Tíminn - 04.08.1983, Qupperneq 9

FIMMTUDAGUB 4. ÁGÚST 1983
9
Um dreifingu og
sölumeðferð eggja
eftir Gísla Kristjansson
■ Að undanförnu hefur
við og við mátt sjá og lesa,
sérstaklega í Morgunblað-
inu, greinar um fyrirhug-
aðar breytingar og nýja
skipan á dreifingu eggja og
sölumeðferð þeirra,
skreyttar glansmyndum af
höfundum. Eggjafram-
leiðsla og eggjaneysla hér
á landi hefur aukist stór-
lega á tiltölulega fáum
árum og er því ekki óeðli-
legt að ný viðhorf um við-
skiptahætti, með þá vöru,
séu skoðuð í Ijósi breyttra
tíma. Hitt er svo annað
mál hve mikið af orðaskaki
varðandi þessi efni er byggt
á staðreyndum og hve mik-
ið orðagjálfur má flokka
undir spádóma um afdrif
ef breytt yrði til nýrra hátta
á einhvern veg.
Það eru nu 40 ár síðan ég fyrst komst
í náin kynni við ræktun alifugla og þá
sérlega einnig þau atriði. sem varða
framleiðslu og sölumeðferð eggja, með
skipulögðum athöfnum, eins og þá
gerðist í Danmörku í forsjá Jóhans
Bælums. prófessors, Davids Davidsens
yfirráðunautar í alifuglarækt og svo
ýmissa aðila, sem frcmstir sföðu þá í
meðferð og sölu-málum afurðanna. Á
vmsum tímum síðar hef ég átt þess kost
að sitja með þeim, og aðilum frá öðrum
Norðurlöndum með hliðstæð verkefni.
fundi og ráðstefnur varðandi umrædd
hlutverk.
Með þessar forsendur sem þekking-
arsvið tel ég mér fært að leggja orð í belg
um þessi málefni, enda hef ég til þessa
fylgst nokkuö með hvað gerist á vett-
vangi verkefnanna um Norðurlönd og
mér sýnist eitt og annað á því sviði vel
geta verið okkur til leiðbeiningar og
eftirbreytni og kem ég bráðum að því
efni nánar.
Um 35 ára skeið hef ég haft nokkur
afskipti, stundum umfangsmikil, afstarf-
rækslu alifuglabúskapar hér á landi. þar
með talin kynbótastarfsemin. í náinni
samvinnu við sérfræðinga þessara greina
á Norðurlöndum, en þeim þáttum eru
gæði neyslueggja nátengd, því kynntist
ég í upphafi þegar ég tók þátt í þykkt-
armælingum skurnar. styrkleika hennar
og þoli um leið, í allri meðferð eggja sem
verslunarvöru, en þar er sá hluti eggsins
sérlega þýðingarmikill og í rauninni ekki
minna atriði en kvillamálin, sem sumir
hafa minnst á.
Dreifingarkerfið
Sú nýskipan á leið eggja frá framleið-
endum til neytenda, sem fyrirhuguð
virðist vera. er bitbeinið í þeim orð-
ræðum, sem að undanförnu hefur mátt
lesa.
Þar hefur sitthvað verið fært á
vettvang, sem telja má til furðufyrir-
bæra, svo sem það, að eggjaframleiðsla
einstaklings um áratugi hljóti að vera
rétthærri en hinna, sem nýbyrjendur eru
á því sviði. Enn meiri furðu vekur þó
það atriði í grein, sem birtist í Morgun-
blaðinu þ. 8. júní s.l., að sögn þess eftir
formann neytendasamtakanna. sem hef-
ur „Eggjaeinokun" að yfirskrift. Ég veit
■ Þetta er kerfi sem nú gildir í Danmörku.
Brostin egg og brotin mega aldrei fara á markaö.
Svona egg má ekki senda á markað.
■ Á almennum markaöi er meðferð eggjanna auðveldust þegar þau eru sem jöfnust
að stærö og lögun.
ekki hvort Aimræddur aðili er alvís cða
fávís um þau atriði. sem kerfaðar aðferð-
ir um dreifingu og sölu eggja með öðrum
þjóðum hafa leitt í ljós um undanfurna
áratugi og hvernig þar er ástatt í þessum
efnum um þessar mundir. - Einkasala!
