Tíminn - 13.03.1983, Blaðsíða 4

4
SUNNUDAGUR 13. MARS 1983
■ Islcnska sjónvarpið hefur nú hafið sýningar á njósnaþáttun-
iim Smiley’s People, sem fengið hafa nafnið Endatafl á
íslensku. Þetta er fagnaðarefni unnendum vandaðra njósna
bókmennta, en þættirnir hafa fengið feiknalegt lof hvarvetna,
ekki síður en Tinker, Tailor, Soldier, Spy, sem fylgdu á undan
og hétu hér Blindskák. Hvorir tveggja þættirnir eru gerðir eftir
skáldsögum breska rithöfundarins John le Carré, en hann þykir
skrifa bestu njósnasögur nu um stundir. Til marks um athygli
þá sem le Carré er veitt má nefna að í síðastliðinni viku birti
vikuritið Newsweek svokallaða „cover-story“ eða forsíðugrein
um nýjustu skáldsögu hans, en fátítt er að slíkur „heiður“
hlotnist rithöfundum, hvað þá reyfarahöfundum. Fer grein
Newsweek hér á eftir, þýdd og endursögð, en hana skrifaði
blaðamaðurinn Alexis Gelber, ásamt fréttaritara blaðsins í
Beirut, Edward Behr.
JOHNLE
CARRÉ
■ Cornwdl, til vinstri, ásamt barnfóstru og eldri bróður
— Sagt frá hofundi Smiley-
bókanna og nýjustu bók hans
■ David Cornwell/John le Carré
Það er komið fram yfir miðnætti í
Beirut, og kyrrðin einráð á Hotel Com-
modore. Á dimmum og þröngum bar
hótclsins sitja þó nokkrir blaðamenn yfir
viskí-sjússum sínum; barþjónninn sjálf-
ur er löngu farinn í háttinn. Úti fyrirer
kyrrðin aðcins rot'in stöku sinnum af
þyrlum sem fljúga yfir, eða einhverju
stússi úti á bandaríska flugvélamóður-
skipinu sem liggur eina mílu úti frá
ströndinni. Mennirnir á barnum skiptast
á sögum um eyðilegginguna, blóðsút-
hellingarnar og svikseinina sem þeir
upplifðu þegar stríðið stóð yfir í þessari
hrjáðu borg - og í öðrum hrjáðum
borgum. Orðum sínum beina þeir þó
fyrst og fremst til eins úr hópnum. Hann
er hávaxinn og myndarlegur, búinn
kæruleysislegum sjarma og virðuleika
hástétta Breta - málrómurinn bendir til
hins sama. Hann talar af þekkingu um
PLO samtökin og um forseta Líbanon,
Amin Gemayel. Aðallega situr hann þó
þögull og hlusttfr á hina segja frá því
hvernig var að vera í borginni meðan
ísraelar héldu uppi skothríð sinni - hann
virðist drekka í sig sögurnar, ., eins og
skordýr sem viðar að sér forða til að éta
seinna," sagði einn blaðmannanna síðar.
Sögusviðið er í
Miðausturlöndum
Maðurinn heitir David Cornvvcll og
hann er hvorki blaðamaður, diplómat
né njósnari. Cornwell er hvorki meira
né minna en mesti njósnasagnahöfundur
samtímans. Þakklátir lesarar þekkja
hann undir nafninu John le Carré og nú
er hann í vinnunni. Meðan blaða-
mennirnir tala fylgist hann með hvernig
skuggarnir breiða úr sér á veggjunum,
hiustar á órólega þögnina í Beirut, og
setur sig inn í valdabaráttu Miðaustur-
landa. Hann hefur nokkrum sinnum
áður komið til Beirut. Nú er hann aftur
á móti kominn til að velta fyrir sér
atriðum í kvikmyndagerð nýjustu sögu
sinnar, sem heitir The Little Drummer
Girl, sem er að konia út um þessar
mundir og hefur vakið gífurlega eftir-
tekt.
