Tíminn - 25.09.1983, Page 12

12
SUNNUDAGUR 25. SEPTEMBER 1983
DANNER
með hinum dillandi söngvum Kuhlau,
sem íslendingar áttu eftir að syngja við
raust næstu öldina. Þá var það að
brúðguminn varð yfir sig heillaður af
einni af álfameyjunum, Jensine nokkurri
Weiner. f híbýlum hennar Iágu leiðir
hans svo saman við Luise nokkra Ras-
mussen, sem einnig starfaði við ballett-
inn. Ungfrú Rasmussen átti sér raunar
elskhuga Carl Berling, og varð hún að
yfirgefa ballettinn, þegar hún eignaðist
barn með honum. Þá tók hún til við
rekstur tískuverslunar í Kaupmanna-
höfn við „Strikið" Vakti verslunin mikla
athygli, þar sem hún kom fyrir gínu úr
vaxi í glugganum, og snerist gínan í
hringi.
Alúdarvinirnir
Prinsinum féll ágætlega við Berling og
hann varð yfir sig ástfanginn af Louise,
sem Berling lét honum fúslega eftir. En
þessi „þríhyrningur“ sem hver maður
vissi brátt um varð tilefni gífurlegrar
hneykslunar meðal almennings, ekki
síst eftir að prinsinn kvæntist enn einu
sinni með. tiiheyrandi opinberri viðhöfn
og nýjum Ieiksýningum á fjölum Kon-
unglega leikhússins. En allt kom fyrir
ekki.
Þegar ungu hjónin fluttu inn í húsa-
kynni „gúvernörsins" í Óðinsvéum, leið
■ Friðrik sjöundi í aðmírálsúniformi. Hann kunni þó miklu betur við
sig með færeyingahúfu á höfðinu og langa reykjarpípu í munninum.
Lítt lagaður til náms
Friðrik var fæddur á Amalienborg
þann 6. október 1808 og var hann sonur
Kristjáns 8. og fyrri konu hans, Karlottu
Friðrikku prinsessu af Meklenburg
Schverin. Hjónaband foreldra hans varð
skammlíft og kom þar til ótryggð prins-
essunnar. Varð það enda svo að uppeldi
drengsins varð mjög í skötulíki. Faðir
hans var á sífelldum fcrðalögum á
þessum árum og ýmsir nær og fj arskyldir
ættingjar sáu um uppeldið. Hann var
settur til náms af því tagi sem á þeim
tíma þótti best henta fyrir konungborin
börn, en engum kennara hans tókst að
vekja með honum umtalsverðan áhuga
á náminu. Hann var andvígur öllu reglu-
bundnu námi og starfi og urðu einkunn-
irnar líka í samræmi við það. Ætið var
almenn þekking hans líka rýr. Það var
aðeins í sögu Norðurlanda og í fornleifa-
fræði sem hann var ætíð mjög hændur að
sem segja mátti að hann gæti talið skara
fram úr á sinn hátt.
Þegar hann var 17 ára 'og nþylega
fermdur, var hann látinn trúlofast Vil-
helmínu prinsessu, yngstu dóttur Friðr-
iks sjötta. Var þetta fremur gert til þess
að tengja fastar hinar tvær greinar kon-
ungsfjölskyldunnar, en að hamingja
hinna tilvonandi brúðhjóna væri höfð að
leiðarljósi. Litlu síðar var hann sendur í
þriggja ára ferðalag til Sviss og Ítalíu og
átti hann þar að kynna sér stjórnfræði og
hernaðarlist. Ekki verður þó séð að
afraksturinn af því námi hafi orðið
mikill. Þegar heim kom var haldið
brúðkaup þeirra Vilhelmínu með pomp
og pragt.
í vafasömum
félagsskap
Hjónabandið var barnlaust og víst er
um að þau hjónin áttu ekki nema
miðlungi vel saman. Prinsinn var raunar
stæðilegur og glaðvær og féll ekki að öllu
leyti illa inn í hið opinbera líf, þegar svo
tókst til að hann naut félagsskaparins.
En oftar var það að hann fældist hirðsið-
ina og þær hömlur sem það lagði á hann
og leitaði því lags við ölkæra menn með
misjafnan orðstír. Þetta átti svo illa við
Vilhelmínu sem hugsast gat, því hún
var tiginmannleg kona sem vildi fara í
öllu eftir settum reglum. Þar við bættist
að prinsinn meðhöndlaði hana ekki sem
allra best og síðir um brast hana þolin-
mæðina. Hún fór heim til Friðriks gamla
sjötta og kærði yfir meðferðinni.