Einokun! Þetta eru upphrópanir rétt
eins og Úlfur! Úlfur! í ævintýrinu, stað-
lausir stafir og því marklaust bull, þar
sem fyrirhugað keríi til breytinga frá því
sem nú er, hefur ekki séð dagsins ljós,
en rnun vera í undirbúningi. Það getur
ckki orkað tvímælis, að þeim sem geta
og vilja framleiða cgg til sölu. hlýtur að
vera það frjálst, hvort sem þeir búa við
aðaldyr markaðarins eða í fjarlægari
héruðum, en þar eru þó líka markaðs-
skilvrði. Kröfurnar um vörugæði hljóta
að vera og verða þær sömu allsstaðar og
markaðsverðið hlýtur aö ráðast af rekstr-
arútkomu við hagstæð skilyrði. Nýskip-
an í þessum málum hlýtur að miðast við
að skapa sömu skilyrði fyrir þá litlu eins
og stór-framleiðendur. Markaðsmálin
ráöa þá hverjir gefast upp við framleiðsl-
una cf cða þegar cftirspurn eftir vörunni
cr niinni en nemur magni framleiðslunn-
ar. Það cr staöreynd. að skipulag þarf til
að skapa smáum jafnt og stórum aðstööu
til markaðar, jafnframt ófráv íkjanlegum
kröfum um gæði og gildi vörunnar
samkvæmt mati og grciningu.
Eggjaeinokun
Þctta slagorð er ekkert annaö en
hugarfóstur, hrein markleysa aö sjálf-
sögðu, uns séð verður uppsetning þess
kcrfis, sem fyrirhugað er þegar breyta
skal til bctri hátta drcifingu eggjti, sent
auðvitaö á aö miöa að því aö gera
vcrðmæti úr vörunni, cins þcgar fram-
hoö cr mcira en nemur cftirspurn, svo
sem raun cr á árstíðabundið. Ég ætla, að
cins og stórstígar framfarir hafa orðið að
undanförnu mcð ræktun og mcðfcrð
alifugla, kynbætur mcðtaldar, svo megi
cinnig reynast cf mcðfcrö og sala afurð-
anna kemst í kerfi, en tilviljun ein ckki
látin ráða í þeim cfnum.
Máliö cr á umræðustigi..Ég vil ætla,
aö þeir sem að málunum vinna vclji
lciðir til starfshátta, scm öllum framlcið-
cndum mcga að gagni vcrða, og krefjist
þcss jafnframt að framlciðcndur skili
frambærilcgri vöru á markaöinn. Safn-
stöðvar, pökkunarstöövar og mat á
vörunni cru ófrávíkjanleg atriði, sem
rcikna skal mcð, en þar vcröur frá
grcindur sá hluti framlciðslunnar, sem
ckki dæmist markaðshæfur. Þétta gcra
aðrir, við hljótum aö gera hliöstætt.
þannig losna ég sem ncytandi við aö
borga sprungin cgg og gölluð á einn cða
annan veg, svo ckki sé minnst á þau, scm
ekki cru neysluhæf. Sá framlciðandi,
scm scndir þau á markað, fær máskc
lítið fyrir þau, cn hugsanlcga citthvað ef
lýsing og mat dæmir þau cgg nothæf til
einhvcrs í stað þcss að spilla markaðnum
scm fúl eða úldin vara eftir tilviljunar-
kcnnda flutninga og geymslu.
(í þessu sambandi er vcrt að gcta
þess, að gein um gölluð cgg, m.a.
birtist í Frcy nr. 14, 1983, eftir
Guðmund Jónsson, ráðunaut. Hún
á erindi til margra til íhugunar og
eftirbreytni).
Erlend fyrirmynd
Ég gat þess fyrr, að fyrirhugaðar nýjar
leiðir til dreifingu eggja sé unnt að móta
án þcss að um sé að ræða cinkasölu eða
einokun. (Undanvillingar í félagsmálum
Itafa annars tilhncigingu til að kalla
kcrfaöar athafnir „cinokun").
