Tíminn - 09.11.1962, Qupperneq 6

TÓMAS KARLSSON RITAR
ÞINGFRÉTTIR
íSwíiííiíííííííí:

Loggjöf um ráðstafanir til
jafnvægis í byggð landsins
Gísli GuSmundsson hefur
ásamt þeim Skúla Guðmunds-
syni, Halldóri E. Sigurðssyni,
Halldóri Ásgrímssyni og
Ágústi Þorvaldssyni lagt fram
frumvarp til laga um ráðstaf-
anir til að stuðla að jafnvægi í
byggð landsins. Frumvarpið
er f 15 greinum og skiptist í
tvo meginkafla. í fyrsta lagi
um tilgang laganna og störf
jafnvægisnefndar og í öðru
lagi um jafnvægissjóð. Ekki
eru tök á að rekja efni frum-
varpsins í einstökum atriðum
en í greinargerð, sem frum-
varpinu fylgir koma fram
glöggar skýringar á efni þess
og fer meginhluti greinargerð-
arinnar hér á eftir:
Vesturland sunnan Gilsfjarðar
Vestfirðir .....................
Það mun almennt talið, að þá
sé jafnvægi í byggð landsins, ef
íbúum einstakra landsbluta fjölg-
ar á tilteknum tíma um sama eða
svipaðan hundraðshl. og þjóðinni
í heild. Með landshluta er þá yf-
irleitt átt við landsfjórðung eða
stóran hluta úr landsfjórðungi,
sibr. mannfjöldaskýrsluna hér á
eftir. Einnig mætti segja, að jafn-
vægi í byggð landsins sé sú dreif-
ing þjóðarfjölgunarinnar, að öll
lífvænleg byggð haldist og eflist
um land allt, að þjóðin haldi á-
fram að byggja alla björgulega
staði í landi sinu.
Árið 1940, við aðalmanntal, var
mannfjöldinn á öllu landinu
121.474. Hinn 1. des. 1961 var
hann 180.058. Fjölgun 58.584, eða
48,2%. í einstökum landshlutum
var mannfjöldinn þessi 1940 og
Suðurland (austan Fjalls)
Þessar tölur bera glöggt vitni
um hina gífurlegu röskun, sem
enn hefur orðið síðustu áratugi
á jafnvæginu í byggð landsins. Á
Vestfjörðum var bein fólksfækk-
un um ca. 18%. í fjórum lands-
hlutum var fjölgunin aðeins 4%
— þ. e. hlutfallsleg fólksfækkun.
Jafnvel í höfuðstað Norðurlands,
Akureyri, var um hlutfallslega
fólksfækkun að ræða á síðasta ára-
tug. En í Kjalarnesþingi (vestan
Fjalls) hækkaði fólkstalan um ca.
1961:
1940: 1961:
47460 100447 Fjölg. ca. 112%
9936 12098 — — 22%
12953 10560 Fækkun — 18%
27406 30376 Fjölgun — 11%
10123 10504 — — 4%
13596 16073 — — 18%
121474 180058
112% á tímabilinu 1941—1961.
sex samliggjandi sveitarfélögum
við innanverðan Faxaflóa hækkaði
íbúatalan úr ca. 43400 upp í ca.
90600. Á því litla landsvæði á nú
rúmlega helmingur þjóðarinnar
heima.
Alllangt er nú síðan byrjað var
að komast svo að orði á Alþingi
og víðar á opinberum vettvangi að
nauðsyn bæri til að stuðla að jafn
vægi í byggg landsins og hefja á
vegum ríkisvaldsins sérstaka og
★ ★ 1. UMRÆÐU um frumv. til staðfestingar á bráðablrgðalögunum um
gerðardóminn í síldvelðideilunni hélt áfram I efri deild í gær og
varð umræðunni lokið. Emll Jónsson, sjávarútvegsmálaráðherra hélt
því fram, að með gerðardómnum hefðu kjör síldveiðisjómanna ekkl
verið skert heldur hefði skiptaprósentunni aðeins verið breytt og
sannaði hin góða afkoma sjómanna á síldveiðunum í sumar, að kjör
þeirra hefðu ekki verið skert, meðalhlutur væri hærri en í fyrra,
þrátt fyrir gerðardóminn, en hinn bætti afli væri fyrst og fremst
vegna bættra tækja, sem útgerðarmenn hefðu lagt fé I. Þá sagði
ráðherrann, að taka yrði tillit til þess, þegar rætt væri um skerð-
Ingu á hlut sjómanna, að stór hluti þess sem þelr mlsstu mundi
hafa farið í skatta og útsvör hefðu þeir haldið því.