Miðausturlönd? Við sem héldum að
við könnuðumst við sögusvið bóka Le
Carrés. Par var George Smiley kóngur í
ríki sínu, sá annálaði meistaranjósnari
með klaufalega mannasiði en heila stór-
meistara í skák. Við héldum að bækur
Le Carrés gerðust í votum sveitum
Englands, í þrungalegri Lundúnaborg
eða sóðalegum hótelherbergjum í
Berlín. Úr bókunum vorum við farin að
kannast við öfgar Bandaríkjamanna,
árangur Sovétmanna og dularfulla siö-
fræði njósnaheimsins. Við vissum að
dálítil sviksemi í „Sirkusnum" - eða
bresku leyniþjónustuni - gat haft stór-
kostlegar afleiðingar um allan heim.
Um þetta allt saman fjallaði Le Carré
í þeini bókum sínum sem vinsælastar
hafa orðið, þá ekki síst Tinker, Tailor,
Soldier, Spy; The Honourable Sehool-
boy bg Smiley's People. Allar þessar
bækur urðu metsölubætur og hver um
sig seldist betur en hin næsta á undan.
Sjónvarpsmyndirnar eftir fyrstu og síð-
ustu bókinni hafa einnig farið víða og
fengið fádæma lof, ekki síst fyrir stór-
kostlegan en hógværan leik Alec Guinn-
ess í hlutverki Smileys.
En enginn skyldi gleyma því að John
le Carré er meira en réttur og sléttur
reyfarahöfundur. Hann hefúr mikla rit-
hæfileika og skýran siðferðiboðskap,
svo hann er álíka langt frá Ian Fleming
og hinar ódýru hryllingsmyndir nútím-
ans eru frá Edgar Allan Poe. Satt að
segja er Le Carré verðugur arftaki
ýmissa hina bestu sem skrifað hafa
spennusögur, en til þeirra má meðal
annars telja Stendahl, Balzac, Conrad,
Maugham og Graham Greene, en rétt
eins og þeir allir notar Le Carré þessa
bókmenntagerð til að velta fyrir sér
siðferðislegum ráðgátum nútímans.
Hann spyr hvernig greina á milli góðs og
ills í hinum flókna heimi sem við þekkj-
um nú.
Aðalliturinn er grár
Bækur John le Carré eru allar afar vel
skrifaðar og vel upp byggðar en þær eiga
fleira sameiginlegt. í þeim öllum hefur
tiltölulega venjulegt fólk flækst inn í
furðulegan, leynilegan heim þar sem
aðrir litir en grár virðast ekki vera til.
Þetta fólk cr nákvæmlega eins og þú og
ég en það þarf að velja milli óvissra
valkosta og framkvæmir af óútreiknan-
legum ástríðum. Við fyrstu sýn er sem
John lc Carré taki nokkra áhættu er
hann skiptir svo rækilega um; sögusvið;
færir sig undir brennandlsól Miðaustur-
landa, þar sem kalda stríðið er óþekkt
vegna hitans sem ríkir milli deiluaðila.
Hins vegar er eðlilegt að rithöfundur
sem áhuga hefur á siðferðis- og siðfræði-
legum spurningum dragist að Miðaustur-
löndum. Allir berjast undir merkjum
háfleygra hugsjóna, allir drýgja jafn
hræðilega glæpi. Hetjur og tulmenni
skipta um hlutverk eins og ekkert sé, og
hugsjónir drukkna í blóði. Þarna eru
Arabar gegn Aröbum, Arabar gegn gyð-
ingum, og - í vaxandi mæli - Gyðingar
gegn Gyðingum.
Eins og ein aðalsöguhetjan í The
Little Drummer Girl spyrja fsraelar
sjálfa sig nú: „Hvað erum við að verða?
Heimaland fyrir Gyðinga, eða ands-
tyggilegt spartneskt kúgararíki?"
í stað hins hægláta George Smiley
hefur John le Carré kosið sér öðruvísi
söguhetjur. Útgangspúnktur bókarinnar
er að nokkrir ákaflega snjallir og kraft-
miklir Gyðingar taka sér fyrir hendur að
hefna hryðjuverka sem framin hafa verið
gegn Gyðingum víðs vegar um Evrópu.