Til íslands
Friðrik sjötti varð æfareiður og 1834
sendi hann prinsinn í nokkurs konar
útlegð til virkisins í Jægerpris og síðar
með einu orloggsskipa sinna til íslands.
Meðan á útlegðinni stóð óskaði Friðrik
prins sjálfur eftir skilnaði og hann veitti
tengdafaðir hans hönum umsvifalaust.
Ferð hans til íslands varð nokkuð
söguleg, því hann sat um hríð á Möðru-
völlum hjá Bjarna Thorarensen, sem
sagður er hafa veitt honum ríflega af
vínföngum sínum, en Friðrik sjötti hafði
lagt svo fyrir að áfenga drykki skyldi
prinsinn ekki fá að bragða nema í mesta
hófi. Er sagt að óvildarmenn Bjarna
Thorarensen hafi borið sögurrtar um
þetta út til Kaupmannahafnar, með
þeim afleiðingum að mjög dvínaði vel-
vild kóngs og annarra valdamanna í
Höfn í garð Bjarna.
Þegar prinsinn kom til Hafnar að nýju
var hann strax sendur í frekari útlegð til
Fredricia og átti að heita þar virkisstjóri,
þótt raunin væri sú að ráðsmaður kon-
ungs á staðnum hefði full völd yfir
honum.
Enn eitt hjónaband
Þegar Kristján áttundi, faðir hans,
varð konungur, urðu umskipti til hins
betra á högum Friðriks prins. Hann var
gerður hæstráöandi á Fjóni og yfirhers-
höfðingi á Norður-Jótlandi og hann
hlaut sæfi í leyndarráði konungs. Hann
hafði ekki mikinn áhuga á stjórnmálun-
um, en ávann sér þó hylli og vinsældir
margra með alúðlegri og alþýðlegri
framkomu sinni. Hann stundaði nú
eftirlætisáhugamál sín af kappi, en þau
voru auk fornfræðagrúsksins sjóferðir
og fiskveiðar. Á sjó og oft þegar hann
var fjarri opinberum skyldustörfum gekk
hann jafnan með færeyingahúfu á höfð-
inu og þótti stundum nokkuð spaugi-
legur ásýndum.
Faðir hans fékk því til leiðar komið að
hann kvæntist nú enn á ný og var sú
útvalda Carlotte Mariane af Mecklen-
burg-Sterlitz. Þetta hjónaband var enji
síður en það fyrra byggt á neinum
gagnkvæmum áhuga og unga prinsessan
átti æ erfiðara með að sætta sig við
rótleysi og tillitsleysi prinsins. Má því
segja að skjótt hafi mátt sjást í hvað
stefndi.
Þegar Friðrik giftist í fyrra sinnið 1828
hafði sjónleikurinn „Álfhóll" verið
frumsýndur brúðhjónunum til heiðurs,
Danner greifynja
Þegar Friðrik prins fluttist sem kon-
ungurinn Friðrik 7. inn í Christiansborg,
flutti ungfrú Rasmussen með honum.
Konungurinn gat ekki án hennar verið.
„Hann þarf á móður að halda,“ sagði
hún, „og ég vil vera honum sú móðir.“
Ætlunin var að halda þessu leyndu, en
það tókst ekki og hneykslunarraddirnar
urðu einn samfelldur kliður. Stórvinur
hans, Berling, sem síðar átti eftir að
grundvalla hið fræga blað, „Berlingske
Tidende" varði hann þó ákaft og sagði
að hann hefi „fórnað eins miklu og
nokkur getur fórnað fyrir vin sinn.“
Ungfrú Rasmussen prísaði konungurinn
sjálfur hástöfum: „Þegar ég var um það
bil að sökkva, þá hélt hún mér uppi,“
sagði hann. Vorið 1849, þegar konung-
urinn hugðist halda að heimsækja víg-
stöðvarnar, ákvað hann að kvænast
ungfrúnni. - „til vinstri handar,“ eins og
það hét, en það þýddi að þrátt fyrir
hjónabandið mundi hún ekki hljóta
drottningarnafn. Ráðherrarnir urðu
skelfingu lostnir, þegar þeir heyrðu um
þessar ráðagerðir. A.W. Moltke mót-
mælti hástöfum fyrir hönd ríkisstjórnar-
innar. En konungur svaraði: „Annað
hvort verður hún kona mín, eða þá að
ég verð enginn konungur meir.“ Hann
varð þó að beygja sig fyrir röddum, sem
bentu á hve óheppilegt væri að brúð-
kaupið færi fram á stríðstímum og áður
en útséð yrði um ríkisarfann. Konungur
varð því að láta sér nægja að gefa
ungfrúnni greifynjunafn og gera hana að
einkaerfingja sínum.