★ Ár BJÖRN JÓNSSON sagði, að ráðherrann talaði eins og hinn mikli
afli í sumar væri gerðardóminum að þakka.
■jfc- ÓLAFUR JÓHANNESSON ítrekaði enn, að leysa hefði átt deiluna
með því að skila útgerðinni aftur nokkrum hluta af hinum upp-
tæka gengishagnaði frá gengisfelllngunni 1961. Deilan hefðl verlð
mjög alvarlegs eðlis og hafði ekki aðeins í för með sér tekjumiss!
fyrlr deiluaðilana sjálfa heldur þjóðina í heild og ekkl hvað síit
sjálfan riklssjóð, því að hann hefði tapað verulegu fé með hverj-
um degi, sem deilan hefði staðið og því ekkl ó"ðlilegt að varið yrði
frá því opinbera tiltölulega lágrl fjárhæð tll að greiða fyrir
-Úim bráðabirgðalausn á deilu svo alvarlegs eðlis.
★ ★ SIGURVIN Ei'NARSSON sagðl að nú hefðl ráðherrann fundið patent-
lausn fyrir viðrelsnarstjórnina. Hann hefðl sagt að sjómenn ættu ekki
að vera að gráta skerta skiptaprósentu, því að nú fengju þeir lægri
skatta og útsvör. Ráð stjórnarinnar til að lækka skatta væri því
einfaldlega það, að lækka laun launþega.
6
sjálfstæða starfsemi í þvi skyni.
Það var um það leyti kunnugt orð
ið, að Norðmenn höfðu gert fram-
kvæmdaáætlun mikla fyrir Norð-
ur-Noreg, sem þá var orðinn hlut-
fallslega mun mannfærri en aðrir
landshlutar þar og hafði dregizt
aftur úr á ýmsum sviðum. Fram-
kvæmd þessarar Norður-Noregs-
áætlunar er nú lokið, en ráðstafan
ir af sama tagi hafa verið gerðar
á breiðara grundvelli. Mikilvægi
þessa máls virðist vera ráðamönn-
um Noregs vel ljóst, og sýn þeir
það í verki.
Sú var á síðasta áratug fram-
kvæmd þessara mála hér á landi,
að tekin var upp sú regla>að veita
á fjárlögum sérstakt fjárframlag
úr ríkissjóði til „atvinnu- og fram
ieiðsluaukningar“, sem aðallega
var notað til lánveitinga í sam-
bandi við uppbyggingu atvinnulífs
í sjávarplássum á Norður-, Austur
og Vesturlandi. í sveitunum var
að sjálfsögðu haldið áfram að
framkvæma hina eldri löggjöf um
nýbýli og aðstoð við ræktunarsam-
bönd, svo og aðrar ráðstafnir, er
Landnám ríkisins hefur umsjón
með og að því áttu að miða að
koma í veg fyriricyðingu, .býla^ en
af sjálfu atvinnuaukniúgarrenu
hefur lítið runnjð |ij snei'tabyfeð-
anna. Átvinnuukningarfjárveiting
in varð hæst árið 1957, þá 15 millj.
kr., en var í fjárlögum fyrir árið
1962 aðeins 10 millj. kr. Stjórn-
skipaðar nefndir störfuðu um skeið
að rannsóknum á aðstöðu ein-
slakra landshluta og byggðarlaga.
