnu fé: Það er lögmál. Og
þarna á Gnitaheiði lá Fáfnir á sínu
gulli og átti dauflega vist – varð æ
feitari og ógeðslegri, sveittari og
leiðari með hverju árinu – og rík-
ari – uns Reginn tók til sinna ráða,
fóstraði ungan og vaskan kappa og
fékk hann til að koma með sér og
sigrast á ófétinu. Það var Völsung-
urinn Sigurður Sigmundsson og
hann sigraðist á Fáfni og var eftir
það nefndur Fáfnisbani. Og dó – að
vísu eftir glæsilegt kvennafar - en
dó.
Allir dóu. Mórall sögunnar: Allt
visnar og deyr nálægt illa fengnu
fé. Peningar verða að vísa á verð-
mæti – og skapa þau – annars eyða
þeir og deyða.
Þeir sem lúra á gulli á fjarlæg-
um eyjum verða sjálfra sín vegna
að skila því undireins.
Annars breytast þeir í orma.
T
B
W
A
\R
E
Y
K
JA
V
ÍK
\
0
9
4
1
3
5
UMRÆÐAN
Már Wolfgang Mixa skrifar um banka-
starfsemi
Núverandi staða íslensks og alþjóðlegs fjármálalífs er í hnotskurn sú að bank-
ar eru um allan heim gjaldþrota. Sambæri-
legt við ástandið í kreppunni miklu hefur
traust sparifjáreigenda til banka horfið.
Í kjölfar fjölda bankaþrota í kreppunni
miklu voru ýmis lög sett til að hindra að
leikurinn endurtæki sig. Fjármálastofnunum var
gert að einbeita sér annaðhvort að fjárfestingastarf-
semi eða inn- og útlánastarfsemi. Þessi aðskilnaður
hélst til ársins 1999, en afnám hans er stór ástæða
þess vanda sem fjármálakerfið glímir við í dag.
Ákveðin tímamót eiga sér stað í dag þar sem
grundvallarspurningar verða bornar upp um hvern-
ig fjármálakerfið í heild eigi að vera.
Gera má ráð fyrir því að skil verði sett á nýjan
leik á starfsemi fjármálastofnana. Hvað einstakl-
ingsþjónustu og lán til smærri fyrirtækja varð-
ar gæti slíkri starfsemi hæglega verið sinnt hér af
aðeins 2 stofnunum og lægi beint við að sameinaður
ríkisbanki og sparisjóðir sæju um þá þjónustu.
Þá hljóta tækifæri nú að vera til staðar
við að stofna sérhæfð eigna- og sjóðastýr-
ingafyrirtæki. Slíkt þekkist víða erlendis.
Til að auka gegnsæi og traust almennings
gagnvart bönkum þarf að athuga hvort að
hagkvæmt væri að taka stærstu útlánin til
hliðar og mynda í kringum þau sér einingar.
Þau stóru útlán sem nú þegar eru til staðar
verða í mörgum tilfellum endurskipulögð
(nokkrir endurreisnarsjóðir eru nú þegar í
bígerð).
Fjármögnun nýrra lána verður ekki
byggð á innlánum né með skammtímalánum heldur
verður leitað til stórra fjárfesta.
Þetta leiðir til nokkurs konar stofnunar fyrir-
tækja-banka. Verkefni verða skilgreind miðað við
áhættu og ávöxtunarkröfu. Í stað þess að lagður
sé peningur í banka og illa skilgreind verkefni þá
er fjármagni beint í ákveðin verkefni til ákveðins
tíma.
Þessi uppsetning gæti skapað traust á íslensku
fjármálalífi og virkjað þá þekkingu sem hér hefur
skapast með skilvirkum leiðum á nýjan leik.
Höfundur er fjármálafræðingur. Lengri útgáfu
greinarinnar má lesa á Vísi.is.
Stofna nýja banka
Á Gnitaheiði
Bölvun baugsins
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG |
MÁR WOLFGANG
MIXA
Skeytasendingar
Engum dylst að skollið er á mikið
stríð á milli sitjandi ríkisstjórnar
Jóhönnu Sigurðardóttur og Davíðs
Oddssonar seðlabankastjóra.
Stríðið hófst með athyglisverðu
bréfi Jóhönnu til seðlabankastjór-
anna þriggja þar sem hún heimtaði
afsögn þeirra. Gylfi Magnússon, nýr
ópólitískur viðskiptaráðherra, tók svo
upp þráðinn í þingræðu þar sem
hann sagði Seðlabankann svo
gott sem óstarfhæfan – svo
rúinn væri hann trausti.
Einsdæmi
Davíð tyftar síðan
Jóhönnu rækilega í
svarbréfi sínu frá því
í gær, sakar hana um
lögbrot, að vera ekki starfi sínu vaxin,
segir að hún sé blinduð af hatri og
fari um með hótunum og áróðri.
Þá líkir hann málflutningi hennar
við nasisma þriðja ríkisins. Davíð
segir bréf eins og það sem Jóhanna
sendi honum vera „einsdæmi, ekki
eingöngu hér á landi, heldur einnig
um allan hinn vestræna heim.“ En
hvað má þá segja um bréf Davíðs?