En eftir sigurinn við Isted héldu
konungi engin bönd meir. Mynster Sjá-
landsbiskup framkvæmdi vígsluna, enda
þótti honum rétt að koma nafni á þessa
„hneykslanlegu sambúð" konungs.
Greifynjan tók sér nú kjörorð á frönsku
að boði tíðarandans og hljóðaði það
“Tryggðin er heiður minn.“ Þetta kjör-
orð var mjög haft í flimtingum manna á
meðal, en foringjar danskra bænda
vörðu hana. Einn þeirra sagði í blaðinu
„Almúgavinurinn" að sltka konu bæri
að taka fram yfir einhverja hofróðu frá
þýsku hertogadæmunum. Balthazar
Christensen sagði að hjónabandið mundi
ekki á neinn hátt spilla vinsældum
konungs, ef aðeins gæti greifynjan tamið
sér meiri hófsemi og alþýðleika í fram-
göngu.
Óseðjandi
metorðagirnd
En það gat Danner greifynja hins
vegar alls ekki lært. Hún gat alls ekki
látið sér lynda að standa í skugga
■ Löngum dvöldu þau konungur og greifynja á Jágerpris. Konungurinn lá
þá gjama í rúmi sínu úti í garðinum með tjaldskála yfir sér og lét frúna lesa
fyrir sig.
ekki á löngu þar til „verndarengill"
konungsins, ungrú Rasmussen birtist og
að þremur árum liðnum frá hjónavígsl-
unni kaus Mariane að halda heim til
Mecklenburg. Allar tilraunir til þess að
fá hana heim aftur voru árangurslausar.
Fyrirrennarar Friðriks á konungsstóli
höfðu á engan hátt verið óaðfinnanlegir
eiginmenn, en hvorki þeir Friðrik 6. né
Kristján 8. höfðu farið jafn léttúðlega og
opinbert með víxlspor sfn. Frá föður
sínum hafði Friðrik 7. að vísu erft ýmsa
hæfileika og gat til dæmis verið hinn
fyrirmannlegasti við opinber tækifæri.
En hann átti því oftar til að leggja allar
hömlur á hilluna og haga sér eins og
„vitlaus maður“, ef svo mætti að orði
komast. Það var einmitt hæfileiki
ungfrú Rasmussen til þess að halda aftur
af honum, þegar hann var í skapi til
hinna verstu uppátækja, sem gerðu það
að verkum að hún varð svo mikils virði
fyrir hann. Það var efalaust henni að
þakka að þrátt fyrir allt naut Friðrik 7.
alþýðuhylli og var kallaður „folkekær"
af mörgum aðdáendum sínum, einkum
meðal bændanna.
Árið 1842, sex árum áður en hann
settist á konungsstól, var hjónabandi
hans og Carlotte Mariane slitið.
Erfðaeinveldi lýkur
Friðrik 7. kom til ríkis á miklum
kreppu og alvörutímum. Hið íhaldssama
ráðuneyti föður hans hafði verið sterkum
og vaxandi frjálslyndisöflum í landinu
mikill þyrnir í augum og þar sem kunn-
ugt var um að konungur var að ýmsu
leyti fús til þess að slaka á í frjálslyndis-'
átt, var efnt til fjöldafunda og kröfu-
göngu í Kaupmannahöfn, sem lyktaði
með því að konungur gerði stórfelldar
breytingar á ríkisstjórninni og ný stjórn-
arskrá tók gildi í júní 1849, þar sem
erfðaeinveldið var lagt fyrir róða.
En fleira mæddi á hinum nýja kon-
ungi. Upphlaup og væringar milli
danskra og þýskra þjóðarbrota og krafa
um skiptingu Slésvíkur leidddi til styrj-
aldarinnar 1848, sem lyktaði hörmulega
fyrir Dani. Þótt konungurinn heimsækti
vígstöðvarnar við mikla hrifningu, þótti
mönnum samt sem hann hefði sýnt litla
foringjahæfileika á þessum alvörutím-
um. Til dæmis var sagt að hann hefði
verið upptekinn af að fylgjast með
smábruna úti í bæ, þegar taka skyldi eina
hina örlagaríkustu ákvörðun í stríðinu.
■ Konungur og Berling. Berling var næstum því jafn mikið hataður af
hirðinni og frúin, enda var hann hennar dyggasti stuðningsmaður.