einkum á sviði atvinnumála, og
gerðu skýrslur og áætlanir um
þau efni. Jafnvægismálið hefur
legið fyrir Alþingi i ýmsum
myndum, um það verið rætt þar
og stundum gerðar um það álykt-
anir. Af hálfu Framsóknarflokks-
ins voru á Alþingi 1959—1960 og
1960—1961 flutt frv. um fram-
leiðslu- og atvinnuaukningarsjóð
og ráðstafanir til að stuðla að
jafnvægi í byggð landsins, en
fengu ekki afgreiðslu. Á síðasta
þingi voru sett lög um atvinnu-
bótasjóð. Með þeim lögum var í
rauninni ákveðið. að atvinnuaukn-!
irgarféð skyldi vera 10 millj. kr |
á ári í 10 ár, sem er mjög lág upp j
hæð. miðað við það. sem áður var, j
og núverandi verðlag. og það lagt j
í sjóðinn ásamt útistandandi lán-
um af atvinnuaukningarfé frá
öndverðu, en þau lán hafa a m. k.
til skamms tíma veri innheimt
vægilega. Yfir sjóðinn var sett
sérstök stjórn. er Alþingi kýs í
upphafi kjörtímabils. en síðustu
árin þar áður hafði þingið kosið
nefnd ár hvert tii þess að úthluta
atvinnuaukningarfénu. Fram-
kvæmdin mun vera á þá Ieið að
sjóðsstjórnin kemur saman nokkra
daga ár hvert, lítur yfir þann
n.ikla fjölda umsókna. sem borizt
hefur — án þess að eftir þeim sé
aúglýst, — os úthlutar 10 milli-
ónunum — aðallega i einni lotu
Um skipulagða jfnvæg’ssfarfsemi. ;
bvggða á fyrirfram gerðri áætlun. 1
er varla að ræða Tilganeur sjóðs-
ins er ekki glöggt markaður í lög-
utium. Sum ákvæði þeirra benda
ti’ þess. að hér sé aðallega um að
ræða ráðstafanir gegn atvinnu
leysi — eins konar útibú frá at-
vinnuleysistryggingasjóðnum, —
en reyndin virðist vera sú í bili,
sð meiri hluti úthlutunarfjárins sé
lánaður til fiskiskipa um land allt,
út á síðari veðrétt, án sérstaks til-
lits til jafnvægissjónarmiðs. Er
það út af fyrir sig gagnleg starf-
semi, enda ekki við henni hróflað
í þessu frumvarpi. En í lögunum
um atvinnubótasjóð og fram-
kvæmd þeirra felst engin ný skap-
andi lausn þessara mála, enda
varla vakað fyrir stjórnarvöldum,
að svo yrði, heldur aðeins lögfest
aferð til að úthluta atvinnuaukn-
ingarfénu og upphæð þess ákveð-
in 10 ár fram í tímann, á þann
hátt, sem þarna er gert.
Frv. það, sem hér liggur fyrir,
er byggt á þeirri skoðun, að ekki
megi lengur dragast að koma á fót
sjálfstæðri og skipulagðri starf-
semi til frambúðar í því skyni að
stuðla að jafnvægi í byggð lands-
ins og að sú starfsemi hafi við það
fjárframlag ag styðjast, að veru-
légs árangurs megi vænta. Hér er
um svo stórt og umfangsmikið
verkefni að ræða, að engin von
er til þess, að venjuleg úthlutun-
arnefnd, sem kemur saman á 1—2
skyndifundi árlega og skortir að-
stöðu til að afla sér þekkingar á
högum byggðarlaganna víðs vegar
um land, geti innt það af hendi,
svo að viðhlítandi sé, með þeim
takmörkuðu fjármunum. sem lög-
in um atvinnubótasjóð gear ráð fyr
ir Hér þarf að koma til föst stofn
un með starfsmanni eða starfs-
mönnum, sem geta helgað sig við-
fangsefmnu. og sjóðsstjórn. sem
innir af hendi annars konar starf-
en nú er gert ráð fyrir Nanð.-'m-
legrar þekkingar verður að afla
á hverjum tíma með því að ferð-
ast um landið. ræða við sveitar-
stjórnir og aðra þá, er forystu hafa
i atvinnulífinu á hverjum stað,
gera skýrslur og semja áætlanir,
sem úthlutun fiárma.CTn= bvggist
á. Ella er hætt við, að hún verði
fálmkennd og atvikum háð og
komi ekki að fullu gagni.