Ég vil ætla að þeir. sem málum ráða
til nýbrcytni, móti kerfi til hagsbóta
öllum, mér sent neytanda eggja og
bóndanum, sem framlciðanda til aðstoð-
ar við að gera vöruna eins og ég vil hafa
hana.
Það er ekki í mínum verkahring, að
móta kerfiö, en ég hcf þó tillögu fram að
færa, sem ef vil vill má hafa til hliösjónar
eða til eftirbreytni. Sjálfsagt kallar for-
maöur ncytcndasamtakanna hana lciö
til einokunar. það geri cg Itins vegar
ekki. Kerfiö cr norrænt en uppsetning
þess er gcrð eins og ríkjandi aöferöir eru
nú í Danmörku. Til þess að -auðvclda
skilning á því, cru skýringar þcssar:
1. Um 25.500 framlciðendur neyslu-
cggja eru nú í Danmörku. Þcir hafa
um 4 milljónir varphæna. Að auki
cru svo hænur, cr vcrpa frjóvguðum
cggjum til útungunar.
2. Söfnunarstöðvar (framl.) beina fram-
leiöslunni til pökkunarstöðva, þar
cru cggin gegnumlýst og mctin og öll
gölluö cgg frágreind. Tölurnar til-
grcina fjölda stööva og magn cggja á
hvcrri lcið.
3. Frá öllum pökkunarstöðvum cru cgg
afgrcidd til heildsala, smásala og
kcðjuverslana, til síöastnefnda sölu-
aöila aöeins frá stórstöðvum.
4. Og svo segir kcrfiö 16.000 tonn af
eggjum fara bcinustu leiö frá fram-
lciðanda til neytanda, vafalaust á
slóðum strjálbýlis þar scm neyt-
endur búa við bæjarvegg framleið-
enda. Þannig telst svo til að um 22%
neyslumagns á innlcndum markaði
hafi farið þessa lcið.
5. Svo má bæta því við, að frá öllum
. pökkunarstöðvunum fcr fram sala á
erlenda markaöi, en þeir cru nú
lítilljörlcgir í samanburði viö það er
var fyrir 20 árum. þegar hænufjöldi í
Danmörku var ylir 8 milljónir, cn nú
aðcins um 5 milljónir samtals, cða
nálægt hænu á hvcrn íbúa.
Málalok
Eins og fyrr cr að vikið cr atkvæði mitt
í þcssum efnum hlutlaust, ég cr bara
ncytandi, scm óskar að fá góö cgg,
hvorki brotin né brostin, ckki langgeymd
svo að þau hafi sogaö í sig fúlt andrúms-
loft. mygiu né aðrar örvcrur og aö þau
komi frá heilhrigðum stofnum í góöum
vistarvcrum. Á sviði alifuglaræktar hafa
stórvirki gcrst til framfara um síöustu
ár og mætti svo verða einnig um dreif-
ingu þcssarar ágætu vöru. Ráöstafanir á
þessu sviöum er auðvelt að fá sem
fyrirmyndir þar sem þær hafa viðgengist
urn áratugi og þróast í takt við almennar
kröfur í tímans rás. Þetta stig athaína
cr cðlilcgt til þróunar. rétt eins og
starfshættir í ræktunarmálum óg aðferð-
um á sviöi alifuglaræktunarinnar hafa
mótast hér eftir crlendum fyrirmyndum,
og þcssi grein búskapar er hér orðin
sjálfstæður þáttur búvöruframleiðslunn-
ar.
1 þágu bæði framleiðenda ogneytenda
hljóta nútíma starfshættir á þessu sviði
eins og öðrum að mótast. Vörumat og
vörugæði hljóta að vera leidd til öndvegis
hér, eins og með öðrum þjóðum, en
dreifing matvælanna í svonefndum
mcnningarhcimi er eðlilega háð for-
skriftum, þar sem sérlegt tillit er tekið til
heilbrigðis- og heilsufarsatriða og hér
um ræðir matvæli, sem eðlilega hljóta að
fylgja heilbrigðum og hagrænum farveg-
um á leiðinni frá framleiðanda til neyt-
anda, jafnt frá litlu búunum og þeim
stóru.
30. júlí 1983