Upphafsmaður þessara hryðjuverka er
ekki síður snjall Palestínuarabi; einn af
þeirri gerðinni sem aldrei sefur tvær
nætur í sama rúmi. ísraelar, ráðnir í að
ná sér niðri á honum, vefa honum þann
vef sem skal duga.
Beitan sem þeir kjósa sér er ung bresk
leikkona, sem þekkt er fyrir svolítið
óljósar vinstri hugmyndir sínar. Hún
heitir Charlie, og bókin er í rauninni um
hana. Verkefni hennar er að tæla
hryðjuverkamanninn til sín, og til þess
leggur hún upp í æsilegt ferðalag um
Aþenu, Salzburg, London og Beirut. I
leiðinni finnur hún líka þefinn af hinum
„fyrirlitlega unaði hryllingsverka", eins
og stjórnandi hennar,,.Joseph“, kallar
það og hefur frá skáldinu Shelley.
Það hefur gerst hér, eins og í ýmsum
fyrri skáldsögum Le Carrés, að ein
sögupersónan hefur fært út kvíarnar
uns viðkomandi bók hefur í raun orðið
hennar.
The Little Drummer Girl átti upphaflega
að vera allt öðruvísi bók. David Cornwell
hafði lengi haft áhuga á hinu flókna
valdatafli í Miðausturlöndum og árið
1977 fór hann í langt ferðalag til ísrael,
Líbanon, Jórdaníu og Sýrlands. Þetta
var eftir að hann lauk við The Honour-
able Schoolboy, og hann hugsaði sér að
„ganga frá“ Smiley í eitt skipti fyrir öll í
bók sem gerðist í þessu umhverfi. Hann
komst fljótt að því að hinn ólgandi
suðupottur fyrir botni Miðjarðarhafs
hæfði alls ekki hinni mjög svo breskú
hetju hans, George Smiley. „Ég fann
ekki rétta plottið fyrir hann þarna,“
segir Cornwell. Hann sneri því aftur til
Bretlands og skrifaði Smiley’s People.
Hitti m.a. Yassir Arafat
En nú hafði rithöfundurinn látið heill-
ast af Miðausturlöndum. Hann sneri
aftur árið 1980 og nú harðákveðinn í að
skrifa bók um svæðið. Cornwell hitti
m.a. Yassir Arafat, leiðtoga PLO, ísra-
elska leyniþjónustuforingja, almenna
Palestínumenn og Falangista í Líbanon.
Hann hafði alla tíð verið harður stuðn-
ingsmaður ísraels, en nú varð honum
ekki um sel. Afstaða ísraels til Palestínu-
,manna féll honum ekki í geð, og segja
má að út frá þeim siðferðilegu spurn-
ingum sé The Little Drummer Girl
sprottin. „Það var engin leið að segja
þessa sögu nema maður tæki sem góð og
gild ákveðin atriði,“ segir Cornwell.
„Eitt þeirra var að arabískir hryðju-
verkamenn hafa vissulega unnið
grimmdarverk gegn Gyðingum. Éghófst
því handa með hinn hefðbundna hetju-
Gyðing, sem var að eltast við „vonda
gæjann,“ það er að segja Palestínuaraba.
Eftir að sagan væri komin í gang bjóst
ég við að lesandinn væri tilbúinn til að
takast á við að hlutirnir væru hreint ekki
svona einfaldir. Flestir vestrænir lesend-
ur vita næsta lítið um hvernig Palestínu-
vandamálið hófst og hvað hefur gerst
síðan - og ég skammast mín ekkert fyrir
að bókin ætlar sér að fræða fólk um það.“
í bókinni, segir Cornwell, er „harm-
leikur Gyðinga" sýndur andspænis „því
óréttlæti sem Palestínuarabar hafa orðið
fyrir vegna sektarkenndar Vesturlanda.“
Bókin afsakar ekki hryðjuverkastarf-
semi en leitast hins vegar við að skýra
hvers vegna gripið var til hennar, og er
að líkindum fyrsti „reyfarinn" sem það
gerir.
Það er engin tilviljun að bækur Corn-
wells/Le Carrés virðast standa föstum
fótum í raunveruleikanum. Siðfræðileg-
ar spurningar heilla.hina heimspekilegu
hiið höfundarins, en jafnframt er hann