Ætli það tíðkist víða að ópólitískir
embættismenn skrifi svona til
stjórnmálamanna?
Talandi um hótunarbréf
Í febrúar 1996, sendi Davíð
Oddsson, þá forsætisráðherra,
Sverri Hermannssyni þá
bankastjóra Landsbankans,
bréf. Þá taldi Davíð, auk ann-
arra, lag til vaxtalækkana en þvert
ofan í það mat hækkuðu viðskipta-
bankarnir vexti sína. Vegna þess
skrifaði Davíð: „… en ef þið lagið ekki
þvæluna, sem þið gerðuð í síðasta
vaxtaóðagoti, er það endanlegt
dæmi þess að þið vitið ekki hvað
þið eruð að gera og þá mun ég sjá
til þess fyrr en nokkurn grunar
að menn komi að bankanum
sem viti hvað þeir eru að
gera. Ég vil fá svar frá þér
annað en skæting í fjölmiðl-
um strax því ég mun ekki
sitja lengur kyrr.“
Eftir að bréfið barst Sverri
voru vextir Landsbankans
lækkaðir.
stigur@frettabladid.is
bjorn@frettabladid.isU
ndarleg staða er upp komin í efnahagsmálum lands-
ins með því að tveir af þremur bankastjórum Seðla-
banka Íslands ætla að draga lappirnar í nauðsynlegum
umbótum sem hér er unnið að í efnahagsstjórninni.
Deilur bankastjórnar Seðlabankans við ríkisstjórnina
gera lítið fyrir trúverðugleika Seðlabankans. Trúverðugleika sem
þó var lítill til að byrja með. Hlutverk Seðlabankans er að tryggja
hér fjármálastöðugleika. Það mistókst.
Erlendir sérfræðingar sem fjallað hafa um íslenskt efnahagslíf
og fall fjármálakerfisins hafa furðað sig á því að ekki skuli hafa
verið skipt út stjórn Seðlabankans. Willem H. Buiter, prófessor við
London School of Economics, benti réttilega á, í heimsókn sinni
hingað til lands í síðasta mánuði, að trúverðugleiki íslensks fjár-
mála- og efnahagskerfis verði ekki endurreistur á erlendri grundu
nema að hér verði skipt um æðstu stjórnendur í peninga- og efna-
hagsmálum. Endurreist traust er svo ekki bara upp á punt heldur
hefur það bein áhrif á hvaða kjör ríkinu og Seðlabankanum bjóðast
í nauðsynlegum erlendum lántökum í endurreisnarstarfinu sem hér
er fyrir dyrum.
Nýtt fólk er komið að borðinu í forsætis-, fjármála- og viðskipta-
ráðuneyti og um mánaðamótin næstu taka nýir við stjórnartaum-
unum í Fjármálaeftirlitinu. Í Seðlabankanum ætla hins vegar tveir
af þremur bankastjórum að sitja sem fastast. Óneitanlega vakn-
ar spurningin um hverra hag þeir bera helst fyrir brjósti í þeirri
ákvörðun sinni. Tæpast er það þjóðarhagur.
Um leið sýnir þessi tímabundna pattstaða í deilum ríkis- og Seðla-
bankastjórnar hversu mikilvægt það er að vanda til verks við setn-
ingu nýrra laga um stjórn Seðlabankans. Í frumvarpinu er hvergi
gert ráð fyrir aðstoðarbankastjórum, sem er mjög óvenjulegt þegar
horft er til þess hvernig málum er fyrir komið í þeim löndum sem
við miðum okkur við. Komi til þess að seðlabankastjóri forfallist er
ráð fyrir því gert að forsætisráðherra skipi nýjan í staðinn, í stað
þess að varamaður taki við. Komi þessi staða upp á tímum þar sem
reynir mjög á í samskiptum banka og ríkisstjórnar um stefnu í efna-
hagsmálum getur það orðið til að grafa undan sjálfstæði bankans.
Þá eru seðlabankastjóra færð mikil völd í hendur því samkvæmt
frumvarpinu velur hann sjálfur þá sem sitja skulu í svonefndri
„peningastefnunefnd“. Þótt góður maður geti sjálfsagt skipað góða
peningastefnunefnd þá geta mönnum verið mislagðar hendur og
jafnvel getur farið svo að misjafnir menn komist til valda. Lög
sem hér eru sett um stjórn peningamála þurfa að vera víðtækari
en svo að þau séu sniðin að lundarfari og mannkostum einhvers
sem menn sjá fyrir sér að eigi að taka hér við stjórnartaumunum í
Seðlabankanum. Horfa þarf lengra fram á veginn en svo.
Hitt er annað mál að ganga þarf rösklega til verks á þinginu til að
skera megi á þann undarlega hnút sem upp er kominn í samskipt-
um bankastjórnar Seðlabankans og ríkisvaldsins. Óskandi væri að
aðalleikarar í deilunni næðu að taka eigin persónu út fyrir sviga og
höguðu gjörðum sínum í samræmi við þjóðarhag.
Aðeins vantar herslumuninn í nauðsynlegum
breytingum á æðstu stjórn efnahagsmála hér.
Umsátursástand í
Seðlabankanum
ÓLI KRISTJÁN ÁRMANNSSON SKRIFAR