Gert er ráð fyrir, að jafnvægis-
sjóður fái til umráða 114% af tekj
um ríkissjóðs ár hvert, í fyrsta
sinn af tekjum ársins 1962. Miðað
víð áætlun fjárlaga fyrir 1962
yrðu tekjur jafnvægissjóðs í fyrsta
sinn um 26 milj. kr., en breytast
síKan i hlutfalli við tekjur ríkis-
sjóðs, sem á að tryggja það, að
starfsgeta sjóðsins haldist, þótt
verðlag brcytist. Einhverjum kann
að þykja þetta há upphæð við
fyrstu sýn, en að vel athuguðu
máli verður það varla talið frekt
í sakirnar farið, þó að lagt sé til, að
ríkið verji árlega þessum iága
hundraðshluta af tekjum s,inum
til að skipuleggja á þann hátt,
sem hér er gert ráð fyrir, sókn
gegn þeirri öfugþróun, sem tölurn
ar hér að framan bera vitni um,
og tryggja framtíð þeirra byggða.
sem alið*hafa upp mikinn hluta j
þess fólks, sem starfað hefur að
uppbyggingu landsins til þessa eða i
nú er á starfsaldri. Rétt er líka að
hafa það i huga, að framlög rík-
isins til vtrklegra framkvæmda
víðs vegar nm land hafa farið hlut
fallslega ia-kkandi i seinni tíð,
miðað við umsetningu fjárlaga.
Jafnvægisstofounin á samkvæmt
frumvarpinu að hafa með höndum
rannsóknarstörf, áætlunargerð og

GÍSLI GUÐMUNDSSON
— fyrstl flutningsmaSur.
ráðstöfun fjármagns til uppbygg-
ingar á þann hátt, sem frv. gerir
ráð fyrir. í því skyni eru henni
fengin umráð yfir jafnvægissjóði,
en um hann er II. kafli frumvarps
ins. Gert er ráð fyrir, að fjár-
framlög úr jafnvægissjóði verði
aðalleg veitt sem lán, þegar aðr-
ir lánsmöguleikar hlutaðeigandi
aðila eru fullnýttir, og að stjórn
sjóðsins ákveði sjálf lánsskjörin
hverju sinni. Geta þau þá farið að
verulegu leyti eftir greiðslugetu.
Samkvæmt frumvarpinu má veita
siík lán til hvers konar fram-
kvæmda, sem að dómi jafnvægis-
nefndar eru til þess fallnar að
stuðla að jafnvægi í byggð lands-
ins, þ. á. m. til kaupa á atvinnu-
tækjum. Er þá að sjálfsögðu gert
ráð fyrir, ag sveitir landsins geti
einnig notið þar góðs af, að því
leyti sem stuðningur sá, sem veitt
ur er samkvæmt landbúnaðarlög-
gjöfinni, leysir ekki þau viðfangs-
efni, sem um er að ræða. Meðal
annars er gert rág fyrir, að jafn-
vægisnefnd geti aðstoðað sveitar-
félög við að koma upp íbúðum,
þar sem íbúðaskortur kemur í
veg fyrir æskilega fólksfjölgun og
það mál verður ekki leyst á ann-
an hátt,— og að sjóðurinn megi
afla sér lánsfjár í því skyni, sér
að skaðlausu. Sjóðsstjórninni er
heimilt að gerast meðeigandi í at-
vinnufyrirtæki, ef sérstaklega
stendur á og fullnægt er tiltekn-
um skiíyrðum.
Að svo stöddu er að dómi flm.
ógerlegt að setja meg lögum ná-
k.æmar reglur um þá starfsemi
til stuðnings jafnvægi í byggð
landsins, sem hér ræðir um. í frv.
eru ákvæði um tilgang hennar og
meginatriði, en a. ö. 1. verður hún
að mótast smám saman af rann-
sóknum og reynslu og áætlunum
þeim, sem gerðar verða á vegum
iafnvægisnefndar,
Hér er um að ræða ráðstafanir,
scm verða munu allri þjóðinni til
Framh á 15. síðu
T f M I N N, föstudagurinn 9. nóvember 1962